Τα ΕΣΕΚ προσδιορίζουν τους κλιματικούς και ενεργειακούς στόχους και τις πορείες τους έως το 2030, με προοπτικές έως το 2040 και μακροπρόθεσμα. Πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν τις πολιτικές και τα μέτρα που σχεδιάζονται για την επίτευξη αυτών των στόχων, καθώς και τις ανάγκες και τις πηγές χρηματοδότησής τους.
Όμως, όπως εξηγεί ο Φεντερίκο Μάσκολο της CAN Europe, η προθεσμία κινδυνεύει να παραμεληθεί από τον πολιτικό και δημόσιο διάλογο, καθώς έρχεται στον απόηχο των εκλογών της ΕΕ και των δύσκολων αποφάσεων σχετικά με το ποιες πρέπει να είναι οι προτεραιότητες της περιοχής. Αυτό θα ήταν λάθος, καθώς τα ΕΣΕΚ και η τήρηση της προθεσμίας εκθέτουν πόσο σοβαρά παίρνουν τα έθνη τη δέσμευση της Ευρώπης για δράση για το κλίμα.
Ο Μάσκολο επισημαίνει τις έρευνες που δείχνουν ότι το κλίμα παραμένει στους τρεις κορυφαίους τομείς στους οποίους οι πολίτες επιθυμούν να αναλάβει δράση η ΕΕ. Σύμφωνα με έρευνα της CAN Europe, η ενίσχυση των κλιματικών φιλοδοξιών για το 2030 θα αποφέρει οικονομικά οφέλη 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ, μια σαφής ευκαιρία να αντιμετωπιστούν επίσης η δημιουργία θέσεων εργασίας και η ανισότητα, που αποτέλεσαν μείζονα ζητήματα των εκλογών. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, και όχι μόνο, τα ΕΣΕΚ πρέπει να αυξήσουν τους στόχους τους και οι υποσχέσεις πρέπει να μετατραπούν σε συγκεκριμένες δράσεις.
Τα ΕΣΕΚ αποτελούν έναν απαραίτητο σύνδεσμο μεταξύ της ΕΕ και της εθνικής πολιτικής, το μοναδικό σημείο όπου συναντώνται οι εθνικοί κλιματικοί και ενεργειακοί σχεδιασμοί - δηλαδή, όπου τα κράτη μέλη μπορούν να παρουσιάσουν πλήρως τα σχέδιά τους για τολμηρή δράση για το κλίμα και μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση. Συγκεκριμένα, όλα τα κράτη μέλη καλούνται να περιγράψουν, με βάση ένα κοινό υπόδειγμα, τους κλιματικούς και ενεργειακούς στόχους και τις πορείες τους έως το 2030, με προοπτικές έως το 2040 και μακροπρόθεσμα.
Τα ΕΣΕΚ πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν τις πολιτικές και τα μέτρα που σχεδιάζονται για την επίτευξη των στόχων αυτών, καθώς και τις ανάγκες και τις πηγές χρηματοδότησής τους. Εγκρίθηκαν για πρώτη φορά το 2019 και τώρα αναθεωρούνται - μια διαδικασία μεγάλης σημασίας, δεδομένου του πλαισίου στο οποίο λαμβάνει χώρα.
Ως αποτέλεσμα των ευρωεκλογών θα έχουμε ένα νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μια νέα Επιτροπή, ακόμη και κάποιες ανακατατάξεις στις εθνικές κυβερνήσεις, νέες πολιτικές συμμαχίες, νέες στρατηγικές προτεραιότητες, νέες νομοθετικές προτάσεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον της Ένωσης. Το νέο έχει τη γοητεία του. Αλλά μέσα στην αβέβαιη ομίχλη των υποσχέσεων και των πολιτικών παζαριών που θα περιβάλλει τους επόμενους μήνες, είναι στις τελικές ΕΣΕΚ τους που τα κράτη μέλη θα πρέπει να δείξουν πόσο πραγματικά δεσμευμένα παραμένουν να ηγηθούν της πορείας προς μια φιλόδοξη δράση για το κλίμα και μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση.
Η ψηφοφορία χαρακτηρίστηκε από απογοήτευση για το αυξανόμενο κόστος ζωής και τις αυξανόμενες ανισότητες, αλλά το κλίμα παραμένει στους τρεις κορυφαίους τομείς στους οποίους οι πολίτες καλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναλάβει δράση τα επόμενα 5 χρόνια. Επίτευξη του στόχου του 1,5°C της συμφωνίας του Παρισιού και διασφάλιση μιας κοινωνικά δίκαιης μετάβασης: αυτό ζητούν οι πολίτες.
Σε μια εποχή αβεβαιότητας και πολιτικών υποσχέσεων, η υλοποίηση φιλόδοξων ΕΣΕΚ θα αποτελούσε μια απτή απόδειξη ότι τα κράτη μέλη ακούν τις ανησυχίες των πολιτών τους και είναι έτοιμα να δράσουν σύμφωνα με αυτές. Η απογοητευτική πραγματικότητα είναι ότι τα σχέδια είναι ανησυχητικά ανεπαρκή για να οδηγήσουν στον απαιτούμενο μετασχηματισμό και η Ευρώπη ενδεχομένως οδεύει προς αποτυχία.
