Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν οδηγήσει σε πρωτοφανή υποβάθμιση των φυσικών οικοσυστημάτων και απώλεια της βιοποικιλότητας, καθώς και σε επικίνδυνα επίπεδα κλιματικής αλλαγής.

Η προστασία της φύσης δεν επαρκεί για να ανατραπεί αυτή η καταστροφική για τον πλανήτη μας πορεία. Απαιτούνται δραστικές ενέργειες για την αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων προκειμένου να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά και έγκαιρα στην κλιματική και οικολογική κρίση.

Τι είναι η αποκατάσταση της φύσης

Με τον όρο «αποκατάσταση της φύσης» εννοούμε την επαναφορά υποβαθμισμένων φυσικών οικοσυστημάτων σε καλή και υγιή κατάσταση, καθώς και τη διασφάλιση ότι τα οικοσυστήματα αυτά θα διατηρήσουν μακροπρόθεσμα την ανθεκτικότητά τους σύμφωνα με τις φυσικές τους διεργασίες. Η αποκατάσταση μπορεί να επιτευχθεί τόσο μέσω συγκεκριμένων δράσεων και έργων (π.χ. αφαίρεση φραγμάτων για αποκατάσταση της ροής ενός ποταμού, άρση επιχωματώσεων σε υγροτόπους , δενδροφύτευση, εγκατάσταση τεχνητών υφάλων) όσο και με φυσικούς τρόπους (π.χ. απαγόρευση δραστηριοτήτων σε μια περιοχή προκειμένου το οικοσύστημα να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο).

Γιατί είναι σημαντική η αποκατάσταση - ποια είναι τα οφέλη;

Η αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων επιφέρει μια μεγάλη ποικιλία ωφελειών όχι μόνο για την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας, αλλά και για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ορισμένα οικοσυστήματα, όπως τα δάση, οι τυρφώνες και τα λιβάδια Ποσειδωνίας, λειτουργούν ως «ταμιευτήρες» δεσμεύοντας το διοξείδιο του άνθρακα, και συνεπώς η αποκατάστασή τους μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου που απαιτείται για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Επιπλέον, η αποκατάσταση ενισχύει και την προσαρμογή μας στην κρίση αυτή, καθότι συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη πλημμυρών και πυρκαγιών.

Σημαντικά είναι τα οφέλη που αποφέρει η αποκατάσταση της φύσης και για τους ανθρώπους και τη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Όπως κατέστησε σαφές η πανδημία του Covid-19, τα υγιή οικοσυστήματα συμβάλλουν στην υγεία και ευημερία των ανθρώπων και στην πρόληψη μελλοντικών πανδημιών. Τα έργα αποκατάστασης παρέχουν επίσης οικονομικά και κοινωνικά οφέλη, όπως δημιουργία θέσεων εργασίας και ενίσχυση βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων, όπως ο οικοτουρισμός, η βιώσιμη αλιεία κ.α.. Τέλος, έχει υπολογιστεί ότι τα οφέλη της αποκατάστασης είναι δεκαπλάσια του κόστους που απαιτείται για να καλύψει την υλοποίηση των έργων αυτών.

Παραδείγματα επιτυχημένης αποκατάστασης

Η πρόσφατη δημοσίευση του WWF «Αποκατάσταση της φύσης: βοηθώντας τους ανθρώπους, τη βιοποικιλότητα και το κλίμα» παρουσιάζει επιτυχημένα παραδείγματα αποκατάστασης της φύσης σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Από τις βαλτώδεις περιοχές στην Εσθονία, τα βόρεια πολικά δάση στη Φινλανδία, το δέλτα του Δούναβη στη Ρουμανία, θαλάσσια οικοσυστήματα στη Γαλλία, υγροτόπους στη Ρουμανία και αλυκές στη Γερμανία, τα παραδείγματα αυτά αναδεικνύουν τη σημασία της αποκατάστασης για τους ανθρώπους και τον πλανήτη μας. Κάποια κοινά συμπεράσματα από αυτά τα παραδείγματα, τα οποία θα πρέπει να αποτελέσουν και οδηγό για το πώς θα πρέπει να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται δράσεις και έργα αποκατάστασης στο μέλλον είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• Απαιτείται στοχευμένος και επιστημονικά τεκμηριωμένος σχεδιασμός των μέτρων και δράσεων αποκατάστασης που θα λαμβάνουν υπόψη τις οικολογικές ανάγκες των φυσικών οικοτόπων και ειδών καθώς και τις δυνατότητες μετριασμού και προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
• Οι δράσεις αποκατάστασης θα πρέπει να οδηγούν σε μόνιμη αλλαγή των φυσικών οικοσυστημάτων με σημαντική βελτίωση της αρχικής τους κατάστασης και με σκοπό την ενίσχυση της ποιότητας και της ανθεκτικότητάς τους.
• Ο σχεδιασμός θα πρέπει να είναι μακροπρόθεσμος και να περιλαμβάνει συνεχή επιστημονική παρακολούθηση καθώς και μέτρα και δράσεις για τη διατήρηση της καλής κατάστασης των οικοσυστημάτων κατόπιν της αποκατάστασής τους.
• Στο πλαίσιο του σχεδιασμού θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και να ενισχυθούν τα θετικά οφέλη των δράσεων αυτών για τις τοπικές κοινωνίες και τη βιώσιμη ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων.
• Η τοπική κοινότητα και οι εμπλεκόμενοι φορείς και χρήστες της περιοχής θα πρέπει να συμμετέχουν στη διαμόρφωση και την υλοποίηση του σχεδίου αποκατάστασης και των ειδικότερων έργων και δράσεων.

