Του Κωστή Σταμπολή (*)
Την Κυριακή ( 1/11) ξεκίνησε επίσημα τη λειτουργία της η νέα αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα που θα λειτουργεί σύμφωνα με τις προβλέψεις και προδιαγραφές του ευρωπαϊκού Μοντέλου Στόχου (Target Model).Πρόκειται ουσιαστικά για το Big Bang της ελληνικής αγοράς ενέργειας.
Με σημαντική καθυστέρηση, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια, και συνεχείς αναβολές λόγω θεσμικών αλλά και τεχνικών προβλημάτων που προέκυψαν κατά την μακρά περίοδο προετοιμασίας, το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας ( EnEx), που ήδη λειτουργεί από το 2018 έχοντας απορροφήσει μεγάλο τμήμα της λειτουργίας του παλαιού ΛΑΓΗΕ, συνεχίζει την λειτουργία του αλλά σε τελείως διαφορετική βάση.
Η βάση αυτή αναφέρεται στην ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού target model το οποίο στηρίζεται στις τέσσερις αγορές (Προθεσμιακή,Επόμενης Ημέρας, Ενδοημερήσια, Εξισορρόπησης ) που λειτουργούν παράλληλα και προσφέρουν τη δυνατότητα σε παραγωγούς,προμηθευτές και πελάτες (καταναλωτές) να τοποθετηθούν ανάλογα με τον ρόλο του καθενός. Θα πρέπει να τονιστεί ότι το target model απαιτεί αλλαγή φιλοσοφίας αφού προϋποθέτει μια τελείως διαφορετική οργάνωση της αγοράς, και μάλιστα εντός σύντομου χρονικού διαστήματος.
Από μία ενιαία αγορά που χαρακτηρίζετο από γραμμική αντίληψη, δηλ. παραγωγή, μεταφορά,διανομή και προμήθεια τώρα μεταβαίνουμε σε μια πλέον δυναμική,σύνθετη και παράλληλη αγορά, (που βασίζεται στις τέσσερις επιμέρους αγορές) σε διμερείς συμβάσεις και συναλλαγές ΟTC ( over the counter) Σε αντίθεση με την υπάρχουσα αγορά η εφαρμογή του target model προσφέρει τη δυνατότητα συμμετοχής σε αυτήν στους πελάτες ( καταναλωτές) οι οποίοι, έτσι μετέχουν και αυτοί στην διαμόρφωση των τιμών. Με άλλα λόγια η αγορά παύει να είναι αποκλειστικά μία υπόθεση που δεσπόζουν οι παραγωγοί και οι προμηθευτές που εκπροσωπούν την "προσφορά" και η βεντάλια ανοίγει με τη συμμετοχή των πελατών,που εκπροσωπούν τη "ζήτηση" .
Στην ερώτηση τι ακριβώς είναι το Μοντέλο Στόχος (Target Model) η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη και απλουστευτική αφού καλείται να περιγράψει μια εντελώς νέα και αρκετά σύνθετη κατάσταση. Συνοπτικά το Target Model και βάση του ορισμού της ίδιας της Ε Επιτροπής , "είναι το σύνολο των ενιαίων κανόνων για τη δημιουργία μίας εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που παράγει ένα οικονομικό αποτέλεσμα,προάγει το διασυνοριακό εμπόριο και εξυπηρετεί την καλύτερη χρήση των διασυνδέσεων για την απρόσκοπτη διαμετακόμιση της ενέργειας". Με την εφαρμογή των κανόνων του Target Model η ηλεκτρική ενέργεια διακινείται ελεύθερα μεταξύ των χωρών της ΕΕ με στόχο την κάλυψη της ζήτησης με το μικρότερο δυνατό κόστος σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η λειτουργία της νέας αγοράς βασίζεται στη δημιουργία του Χρηματιστηρίου Ενέργειας (EnEx), στον φορέα εκκαθάρισης (Enex Clear) και στη δημιουργία αγοράς για υπηρεσίες εξισορρόπησης και εφεδρειών. Προϋποθέτει ευελιξία στις μονάδες παραγωγής,αποτελεσματική διαχείριση κινδύνου,και χρηματο-οικονομικά προϊόντα (βλέπε παράγωγα) ενώ για να λειτουργήσει αποτελεσματικά στην περίπτωση της Ελλάδας είναι απαραίτητη η σύζευξη με τις αγορές Ιταλίας και Βουλγαρίας σε πρώτη φάση και αργότερα με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές αγορές. Η νέα δομή της αγοράς βασίζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες. Στην χονδροεμπορική αγορά (περιλαμβάνει τους παραγωγούς με θερμικές μονάδες,τους παραγωγούς ΑΠΕ, τους εμπόρους και τον ΔΑΠΕΕΠ), στην εκκαθάριση και στην πληρωμή (clearing+ settlement) και στην αγορά προμήθειας (περιλαμβάνει τους προμηθευτές και τους πελάτες).
