Τα σχέδια που συμφωνήθηκαν πέρυσι από το Αζερμπαϊτζάν και την Ευρωπαϊκή Ένωση για το Μπακού να διπλασιάσει τον όγκο του φυσικού αερίου που στέλνει στην Ευρώπη σε 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως βρίσκονται σε αναμονή, καθώς οι Ευρωπαίοι αγοραστές φυσικού αερίου δεν έχουν ακόμη επιβεβαιώσει ότι θα πάρουν το αέριο.
Μιλώντας σε δημοσιογράφους σε συνάντηση στρογγυλής τραπέζης στην τουρκική πρωτεύουσα Άγκυρα στις 14 Σεπτεμβρίου, ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Αλπαρσλάν επιβεβαίωσε ότι το υπουργείο του έδωσε εντολή στον διαχειριστή του αγωγού TANAP, ο οποίος μεταφέρει αζέρικο αέριο μέσω της Τουρκίας στην Ελλάδα, να προετοιμάσει την επέκταση του αγωγού στην πλήρη χωρητικότητά του, 31 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, προκειμένου να μεταφέρει τα επιπλέον 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως.
Πρόσθεσε όμως ότι, εξ όσων γνωρίζει, μέχρι στιγμής ούτε οι διαχειριστές των κύριων κοιτασμάτων φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν ούτε οι διαχειριστές των τριών αγωγών που μεταφέρουν το αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στις ευρωπαϊκές αγορές έχουν λάβει επιβεβαίωση ότι το αέριο έχει πράγματι αγορά στην Ευρώπη.
«Δεν είμαι απολύτως βέβαιος αν η ευρωπαϊκή αγορά είναι έτοιμη να δεχθεί περισσότερο αέριο σε μακροπρόθεσμη βάση από τον TANAP», δήλωσε, εξηγώντας ότι έχει συζητήσει το θέμα πολλές φορές με την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία του Αζερμπαϊτζάν SOCAR, η οποία είναι εταίρος σε όλα τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της χώρας και στους τρεις αγωγούς διαμετακόμισης που μεταφέρουν το αέριο στην Ευρώπη.
«Από την ευρωπαϊκή πλευρά, δεν νομίζω ότι δίνουν μια πλήρη μακροπρόθεσμη δέσμευση για την απορρόφηση αυτού του πρόσθετου φυσικού αερίου. Χωρίς αυτή τη δέσμευση, δεν νομίζω ότι η επέκταση είναι δυνατή», πρόσθεσε, εξηγώντας ότι χωρίς δεσμεύσεις για την αγορά του επιπλέον αερίου, ακόμη και οι εταιρείες που εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν δεν θα είναι σε θέση να επενδύσουν για να επεκτείνουν την παραγωγή στον βαθμό που απαιτείται για την παραγωγή αυτού του επιπλέον αερίου.
Ο TANAP, ο οποίος ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν (58%), την Τουρκία (30%) και την BP (12%), είναι ένας από την αλληλουχία τριών αγωγών που αποτελούν τον Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, τον διάδρομο φυσικού αερίου που υποστηρίζεται από την ΕΕ, ο οποίος σχεδιάστηκε ήδη από τη δεκαετία του 1990 και ο οποίος τελικά άρχισε να παρέχει έως και 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως στην Ευρώπη το 2020.
Και οι τρεις αγωγοί θα πρέπει να επεκταθούν στην πλήρη χωρητικότητά τους για να μπορέσουν οι εξαγωγές να φθάσουν τα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, αλλά η επέκταση αυτή θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις για την εγκατάσταση επιπλέον συμπιεστών, οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούν εγγυήσεις ότι θα υπάρχει επιπλέον αέριο διαθέσιμο για να γεμίσουν οι επεκταθείσες σωληνώσεις και ότι αυτό το επιπλέον αέριο μπορεί να πωληθεί.
Τα σχέδια για τον διπλασιασμό των εξαγωγών αζέρικου φυσικού αερίου προς την Ευρώπη συμφωνήθηκαν στο πλαίσιο μνημονίου κατανόησης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Αζερμπαϊτζάν που υπεγράφη τον Ιούλιο του περασμένου έτους.