Και ένα παράδειγμα από την Ελλάδα

Η δημοσίευση του WWF αναφέρεται και σε ένα παράδειγμα επιτυχημένης αποκατάστασης της φύσης στην Ελλάδα: την αποκατάσταση του ελατοδάσους του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας μετά από την καταστροφική πυρκαγιά του 2007. Το πρόγραμμα αυτό περιελάμβανε τόσο φυσική αποκατάσταση, κυρίως μέσω της απαγόρευσης βόσκησης, θήρας και υλοτομίας, καθώς και συγκεκριμένες και στοχευμένες δράσεις όπως δενδροφύτευση και αντιδιαβρωτικά έργα. Αποτελεί επίσης παράδειγμα συμμετοχής και εμπλοκής των πολιτών τόσο μέσω της πίεσης που άσκησαν για την ανάληψη δράσης από την κυβέρνηση, όσο και μέσω της συμμετοχή τους στην υλοποίηση των σχετικών δράσεων και έργων. Το παράδειγμα αυτό αναδεικνύει τέλος την ανάγκη για επιστημονικά τεκμηριωμένο σχεδιασμό καθώς και για συντονισμένες ενέργειες και συμβολή από όλους τους αρμόδιους φορείς, όπως η Δασική Υπηρεσία, ο Φορέας Διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής, ειδικών δασολόγων και άλλων επιστημόνων, καθώς και εκπαιδευμένων εθελοντών.

Νομοθετικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναλάβει πρωτοβουλία για μια νομοθετική πρόταση το 2021 για τη θέσπιση νομικά δεσμευτικών στόχων «για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων, ιδίως εκείνων που διαθέτουν το μεγαλύτερο δυναμικό δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα, και για την πρόληψη και τη μείωσης των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών» ως κομβικού εργαλείου για την αναστροφή της απώλειας της βιοποικιλότητας και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η νομοθετική αυτή πρόταση θα πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς στόχους για την αποκατάσταση τουλάχιστον του 15% της χερσαίας και θαλάσσιας έκτασης της ΕΕ, να προβλέπει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την επίτευξή τους, και να διασφαλίζει επαρκή χρηματοδότηση για τα απαιτούμενα έργα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίσης θεωρεί την αποκατάσταση της φύσης ως σημαντικό στοιχείο του σχεδίου ανάκαμψης της ΕΕ καθότι δημιουργεί επενδυτικές και επιχειρηματικές ευκαιρίες και μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της οικονομίας στην μεταπανδημική εποχή. Είναι συνεπώς κρίσιμο οι χώρες της ΕΕ να συμπεριλάβουν στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης έργα για την αποκατάσταση της φύσης με σκοπό τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης.

Η φύση είναι η λύση

Η αναφορά στην αποκατάσταση της φύσης ως λύση για την κλιματική και οικολογική κρίση και την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης δεν είναι υπερβολή. Λαμβάνοντας υπόψη τις πρωτοφανείς πιέσεις που ασκούν οι ανθρώπινες δραστηριότητές στα οικοσυστήματα και στο κλίμα του πλανήτη μας, η αποκατάσταση της φύσης έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη τόσο για την υγιή κατάσταση των οικοσυστημάτων και του κλίματος, όσο και για την οικονομία, τη βιώσιμη ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Μέσω της αποκατάστασης της φύσης, κερδίζουμε όλοι: άνθρωποι, βιοποικιλότητα και κλίμα!

Σοφία Κόπελα, Υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον