Με επιτυχία και ενθαρρυντικά μεγάλη συμμετοχή ολοκληρώθηκε το πρώτο Εθνικό Εργαστήριο, που διοργάνωσε το MedINA στις 2 και 3 Απριλίου στην Αθήνα, φέρνοντας στο προσκήνιο την πρακτική-κλειδί στην αποκατάσταση των ποτάμιων οικοσυστημάτων και τον μετριασμό ενάντια στην απώλεια της βιοποικιλότητας. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, εκπρόσωποι του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, του ΟΦΥΠΕΚΑ, ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ, μηχανικοί, διεθνείς εμπειρογνώμονες, οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών και ενδιαφερόμενοι πολίτες βρέθηκαν μαζί, με κοινό στόχο να φωτίσουν όλες τις πτυχές της ελεύθερης ροής των ποταμών και την αποκατάστασή τους.
Το Εργαστήριο ανέδειξε τη σημασία απομάκρυνσης παρωχημένων και μη λειτουργικών εμποδίων -όπως οι μικροί υδατοφράκτες, τα εγκαταλελειμμένα αρδευτικά φράγματα και οι οχετοί-, πρακτική που εφαρμόζεται ευρέως στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ με σημαντικά αποτελέσματα. Ωστόσο, στην Ελλάδα δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί καμία αφαίρεση φραγμού, ενώ ο ανοιχτός διάλογος παραμένει περιορισμένος και συχνά παρερμηνευμένος.
Αναφορικά με την ισχύ του Κανονισμού για την Αποκατάσταση της Φύσης (Nature Restoration Regulation), το Εργαστήριο εστίασε στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, τις νομικές και διοικητικές προκλήσεις της διαδικασίας σε εθνικό επίπεδο, καθώς και στην ανάγκη για τη δημιουργία σαφών και μετρήσιμων στόχων σχετικά με την απομάκρυνση εμποδίων. Βάσει του Κανονισμού, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. οφείλουν να απελευθερώσουν συνολικά 25.000χλμ. ποταμών, με τη δημιουργία Εθνικού Σχεδίου Αποκατάστασης το οποίο θα πρέπει να κατατεθεί στην Ε.Ε., προς έγκριση, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2026.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών, τονίστηκε πως η ύπαρξη φραγμών δεν αποτελεί μόνο τεχνικό ή ενεργειακό ζήτημα, αλλά θέμα με περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις πρωτίστως. Τέθηκε υπό συζήτηση η αντίληψη της υδροηλεκτρικής ενέργειας ως “ανανεώσιμης πηγής” σε μια πραγματικότητα που ο βασικός της πόρος, το νερό, γίνεται όλο και πιο σπάνιος από την ίδια την κλιματική αλλαγή, αλλά και όταν αυτή συνεπάγεται καταστροφή φυσικών οικοσυστημάτων.
Οι συμμετέχοντες/ουσες ενημερώθηκαν για τις καταστροφικές επιπτώσεις της κατακερματισμένης ροής των ποτάμιων οικοσυστημάτων -από τους πιο υποβαθμισμένους βιοτόπους στην Ευρώπη- και εμπνεύστηκαν από παραδείγματα καλών πρακτικών απομάκρυνσης φραγμών από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, με την πολύτιμη συμβολή της η Laura Wildman (Save the Sound, ΗΠΑ) και του Benoît Terrier (Οργανισμός Υδάτων Ροδανού-Κορσικής).
Αναδείχθηκε επίσης το ζήτημα του κόστους: Ενώ η απομάκρυνση τεχνητών εμποδίων έχει ένα οικονομικό τίμημα, το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος διατήρησής τους είναι συχνά πολύ μεγαλύτερο. Παρουσιάστηκαν χρηματοδοτικά εργαλεία που μπορούν να υποστηρίξουν τέτοιες πρωτοβουλίες, μεταξύ αυτών και το Open Rivers Programme.
Στο πλαίσιο του Εθνικού Εργαστηρίου, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, ένα από τα τελευταία φυσικά ποτάμια της Αττικής, όπου τα έργα που πραγματοποιούνται αλλοιώνουν σε μεγάλο βαθμό τη φυσική του ροή. Όσοι παρευρέθηκαν, υπό την καθοδήγηση του τακτικού ερευνητή του ΕΛΚΕΘΕ, Σταμάτη Ζόγκαρη, και της Εμμανουέλας Τερζοπούλου (Κίνηση για την Προστασία και Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας), είδαν από κοντά τις επιπτώσεις των παρεμβάσεων στις οικολογικές λειτουργίες και τη συνδεσιμότητα του ποτάμιου οικοσυστήματος.
Το διήμερο ολοκληρώθηκε με έντονο προβληματισμό, ανταλλαγή γνώσης και βαθύ αίσθημα ευθύνης. Για να επιτευχθεί η αποκατάσταση των ποταμών απαιτείται διεπιστημονική εργασία, συνεργασία, πολιτική συνηγορία και ενεργή συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών. Μόνο έτσι, θα δοθεί μια ανάσα ζωής στα ποτάμια της Ελλάδας, ωφελώντας τόσο το φυσικό περιβάλλον όσο και τον άνθρωπο.
Το Εθνικό Εργαστήριο για την Αποκατάσταση της Ελεύθερης Ροής των Ποταμών χρηματοδοτήθηκε από τους οργανισμούς European Open Rivers Programme, Wetlands International Europe Association και το πρόγραμμα LIFE και WWF NL.
