Η Τεχεράνη και το Ερεβάν απολαμβάνουν εγκάρδιες - ακόμη και θερμές - σχέσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αυτή η σχέση φαίνεται τώρα έτοιμη να αναπτυχθεί περαιτέρω, αλλά η γεωπολιτική καθιστά την πρόταση αυτή περίπλοκη.
Η ελκυστικότητα αυτής της εξέλιξης είναι πιο εμφανής στους αριθμούς.
Όπως δήλωσε ο Γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας της Αρμενίας Αρμέν Γκριγκοριάν στη Δημόσια Τηλεόραση της Αρμενίας σε συνέντευξη που μεταδόθηκε στις 14 Νοεμβρίου, το εμπόριο μεταξύ Αρμενίας και Ιράν γνωρίζει άνθηση. Εκεί που οι χώρες αντάλλαξαν αγαθά αξίας 350 εκατομμυρίων δολαρίων το 2021, η προσδοκία είναι ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί σε 1 δισεκατομμύριο δολάρια μέχρι το επόμενο έτος, είπε.
Ο Γκριγκοριάν θεωρεί ότι πρόκειται για κάτι περισσότερο από ένα ζήτημα δημιουργίας ευημερίας προσθέτοντας ότι «οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι σημαντικές από την άποψη της ασφάλειας».
Μια άλλη συνέντευξη από λίγες ημέρες νωρίτερα, αυτή τη φορά που έδωσε ο νεοδιορισθείς πρέσβης του Ιράν στην Αρμενία, Μεχντί Σομπχανί, στο ανεξάρτητο ειδησεογραφικό πρακτορείο CivilNet με έδρα το Ερεβάν, προσέφερε περισσότερο πλαίσιο για την προοπτική αυτή.
Ο Σομπχανί υπαινίχθηκε την ιδέα του Ιράν να μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία. Σε μια αμοιβαία επωφελή συμφωνία, οι δύο χώρες συμφώνησαν τον Αύγουστο να επεκτείνουν μια υφιστάμενη συμφωνία σύμφωνα με την οποία η Αρμενία παρέχει στο Ιράν ηλεκτρική ενέργεια σε αντάλλαγμα για την προμήθεια φυσικού αερίου. Η συμφωνία αυτή ισχύει από το 2009 και επρόκειτο να λήξει το 2026, αλλά τώρα θα συνεχιστεί, σε μια προφανώς ενισχυμένη μορφή, τουλάχιστον μέχρι το 2030.
«Χάρη σε αυτή τη συμφωνία, θα μπορέσουμε να αυξήσουμε τις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας από την Αρμενία στο Ιράν σε αντάλλαγμα για φυσικό αέριο, να τις τριπλασιάσουμε ή και να τις τετραπλασιάσουμε», δήλωσε ο Σομπχανί.
Ενώ αυτή η ιδέα είναι πολλά υποσχόμενη, η Ρωσία μπορεί ακόμη να παίξει τον εμπλεκόμενου.
Ο αγωγός φυσικού αερίου Ιράν-Αρμενίας, το ίδιο το μέσο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να απογαλακτιστεί η Αρμενία από το φυσικό αέριο της Μόσχας, ανήκει στον ρωσικό γίγαντα φυσικού αερίου Gazprom από το 2015. Η Ρωσία έχει προηγούμενο στον περιορισμό των δυνατοτήτων αυτής της διαδρομής.
Ακόμη και κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού του αγωγού, η Μόσχα επέμεινε με επιτυχία να περιοριστεί η διάμετρός του στα 700 χιλιοστά - μικρότερη από τα αρχικά προβλεπόμενα 1.420 χιλιοστά - ως ένας τρόπος για να διασφαλιστεί ότι δεν θα πωλούνταν πλεονάζουσες ποσότητες ιρανικού αερίου προς τρίτες χώρες. Αυτή η τεχνική διευθέτηση περιόρισε τον όγκο του αγωγού σε 2,3 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως. Τελικά, η Gazprom αγόρασε ολόκληρη την υποδομή διανομής φυσικού αερίου της Αρμενίας.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο η ενέργεια που αποτελεί αντικείμενο συναλλαγών.
Για την επιτάχυνση άλλων ανθρώπινων και εμπορικών ανταλλαγών, ένας ζωτικής σημασίας διασυνοριακός αυτοκινητόδρομος που διασχίζει τη νότια περιοχή Σιούνικ της Αρμενίας υποβάλλεται σε σημαντική αναβάθμιση. Τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση της Αρμενίας ανέθεσε σύμβαση ύψους 215 εκατομμυρίων δολαρίων σε δύο ιρανικές εταιρείες - την Abad Rahan Pars Iranian International Group και την Tounel Sad Ariana - για την εκτέλεση των εργασιών. Μόλις ολοκληρωθεί, ο δρόμος θα επιτρέπει στους αυτοκινητιστές να οδηγούν από το Αγκαράκ, στα σύνορα με το Ιράν, και να συνεχίσουν περίπου 32 χιλιόμετρα προς βορρά διασχίζοντας ορεινό έδαφος μέσω 17 γεφυρών και μέσω δύο σηράγγων.
Παρόλο που το Ιράν επιβεβαίωνε σταθερά την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν επί του εδάφους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εντούτοις συχνά φαινόταν να υποστηρίζει σιωπηλά τα συμφέροντα του Ερεβάν.
Αυτό διαδραματίζεται επί του παρόντος στη διαμάχη για τον λεγόμενο διάδρομο Ζανγκεζούρ. Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Καραμπάχ το 2020, το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε μεγάλες εδαφικές εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένου ολόκληρου του συνόρου του με το Ιράν. Το Μπακού άρχισε τότε να μιλάει ξανά για την επιθυμία του να προωθήσει την ανάπτυξη μιας οδού μεταφοράς διαμέσου της πολύ νότιας άκρης της Αρμενίας - του διαδρόμου Ζανγκεζούρ - ώστε να γεφυρώσει το ηπειρωτικό έδαφός του με το αυτοκέφαλό του Ναχτσιβάν.
Αυτό που έχει προωθήσει η Τεχεράνη είναι μια εναλλακτική λύση. Στις αρχές Οκτωβρίου, το Ιράν έθεσε σε λειτουργία μια γέφυρα που θα διευκόλυνε την ταχύτερη διέλευση μεταξύ του ηπειρωτικού Αζερμπαϊτζάν και του Ναχτσιβάν μέσω του δικού του εδάφους, εξαλείφοντας έτσι θεωρητικά κάθε ανάγκη για έναν διάδρομο του Αζερμπαϊτζάν μέσω της Αρμενίας.
Το Ιράν λειτουργεί σε αυτή την κατάσταση από θέση στρατηγικού συμφέροντος. Είναι πρόθυμο να αποτρέψει έναν φυσικό διάδρομο στη βόρεια περιφέρειά του, ο οποίος θα ενοποιούσε τον τουρκικό κόσμο και ενδεχομένως θα απέκοπτε την πρόσβασή του στην Αρμενία και σε σημεία βορειότερα.
Στη συνέντευξη αυτού του μήνα, ο Σομπχανί επανέλαβε με σθένος την αντίθεση του Ιράν στον διάδρομο Ζανγκεζούρ.
«Η θέση μας για το θέμα αυτό έχει διακηρυχθεί σε τέτοιο επίπεδο που κανείς δεν μπορεί να την αλλάξει», είπε, σύμφωνα με την αγγλική μετάφραση του CivilNet. «Αυτή είναι η θέση του Ανώτατου Ηγέτη της επανάστασής μας, ο οποίος έχει δηλώσει πολύ ξεκάθαρα ότι δεν δεχόμαστε και δεν ανεχόμαστε καμία συνοριακή ή γεωπολιτική αλλαγή».
Τα συμφέροντα του Ιράν και της Αρμενίας αποκλίνουν, ωστόσο, όταν πρόκειται για την παρουσία εξωπεριφερειακών παραγόντων στον Νότιο Καύκασο, συμπεριλαμβανομένου του θέματος της διαμεσολάβησης με το Αζερμπαϊτζάν.
Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ Αμπντουλαχιάν ήταν σαφής σε αυτό το σημείο όταν δήλωσε πρόσφατα ότι «η παρουσία ξένων στην περιοχή όχι μόνο δεν λύνει τα προβλήματα αλλά περιπλέκει την κατάσταση».
Η Αρμενία ευνοεί όλο και περισσότερο τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ και της ΕΕ, αλλά η Τεχεράνη θα ήθελε να δει τα ζητήματα να διευθετούνται αποκλειστικά από περιφερειακούς παράγοντες. Κατά συνέπεια, το Ιράν χαιρέτισε μια πρωτοβουλία του 2021 για την καθιέρωση ενός σχήματος 3+3 για συνομιλίες στο οποίο θα συμμετέχουν τα τρία έθνη του Νοτίου Καυκάσου - Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία - και οι τρεις παρακείμενες περιφερειακές δυνάμεις - Ρωσία, Τουρκία και Ιράν.
Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί αρκετές συναντήσεις με αυτό το σχήμα, με πιο πρόσφατη την 23η Οκτωβρίου στην Τεχεράνη. Αλλά φαίνεται ότι ελάχιστα πράγματα έχουν προκύψει από αυτές. Η μορφή αυτή είναι ούτως ή άλλως λανθασμένη, αφού στην πραγματικότητα είναι 3+2, καθώς η Γεωργία δεν συμφώνησε ποτέ να συμμετάσχει σε αυτήν.
Σε άλλο σημείο της συνέντευξής του, ο πρέσβης Σομπχανί προσέφερε γενικά λόγια υποστήριξης για τους 100.000 περίπου εθνοτικούς Αρμένιους που εκτοπίστηκαν από την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν τον Σεπτέμβριο.
«Πιστεύουμε ότι τα δικαιώματα του λαού του Καραμπάχ πρέπει να διασφαλιστούν. Τα δικαιώματα κάθε ατόμου από το Καραμπάχ θα πρέπει να διασφαλιστούν. Πρέπει να έχουν την ευκαιρία να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που κανείς, συμπεριλαμβανομένου του Αζερμπαϊτζάν, δεν μπορεί να αγνοήσει», δήλωσε.
Παρόλο που δεν ανέφερε ότι το Ιράν έχει κάποια συγκεκριμένη πολιτική όσον αφορά αυτούς τους ανθρώπους, η αναφορά και μόνο του Καραμπάχ προκάλεσε την οργή του Υπουργείου Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν.
«Θεωρούμε τη θέση του Ιρανού πρέσβη κατά της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας μας ως πρόκληση. Αναμένουμε από το Ιράν να αποτρέψει τέτοιες ενέργειες, οι οποίες δεν συνάδουν με το πνεύμα των σχέσεών μας, καθώς και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα σχετικά με τις απόψεις που εξέφρασε ο Πρέσβης», ανέφερε.