Το νεοσύστατο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η επερχόμενη Επιτροπή θα διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στον καθορισμό της πορείας μας προς την κλιματική ουδετερότητα. Το έργο δεν είναι εύκολο, αλλά είναι ακόμη εφικτό: για να διατηρηθεί το όριο του 1,5°C και να αποφευχθούν οι χειρότερες συνέπειες της κλιματικής κρίσης, η ΕΕ πρέπει να επιτύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές το αργότερο έως το 2040. Αλλά για να επιτύχει την κλιματική ουδετερότητα, πρέπει πρώτα να φτάσει στο 2030 σε καλή κατάσταση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο το -55% των καθαρών εκπομπών σε σχέση με το 1990, ενώ το δίκαιο και επιστημονικά τεκμηριωμένο μερίδιο θα ήταν -76% καθαρές εκπομπές. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται ένα πρωτοφανές επίπεδο δράσης για το κλίμα τα επόμενα χρόνια.
Ενώ οι περισσότεροι από τους στόχους για το 2030 έχουν ήδη ενσωματωθεί στη νομοθεσία για την Πράσινη Συμφωνία, είναι στα τελικά αναθεωρημένα ΕΣΕΚ που θα μπορέσουμε πραγματικά να δούμε αν τα κράτη μέλη έχουν ένα σοβαρό σχέδιο για να τους μετατρέψουν σε απτή δράση, και τελικά αν η ΕΕ θα τους επιτύχει.
Οι φιλόδοξες και οι καλά σχεδιασμένες ΕΣΚΠ θα αποτελέσουν επίσης ένα ισχυρό μήνυμα για την αξιοπιστία της Ένωσης ως υπέρμαχου του κλίματος σε διεθνές επίπεδο και θα καθορίσουν κατά πόσον η νέα Εθνικά Καθορισμένη Συνεισφορά (ΕΣΣ) της ΕΕ για το 2035 αντικατοπτρίζει την υψηλότερη δυνατή φιλοδοξία, σύμφωνα με το άρθρο 4.3 της Συμφωνίας του Παρισιού.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν θα υλοποιηθεί, εκτός εάν οι τελικές αναθεωρημένες ΕΣΕΚ είναι σημαντικά καλύτερες από τα σχέδια που υπέβαλαν τα κράτη μέλη το 2023. Στην αξιολόγησή της για τα σχέδια, με ημερομηνία Δεκεμβρίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι «τα κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τη φιλοδοξία τους και να εφαρμόσουν σημαντικές βελτιώσεις πριν από την υποβολή των τελικών επικαιροποιημένων ΕΣΕΚ τον Ιούνιο του 2024», απηχώντας τις ανησυχίες που εκφράστηκαν από ΜΚΟ και επιβεβαιώθηκαν σύντομα από την πρώτη έκθεση προόδου του Ευρωπαϊκού Επιστημονικού Συμβουλευτικού Συμβουλίου για την Κλιματική Αλλαγή (ESABCC).
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα σχέδια -υποθέτοντας ότι όλα όσα υποσχέθηκαν στα χαρτιά θα υλοποιηθούν- θα επιφέρουν μόνο -51% καθαρή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η οποία δεν συνάδει με τους στόχους της ΕΕ για το 2030 (-55%) και είναι πολύ χαμηλότερη από ό,τι απαιτείται για την ευθυγράμμιση με τη συμφωνία του Παρισιού.
Είναι σαφές ότι τα σχέδια πρέπει να βελτιωθούν όσον αφορά την ποιότητα και την ποσότητα των πολιτικών και των μέτρων, την αξιολόγηση των επιπτώσεών τους, την κατανομή της χρηματοδότησης, τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Και φυσικά, στην ενσωμάτωση της κοινωνικής διάστασης στις πολιτικές τους για το κλίμα και την ενέργεια, ώστε να αποτραπούν οι δυσμενείς επιπτώσεις στις πιο ευάλωτες ομάδες.
Το 2023, μόνο οκτώ κράτη μέλη υπέβαλαν εγκαίρως τα σχέδιά τους
Τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν τα τελικά αναθεωρημένα σχέδιά τους έως τις 30 Ιουνίου. Ωστόσο, είναι απίθανο ότι πολλά από αυτά θα τηρήσουν την προθεσμία. Το 2023, μόνο οκτώ κράτη μέλη υπέβαλαν εγκαίρως τα σχέδιά τους, ενώ η πλειονότητά τους υποβλήθηκε το φθινόπωρο, μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου. Μέχρι σήμερα, το σχέδιο της Αυστρίας είναι το μόνο που λείπει ακόμη. Σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες πληροφορίες, ακόμη και για τα τελικά σχέδια μόνο μια χούφτα χωρών - στις οποίες θα πρέπει να περιλαμβάνονται η Δανία, η Ιταλία και η Ισπανία - αναμένεται να υποβάλουν εγκαίρως, αν και το πλαίσιο μπορεί να εξελιχθεί γρήγορα.
Το βέβαιο είναι ότι η προθεσμία αυτή δεν πρέπει να περάσει ανεκμετάλλευτη. Στο αβέβαιο μετεκλογικό πλαίσιο και σε ταραγμένους καιρούς, τα τελικά αναθεωρημένα ΕΣΕΚ θα σηματοδοτήσουν σαφώς αν η Ευρώπη θα επιτύχει τις φιλοδοξίες της για το κλίμα και την ενέργεια το 2030 και πού μπορεί να κινηθεί στη συνέχεια. Πρόκειται για την επίδειξη στους πολίτες της συγκεκριμένης δέσμευσης των χωρών για δράση για το κλίμα και για μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση, καθώς και για την αξιοπιστία της Ευρώπης στον παγκόσμιο αγώνα κατά της κλιματικής κρίσης.