Οι βασικές αρχές που διέπουν την νέα αγορά του target model συνοψίζονται ως εξής:
-Στη σύζευξη των εθνικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σε προ-ημερήσιο επίπεδο με δυνατότητα διενέργειας συνεχών ενδοημερήσιων συναλλαγών για την καλύτερη διαχείριση του κόστους αποκλίσεων μεταξύ παραγωγής και ζήτησης.
-Στο ενιαίο πλαίσιο για χορήγηση μακροπρόθεσμων δικαιωμάτων μεταφοράς επί των ηλεκτρικών διασυνδέσεων μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και
-Στην κοινή μεθοδολογία υπολογισμού της μεταφορικής ικανότητας και της διαχείρισης της συμφόρησης των ηλεκτρικών διασυνδέσεων.
Τα οφέλη από την εφαρμογή του Target Model είναι σημαντικά και πολυεπίπεδα και θα τα δούμε σε βάθος χρόνου αφού η μετάβαση από το υπάρχον στο νέο μοντέλο δεν θα είναι εύκολη. Αφορούν κυρίως, (α) στο διασυνοριακό εμπόριο και συνεπώς στην καλύτερη χρήση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων και (β) στις ενεργειακές αγορές και συνεπώς στην πιο αξιόπιστη παραγωγή οικονομικών σημάτων. Δηλαδή, θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του ανταγωνισμού και στην μείωση των χονδροεμπορικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης,θα διευκολύνει την καλύτερη διαχείριση της μεταβαλλόμενης παραγωγής των ΑΠΕ και άρα θα συμβάλει στην προώθηση των επενδύσεων από ΑΠΕ. Συνολικά, η λειτουργία της νέας αγοράς αναμένεται ότι θα συμβάλλει στην βελτίωση της ασφάλειας εφοδιασμού και στην αναβάθμιση των διεθνών διασυνδέσεων.
Στελέχη της Ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού αλλά και μεγάλοι βιομηχανικοί και εμπορικοί καταναλωτές στους οποίους απευθυνθήκαμε και τους ζητήσαμε να σχολιάσουν τις επικείμενες εξελίξεις,στην πλειοψηφία τους εμφανίζονται αισιόδοξοι και δηλώνουν ότι αποβλέπουν στην αναγέννηση της αγοράς ηλεκτρισμού, μέσω της εφαρμογής των προβλέψεων του Target Model, και των δυνατοτήτων που προσφέρονται πλέον για συμμετοχή στην διαμόρφωση του νέου περιβάλλοντος.
Από την πλευρά τους, ανώτερα στελέχη του EnEx δηλώνουν και αυτά αισιόδοξα και έτοιμα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και προκλήσεις της λειτουργίας της νέας αγοράς,σημειώνοντας παράλληλα ότι μια μακρά περίοδος προετοιμασίας βαίνει προς το τέλος της με θετικά αποτελέσματα από τα χιλιάδες dry runs εικονικών συναλλαγών που έχουν πραγματοποιηθεί τους τελευταίους μήνες ενώ η προθεσμιακή αγορά, που ξεκίνησε την λειτουργία της τον περασμένο Μάρτιο, είναι σε ανοδική πορεία συμβαδίζοντας με τις γενικότερες εξελίξεις και αποβλέποντας ασφαλώς σε απτά κέρδη. Και αυτό γιατί παρά την κρίση του κορονοϊού και τα διάφορα περιοριστικά μέτρα οι επιπτώσεις στην καθαυτή λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας δείχνουν να είναι οριακές και δεν επηρεάζουν βασικά μεγέθη και το λειτουργικό της προφίλ.
Του Κωστή Σταμπολή (*), μέλους του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και προέδρου του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης ( ΙΕΝΕ)
