Ο Μάιος φέτος, εκτός από μήνας εθνικών εκλογών είναι και ο μήνας κατά τον οποίο ξεκινά μια δύσκολη αντιπυρική περίοδος και όπως φαίνεται, οι δασικές πυρκαγιές, η πρόληψή τους και η διαχείριση των επιπτώσεων από αυτές δεν είναι δυστυχώς ψηλά στην πολιτική ατζέντα. Γενικά οι δασικές πυρκαγιές στην περιοχή της Μεσογείου και κατά συνέπεια και στην Ελλάδα οφείλονται σε συντριπτικό ποσοστό σε ανθρωπογενή αίτια. Οι περισσότερες δε από αυτές ξεκινούν από αμέλεια και θα μπορούσαν να αποφευχθούν με την ορθή και συνεχόμενη ενημέρωση αλλά και με άλλα προληπτικά μέτρα.
Το WWF Ελλάς στο πλαίσιο των δράσεών του, εκπονούσε εδώ και δυο δεκαετίες μεμονωμένες εκθέσεις οικολογικών επιπτώσεων και προτάσεων αποκατάστασης για σημαντικές δασικές πυρκαγιές σε όλη την ελληνική επικράτεια. Ειδικά για την αντιπυρική περίοδο του 2021 αποφασίστηκε για πρώτη φορά να εκπονηθεί μία ενιαία μελέτη, η οποία επαναλήφθηκε και για το 2022, που να περιλαμβάνει όλες τις σημαντικές περιοχές που επλήγησαν από πυρκαγιές.
Σκοπός της μελέτης αυτής είναι η ανάδειξη των πραγματικών αναγκών για τεχνητές παρεμβάσεις, ώστε να υπάρξει ορθή στόχευση τόσο των ιδιωτικών πρωτοβουλιών, όσο και του αρκετά φιλόδοξου Εθνικού Σχεδίου Αναδασώσεων που έχει εξαγγελθεί ήδη από το 2020 και αφορά στην αναδάσωση 165.000 περίπου στρεμμάτων δασικής γης μέχρι το 2025. Τέτοιου είδους μελέτες, θεωρούνται αναγκαίες μιας και δεν χρειάζονται όλες οι καμένες δασικές εκτάσεις την ανθρώπινη παρέμβαση για να αναγεννηθούν. Οι περισσότερες δε από αυτές τα καταφέρνουν μόνες τους μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται φυσική διαδοχή. Υπάρχουν λοιπόν πολλά δασικά φυτικά είδη (κυρίως των χαμηλών υψομέτρων) τα οποία έχουν αναπτυγμένους μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης οι οποίοι τους επιτρέπουν να ανακάμψουν είτε μέσω σπόρων (πχ πεύκα) είτε μέσω αναβλάστησης από τους κορμούς ή τις ρίζες των φυτών (πχ πουρνάρια, σκίνοι, κουμαριές κλπ). Υπάρχουν όμως και δασικά οικοσυστήματα που δεν τα καταφέρνουν είτε γιατί αποτελούνται από είδη που δεν φέρουν τους παραπάνω μηχανισμούς (πχ ελατοδάση, κεδροδάση) είτε γιατί είχαν ξανακαεί πρόσφατα (λιγότερο από 20 χρόνια). Κατά τη δεύτερη περίπτωση, οι μηχανισμοί αναγέννησης (σπέρματα και οφθαλμοί) εξαντλούνται με αποτέλεσμα την αδυναμία φυσικής ανάκαμψης. Μια ακόμα παράμετρος που παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της φυσικής αναγέννησης είναι και η κλίση των καμένων εκτάσεων. Σε γενικές γραμμές, έχει αποδειχθεί ότι δασικά οικοσυστήματα που αναπτύσσονται σε εδάφη με κλίση μεγαλύτερη του 50% παρουσιάζουν κάποια δυσκολία της αναγέννησή τους μετά από πυρκαγιά, λόγω είτε της μειωμένης ποσότητας του διαθέσιμου εδάφους, είτε της παράσυρσης ή έκπλυσης των σπόρων κατάντη.
Τα πρώτα στάδια της μεταπυρικής διαδοχής είναι ιδιαίτερα κρίσιμα για την επιτυχημένη επανάκαμψη των δασικών οικοσυστημάτων. Ειδικότερα για να μπορέσουν τα δασικά οικοσυστήματα να ολοκληρώσουν μόνα τους και με επιτυχία τη φυσική πορεία επανάκαμψης πρέπει να προστατευτούν από ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως η αλλαγή χρήσεων γης ενώ με συγκεκριμένες απαγορεύσεις και ειδικά σχέδια θα πρέπει να ρυθμίζονται τόσο η βοσκή όσο και η ξύλευση, καθώς και οι λοιπές δασοπονικές δραστηριότητες.