Η συμφωνία υπογράφηκε στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία τον προηγούμενο Φεβρουάριο και των αυξανόμενων φόβων ότι η απώλεια των ρωσικών εισαγωγών φυσικού αερίου ύψους άνω των 180 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως θα άφηνε την Ευρώπη χωρίς φυσικό αέριο και θα υπέφερε από εκτεταμένες διακοπές ρεύματος.
Η διατύπωση ωστόσο δεν ήταν αυτή μιας επίσημης δέσμευσης, σηματοδοτώντας μόνο ότι οι δύο πλευρές συμφώνησαν πως «φιλοδοξούν» να υποστηρίξουν τον διπλασιασμό των αζέρικων εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη σε «τουλάχιστον 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως έως το 2027, σύμφωνα με την εμπορική βιωσιμότητα και τη ζήτηση της αγοράς».
Αλλά ενώ η Ευρώπη έχει αντιμετωπίσει πρωτοφανείς αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας, μια ενεργειακή έλλειψη σε ολόκληρη την ήπειρο έχει αποφευχθεί μέχρι στιγμής χάρη στη μεγάλη αύξηση των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και την ενίσχυση της παραγωγής ενέργειας από άλλες πηγές, όπως ο άνθρακας, η πυρηνική ενέργεια και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Αυτό έχει αφήσει και τις δύο πλευρές να αντιμετωπίσουν ένα αίνιγμα.
Εάν δεν υπάρχει έλλειψη φυσικού αερίου, δεν υπάρχει εγγυημένη αγορά για το επιπλέον φυσικό αέριο που υποτίθεται ότι παρέχει το Αζερμπαϊτζάν και δεν υπάρχει λόγος να επενδύσει κανείς στην επέκταση είτε της παραγωγής είτε της χωρητικότητας των αγωγών.
Ταυτόχρονα, εξακολουθεί να μην είναι σαφές πόσο επιπλέον αέριο θα είναι σε θέση να προμηθεύσει το Αζερμπαϊτζάν και πότε.
Η τρέχουσα παραγωγική ικανότητα του κοιτάσματος φυσικού αερίου Σαχ Ντενίζ που διαχειρίζεται η BP και το οποίο παρέχει το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν, δεν είναι σε θέση να παράσχει το σύνολο των 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων επιπλέον φυσικού αερίου που απαιτούνται.
Η BP έχει ξεκινήσει γεωτρήσεις εξερεύνησης σε δύο βαθιά κοιτάσματα που μπορεί να παρέχουν περισσότερο αέριο, αλλά δεν είναι σαφές αν θα βρουν εμπορικά εκμεταλλεύσιμες ποσότητες.
Αλλά ακόμη και αν συμβεί αυτό, η έναρξη λειτουργίας των γεωτρήσεων αυτών θα πάρει χρόνο και θα απαιτήσει περαιτέρω επενδύσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα απαιτήσουν κάποια μορφή εγγύησης ότι το αέριο θα βρει αγορά.
Επίσης, η γαλλική Total Energies ξεκίνησε πρόσφατα την παραγωγή περίπου 1,5 δισ. κυβικών μέτρων αερίου ετησίως από το κοίτασμα φυσικού αερίου Absheron του Αζερμπαϊτζάν.
Αυτό μπορεί να επεκταθεί σε περίπου 5,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, αλλά και πάλι αυτό θα απαιτήσει περισσότερες επενδύσεις, για τις οποίες οι φορείς εκμετάλλευσης θα απαιτήσουν δεσμεύσεις ότι το αέριο μπορεί να πωληθεί.
Το Αζερμπαϊτζάν έχει ήδη καταφέρει να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη σε 11,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα πέρυσι και αναμένεται να φθάσει τα 11,6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φέτος.
Το Αζερμπαϊτζάν έχει ήδη καταφέρει να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη σε 11,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα πέρυσι και αναμένεται να φθάσει τα 11,6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φέτος.
