Αυξάνεται η συμμετοχή των πολιτών στις ενεργειακές κοινότητες ενώ διαπιστώνονται μεγάλα περιθώρια για την αξιοποίηση του συγκεκριμένου εργαλείου για έργα αυτοπαραγωγής, που είναι και οικονομικότερα για τους πολίτες σε σύγκριση με τα έργα απλής αυτοπαραγωγής. Οι σχετικές επισημάνσεις καταγράφονται σε έρευνα του The Green Τank για τις ενεργειακές κοινότητες και την αυτοπαραγωγή στην Ελλάδα, σύμφωνα με την οποία από το 2018 ως το 2023 έχουν συσταθεί 1,689 ενεργές ενεργειακές κοινότητες. Από αυτές οι 1,673 είναι Ενεργειακές Κοινότητες του ν. 4513/2018, ενώ 11 Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) και 5 Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ) συστάθηκαν με βάση το νέο θεσμικό πλαίσιο ( ν. 5037/2023) που θεσπίστηκε τον Μάρτιο 2023. Πρώτη σε πλήθος ενεργειακών κοινοτήτων παραμένει η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (334), ενώ δεύτερη είναι η λιγνιτική Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (294). Η συνολική ηλεκτρισμένη ισχύς έργων ενεργειακών κοινοτήτων στην επικράτεια είναι 1,178 ΜW, εκ των οποίων το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα (1,164 ΜW) προέρχεται από εμπορικά έργα και μόλις τα 14 MW αντιστοιχούν σε έργα αυτοπαραγωγής. Aπό την άλλη μεριά, τα έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δυναμική. Η ηλεκτρισμένη ισχύς τους υπερτριπλασιάστηκε σε ένα έτος, ενώ κατά τη διάρκεια του 2023 κατατέθηκαν 377 νέες αιτήσεις τέτοιων έργων και μόλις 4 νέες αιτήσεις εμπορικών έργων.

Συνολικά πάντως, το 2023 διπλασιάστηκε η αυτοπαραγωγή ενέργειας από νοικοκυριά, αγρότες, επιχειρήσεις, δήμους και ενεργειακές κοινότητες, αγγίζοντας τα 421 MW, ενώ η ισχύς των έργων αυτοπαραγωγής που λειτουργούν μόνο ενεργειακές κοινότητες υπερτριπλασιάστηκε (από 4.2 MW το 2022 σε 14 MW το 2023). Ωστόσο παρά την πρόοδο, εντείνεται το πρόβλημα διαθεσιμότητας ηλεκτρικού χώρου, καθώς το 48% των αιτήσεων έργων ενεργειακών κοινοτήτων στην επικράτεια έχει λάβει γνωστοποίηση αδυναμίας σύνδεσης από τον ΔΕΔΔΗΕ. Στη λιγνιτική Δυτική Μακεδονία εξακολουθεί να καταγράφεται το υψηλότερο τέτοιο ποσοστό με 75%.

Η αύξηση του ενδιαφέροντος των πολιτών για την αυτοπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας φαίνεται όχι μόνο από την ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων αλλά και από τις αιτήσεις έργων αυτοπαραγωγής για ενεργειακό συμψηφισμό που έχουν κατατεθεί από μεμονωμένους πολίτες και άλλους φορείς. Έως τον Δεκέμβριο του 2023 είχαν κατατεθεί συνολικά 35,162 αιτήσεις ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού9 ισχύος 2,010 MW, καταγράφοντας αύξηση της αιτούμενης ισχύος κατά 65.1% σε σχέση με το 2022 (15,169 έργα, 1,218 MW). Η ηλεκτρισμένη ισχύς αθροιστικά για τον ενεργειακό και εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό, σχεδόν διπλασιάστηκε, από 217 MW το 2022 (6,186 έργα) σε 421 MW (13,470 έργα) το 2023, και αντιστοιχεί στο 21% της αιτούμενης ισχύος. Συνεχίστηκε έτσι ο εντυπωσιακός ρυθμός αύξησης της αυτοπαραγωγής που αριθμούσε μόλις 24 MW το 2018, και 34 ΜW το 2019 προτού εισέλθει σε φάση διπλασιασμού ανά έτος (53 ΜW το 2020, 100 ΜW το 2021). Το μεγαλύτερο ποσοστό της ηλεκτρισμένης ισχύος αυτοπαραγωγής (93%) αφορά έργα ενεργειακού συμψηφισμού από πολίτες ή φορείς (392 MW), ενώ μόλις το 7% αφορά έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού από πολίτες, φορείς και ενεργειακές κοινότητες (29 MW).

Παρά τον υπερτριπλασιασμό της ηλεκτρισμένης ισχύος έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες μέσα στο 2023, αυτή εξακολουθεί να αποτελεί μόλις το 3.3%. Το γεγονός αυτό σύμφωνα με την έρευνα του Green Tank δείχνει τα μεγάλα περιθώρια αξιοποίησης του εργαλείου των ενεργειακών κοινοτήτων.
Αθροιστικά η ηλεκτρισμένη και η εκκρεμής ισχύς των έργων αυτοπαραγωγής συνολικά είναι 1,642 MW. Το δεδομένο αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη στον μελλοντικό σχεδιασμό για την κατανομή του διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου, καθώς φαίνεται ότι το περιθώριο 2 GW για έργα αυτοπαραγωγής που προέβλεψε ο ν. 5037/2023 πλησιάζει στην εξάντλησή του, σύμφωνα με τη μελέτη.

Ειδικά για τις περιοχές σε μετάβαση, η ανασκόπηση καταγράφει ότι η τρέχουσα ισχύς των εκκρεμών έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες είναι 43 ΜW, δηλαδή λιγότερη από τη μισή ισχύ του στόχου των 91 MW που έθεσε το πρώτο πρόγραμμα χρηματοδότησης των έργων ενεργειακών κοινοτήτων σε αυτές τις περιοχές με δικαιούχους μόνο ΟΤΑ και σχετικούς φορείς. Με βάση αυτό προτείνεται η άμεση δημοσίευση συμπληρωματικής πρόσκλησης που θα χρηματοδοτεί έργα αυτοπαραγωγής ενεργειακών κοινοτήτων από πολίτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν ήταν δικαιούχοι στην πρώτη πρόσκληση.