Ποιες πληγείσες περιοχές επιλέχθηκαν το 2022 και γιατί
Για το έτος 2022, εξετάστηκαν οι πυρκαγιές που έπληξαν τις εξής περιοχές: Άνω Γλυφάδα (Αττική), Πόρτες Αχαΐας, Ιτέα (Φωκίδα), Δυτική Σάμος, Ρέθυμνο, Πεντέλη (Αττική), Λέσβος (Βρίσα-Βατερά) και Κρέστενα (Ηλεία).
Η επιλογή αυτή βασίστηκε αφενός στο εύρος των συγκεκριμένων πυρκαγιών, αφετέρου στις επιπτώσεις τους στα δασικά οικοσυστήματα. Συνοπτικά οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης περιλαμβάνουν: τη συνολική χαρτογράφηση/αποτύπωση των καμένων εκτάσεων, τη χαρτογράφηση/αποτύπωση των καμένων δασών και δασικών εκτάσεων εντός της συνολικής καμένης έκτασης, καθώς επίσης και τη δημιουργία του «δασοπονικού χάρτη» τους μέσω του προσδιορισμού των δασικών οικοσυστημάτων και των ειδών. Επιπρόσθετα πραγματοποιήθηκε μια ανάλυση των περιοχών ως προς συγκεκριμένα κριτήρια, όπως για παράδειγμα, το ανάγλυφο, τα γεωλογικά χαρακτηριστικά, το ‘ιστορικό’ της έκτασης σε σχέση με τις πυρκαγιές, οι κλίσεις εδάφους, κ.ά. Όλα τα παραπάνω συνδυάστηκαν με στοχευμένες, δειγματοληπτικές αυτοψίες σε επιλεγμένες πληγείσες περιοχές.
Η παραπάνω ανάλυση είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς βοηθά στο να προσδιοριστεί η μεταπυρική αποκατάσταση των καμένων δασικών οικοσυστημάτων, καθώς και να ιεραρχηθούν οι δασικές εκείνες περιοχές που μπορεί να χρειαστούν εργασίες αναδάσωσης/τεχνητής αποκατάστασης.
Αποτελέσματα της τελευταίας μελέτης
Από την χαρτογράφηση προέκυψε ότι η συνολική καμένη έκταση στις οκτώ περιοχές που μελετήθηκαν για την αντιπυρική του 2022 ανέρχεται σε 10.880,3 εκτ, εκ των οποίων περίπου το 56,4% αφορά σε δάση και δασικές εκτάσεις. Η μεγαλύτερη καμένη έκταση αφορά την περιοχή της Πεντέλης με 2.772,5 εκτ (εκ των οποίων τα 1.598,1 αποτελούν δάση και δασικές εκτάσεις) και η Λέσβος με 2.449.3 εκτ (1.672,3 δάση και δασικές εκτάσεις).
Από τις συνολικά καμένες δασικές εκτάσεις, το 43% περίπου (2.632,0 εκτ) προσδιορίσθηκαν ως περιοχές που ενδέχεται να χρειαστούν εργασίες αναδάσωσης/τεχνητής αποκατάστασης βάσει της ανάλυσης που ακολουθήθηκε. Το παραπάνω, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι χρειάζεται να αναδασωθεί τεχνητά όλη αυτή η έκταση, αλλά κυρίως ότι θα πρέπει να παρακολουθηθεί με σκοπό την τελική απόφαση και τον σχεδιασμό των όποιων τεχνητών αναδασωτικών παρεμβάσεων.
Πίνακας 2: Συγκεντρωτικά αποτελέσματα χαρτογράφησης καμένων εκτάσεων, εντοπισμού και ιεράρχησης περιοχών προς εργασίες αναδάσωσης/τεχνητής αποκατάστασης των περιοχών μελέτης της περιόδου 2022.