Ωστόσο, το Μπακού έχει επίσης δεσμεύσεις για την προμήθεια φυσικού αερίου στους γείτονές του Γεωργία και Τουρκία, καθώς και για την αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση, και οι αυξημένες εξαγωγές του περασμένου έτους πραγματοποιήθηκαν εν μέρει μέσω μιας πολύπλοκης συμφωνίας ανταλλαγής φυσικού αερίου με το Τουρκμενιστάν και το Ιράν, η οποία επεκτάθηκε πρόσφατα περαιτέρω και ενδέχεται να επεκταθεί εκ νέου, καθώς και εν μέρει με την εισαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν (κατά παράβαση της πολιτικής πρόθεσης της συμφωνίας Αζερμπαϊτζάν-ΕΕ για τη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο).
Και πάλι δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό αυτή η συμφωνία «ανταλλαγής» θα μπορούσε να επεκταθεί, και, ακόμη και αν το αέριο που προέρχεται από το Ιράν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παροχή εξαγωγών στην Ευρώπη, δεδομένου ότι η Τεχεράνη εξακολουθεί να υπόκειται σε διεθνείς κυρώσεις.
Επίσης, δεν είναι σαφές αν η στρατιωτική επίθεση του Αζερμπαϊτζάν για την ανάληψη του πλήρους ελέγχου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα έχει αντίκτυπο στις σχέσεις της ΕΕ με το Μπακού, και ως εκ τούτου στο μελλοντικό εμπόριο φυσικού αερίου.
Μιλώντας στις 24 Σεπτεμβρίου, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κατηγόρησε τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν ότι είναι «ανεμπόδιστες» και «απειλούν τα σύνορα της Αρμενίας». Και στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Ντέιβιντ ΜακΆλιστερ, πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πρότεινε ότι η ΕΕ «θα πρέπει να καταστήσει σαφές ότι οποιαδήποτε προσπάθεια απομάκρυνσης ή εξαναγκασμού του αρμενικού πληθυσμού από την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα έχει σοβαρές συνέπειες για τις σχέσεις μας με το Αζερμπαϊτζάν». Και πράγματι, φαίνεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της περιοχής έχει αποφασίσει να φύγει παρά να ζήσει υπό την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν.
Ο τουρκικός κόμβος απαιτεί φυσικό αέριο
Μια λύση στο αίνιγμα μπορεί να έρθει από την Τουρκία, με τη μορφή του σχεδιαζόμενου από την Άγκυρα κόμβου εμπορίας φυσικού αερίου στη βορειοδυτική Τουρκία, κοντά στις τέσσερις συνδέσεις αγωγών της χώρας που ήδη διαμεταφέρουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη.
Αν και οι λεπτομέρειες δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί και δημοσιοποιηθεί, αυτό που σχεδιάζει η Άγκυρα είναι ένα σημείο εμπορίας όπως το σημείο εμπορίας Title Transfer Facility (TTF) στην Ολλανδία, όπου θα διακινείται αέριο που φθάνει από διάφορες πηγές είτε μέσω αγωγού είτε ως υγροποιημένο φυσικό αέριο.
Μιλώντας στη συνάντηση στρογγυλής τραπέζης, ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Μπαϊρακτάρ εξήγησε πώς οραματίζεται ότι το αέριο από διάφορες πηγές μέσω αγωγών και το υγροποιημένο φυσικό αέριο που φθάνει στην Τουρκία θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο υφιστάμενο ενεργειακό χρηματιστήριο EPIAS της Τουρκίας στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο ήδη εμπορεύεται αέριο για την τουρκική αγορά.
Αυτό, όμως, προϋποθέτει αέριο από πολλαπλές πηγές, το οποίο μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Η Τουρκία διαθέτει σήμερα σημαντική πλεονάζουσα ικανότητα εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου και εισάγει αέριο μέσω αγωγών από το Αζερμπαϊτζάν, τη Ρωσία και το Ιράν.
Με τις διεθνείς κυρώσεις να περιορίζουν πιθανότατα τη διαμετακόμιση τόσο του ρωσικού όσο και του ιρανικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω ενός τουρκικού κόμβου, αυτό ενδεχομένως να αφήνει μόνο το LNG και το αζέρικο, προσφέροντας ένα πιθανό κίνητρο για επενδύσεις που θα ενισχύσουν τόσο την παραγωγή αζέρικου αερίου όσο και την ικανότητα των αγωγών να μεταφέρουν τυχόν επιπλέον αέριο στην Ευρώπη.