| Περιοχή μελέτης | Καμένη έκταση | Εκτάσεις περιοχών που έχουν προσδιοριστεί και ιεραρχηθεί ως προτεινόμενες προς αναδάσωση | ||||
| Είδη μη προσαρμοσμένα στη φωτιά | Εκτάσεις με Χαλέπιο/Τραχεία πεύκη | |||||
| Συνολική έκταση | Δάση και δασικές εκτάσεις | Διπλοκαμένες και κλίσεις 50-100% | Διπλοκαμένες και κλίσεις < 50% | Kλίσεις 50-100% | ||
| (ha) | ||||||
| Πεντέλη – Β.Α. Αττική | 2.772,5 | 1.598,1 | - | 90,9 | 1.468,5 | 1,0 |
| Λέσβος (Βρίσα – Βατερά) | 2.449,3 | 1.672,3 | - | 1,1 | 14,9 | 254,0 |
| Ρέθυμνο | 2.019,6 | 439,6 | - | - | - | - |
| Φωκίδα - Ιτέα | 1.215,5 | 815,1 | 85,8 | - | - | - |
| Πόρτες Αχαΐας | 826,2 | 573,6 | - | 130,1 | 264,0 | 30,5 |
| Κρέστενα | 732,0 | 304,8 | - | 32,1 | 86,2 | 61,7 |
| Άνω Γλυφάδα Αττικής | 431,5 | 420,5 | - | 0,6 | 1,1 | 18,6 |
| Δυτική Σάμος | 433,7 | 314,0 | - | - | - | 90,9 |
| Σύνολο | 10.880,3 | 6.138,0 | 85,8 | 254,8 | 1.834,7 | 456,7 |
| Ποσοστό επί της συνολικής έκτασης | 56,4% | 0,8% | 2,3% | 16,9% | 4,% |
Για κάθε μία από τις περιοχές μελέτης ξεχωριστά, πραγματοποιήθηκε τεκμηρίωση και αναλυτική περιγραφή ενός σχεδίου μεταπυρικής αποκατάστασης ανά τύπο οικοσυστήματος, με την παρουσίαση των στόχων της αποκατάστασης και των συγκεκριμένων προτεινόμενων μέτρων, μεθόδων και ενεργειών που θα ήταν πρέπον να πραγματοποιηθούν τόσο σε τεχνικό όσο και θεσμικό επίπεδο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην περιοχή της Πεντέλης που έχει ξανακαεί έντονα στο παρελθόν και κινδυνεύει με ερημοποίηση, ενώ και στην περιοχή της Αχαΐας υπάρχουν μεγάλα τμήματα που είχαν ξανακαεί στη μεγάλη πυρκαγιά του 2007 και παρουσιάζουν μια προβληματική εικόνα. Τέλος, μια ακόμα περιοχή στην οποία πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση είναι το κομμάτι του κεδροδάσους (άρκευθοι) που κάηκε κατά την πυρκαγιά της Φωκίδας. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ο άρκευθος είναι είδος που δεν έχει αναπτυγμένους μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης ενώ και η ανάπτυξή του είναι πολύ αργή. Και στις τρεις παραπάνω περιοχές θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα ο σχεδιασμός για την αποκατάστασή τους. Περισσότερες λεπτομέρειες για όλες τις μεγάλες πυρκαγιές της αντιπυρικής περιόδου του 2022 μπορούν να βρεθούν στο πλήρες κείμενο της μελέτης.
Και φέτος τί; (Η ιδιαιτερότητα της φετινής χρονιάς)
Παρότι φέτος, μετά από πολλά χρόνια, δόθηκαν σημαντικά ποσά για δράσεις πρόληψης, η φετινή αντιπυρική φαντάζει δύσκολη. Η δυσκολία αυτή έγκειται αφενός στην παρατεταμένη ξηροθερμική περίοδο για πολλές περιοχές της χώρας, η οποία συνοδεύτηκε με σημαντική έλλειψη κατακρημνισμάτων κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, αφετέρου γιατί τα προβλήματα διαχείρισης της καύσιμης ύλης είναι χρόνια και σωρευτικά, δημιουργώντας ανησυχίες και κινδύνους, τους οποίους οι κατασταλτικοί μηχανισμοί δεν φαίνεται να είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν.
25.000 δέντρα στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου
Με βάση τα αποτελέσματα της πρώτης μελέτης για την καταγραφή των καμένων εκτάσεων από τις πυρκαγιές του 2021 εντοπίσαμε δασικές περιοχές όπως αυτή του Εθνικού Δρυμού Σουνίου, γύρω από τον οικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, η οποία κάηκε για δεύτερη φορά μέσα σε 10 χρόνια, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αναγεννηθεί φυσικά.
Στη συγκεκριμένη περιοχή ξεκινήσαμε μία προσπάθεια αποκατάστασης με μίξη πλατύφυλλων και κωνοφόρων ειδών, με έμφαση σε συγκεκριμένα πλατύφυλλα είδη, που προϋπήρχαν στην περιοχή.
Λίγο πριν το τέλος του 2022 καταφέραμε να ολοκληρώσουμε το πρώτο μέρος της αναδάσωσης στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου, φυτεύοντας τα πρώτα 15.000 δέντρα. Το 70% είναι πλατύφυλλα και το 30% κωνοφόρα, ώστε να ενισχυθεί η βιοποικιλότητα και η πυρανθεκτικότητα του νέου δάσους και συνεχίζουμε δυναμικά, έχοντας θέσει ως στόχο την πλήρη αποκατάσταση της περιοχής.
