Η επανέναρξη των ερευνών υδρογονανθράκων στο Ιόνιο αποτελεί μια εξαιρετικά θετική εξέλιξη. Η υπερκομματική διαχρονική και ανεξήγητη στασιμότητα συναρτάται άμεσα με το εύρος των χωρικών υδάτων και την οριοθέτηση ΑΟΖ στο Ιόνιο (Ιταλία, Αλβανία), στο Αιγαίο (Τουρκία) και την Ανατολική Μεσόγειο (Κύπρος, Τουρκία, Αίγυπτος και Λιβύη). Ειδικά για το Αιγαίο, επικρέμεται το casus belli.
Δεν είναι τυχαίο, ότι πριν από την εξαγγελία των ερευνών από τον πρωθυπουργό προηγήθηκε η επέκταση των χωρικών υδάτων από τους Οθωνούς μέχρι το Ταίναρο και οριοθετήθηκε η ΑΟΖ με Ιταλία και μερικώς με Αίγυπτο.
Την επανεκκίνηση επηρέασε ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ανάγκη υποκατάστασης ρωσικού φυσικού αερίου από ευρωπαϊκό. Ωστόσο, η αναπτυσσόμενη Ελλάδα με αύξηση 77% στην προσέλκυση το 2020 άμεσων ξένων επενδύσεων (FDI), δεν είχε την πολυτέλεια να προσπεράσει μια δυνητική πηγή πλούτου, σύμφωνα με δηλώσεις (Οκτώβριος 2021) του επικεφαλής της κρατικής Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων. Με την ευκαιρία, υπενθυμίζεται ο ορισμός των δυνητικών κοιτασμάτων (possible reserves) που είναι: εκείνα με 10% πιθανότητες να παραχθούν, με εύλογο κόστος, με τη διαθέσιμη τεχνολογία και με την άδεια του κράτους που ασκεί κυριαρχία σε αυτά.
Ωστόσο, υπάρχουν νομικές εκκρεμότητες προς επίλυση, ακόμα και στις εξαγγελθείσες παραχωρήσεις του Ιονίου.
Ιόνιο Πέλαγος
Διαφορές με την Αλβανία, ιδιαιτέρως στον προσδιορισμό του τριεθνούς σημείου επαφής των ΑΟΖ Ελλάδος, Ιταλίας και Αλβανίας βορείως της Κέρκυρας. Επίσης στον βαθμό επήρειας των Διαπόριων νήσων. Ολα αυτά, ενδεχομένως επηρεάζουν το τεμάχιο 1 (βλέπε σχήμα). Τον Οκτώβριο του 2020, Ελλάδα και Αλβανία συμφώνησαν να παραπέμψουν τη διαφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Μέχρι σήμερα δεν εκδηλώθηκε σπουδή από την αλβανική πλευρά ούτε ασκήθηκε αποτελεσματική πίεση από την ελληνική. Το πιθανότερο είναι το τεμάχιο 1 να παραμείνει ανενεργό, όπως εξάλλου παραμένει για 40 χρόνια ανενεργή η παραχώρηση ανατολικά της Θάσου, στον Πρίνο, μέχρι την επίλυση της διαφοράς με την Τουρκία.
Σε αντίθεση, στο τεμάχιο 2 δυτικά της Κέρκυρας, δραστηριοποιούνται η Energean και τα ΕΛΠΕ. Μεταξύ των τεμαχίων 2 και 4 εντοπίστηκε μεγάλο σε έκταση κοίτασμα, ο «Αχιλλέας». Επίσης, στο τεμάχιο 2 υπάρχει ακριβώς πάνω στην οριογραμμή των δύο ΑΟΖ (Ελλάδος – Ιταλίας) το κοίτασμα «Πύρρος», που όποτε η Ελλάδα προχωρήσει σε εκμετάλλευση, θα το μοιραστεί με την Ιταλία (κλασική περίπτωση συνεκμετάλλευσης). Αθροιστικά, τα δύο έχουν εκτιμώμενο δυναμικό 50-100 bcm. Η Ελλάδα καταναλώνει τον χρόνο περίπου 6-7 bcm.
Στον νότο του Ιονίου ενοποιήθηκαν τα τεμάχια του Ν.4001/2011 σε ένα ενιαίο σύνολο που απαρτίζει την παραχώρηση της Δυτικής και Νοτιοδυτικής Κρήτης. Η χάραξη έγινε προσεκτικά, ώστε να μην παραχωρηθούν θαλάσσιες εκτάσεις ανατολικά της νήσου Γαύδου, για την οποία υπολογίστηκε πλήρης επήρεια, γεγονός που αμφισβητεί η Λιβύη. Υπενθυμίζεται ότι ο Ν.4001/2011 χάραξε τα 20 τεμάχια, του 2ου γύρου παραχωρήσεων, σε ένα είδος οιονεί ελληνικής υφαλοκρηπίδας, με εφαρμοστέα αρχή τη μέση γραμμή με τα όμορα κράτη και την πλήρη επήρεια των νήσων. Ουσιαστικά, όμως, εκκρεμεί η διαπραγμάτευση με τη Λιβύη για τον από κοινού προσδιορισμό των ορίων της μεταξύ τους ΑΟΖ.
Ανατολική Μεσόγειος
Ωστόσο, ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, που εκτιμάται πως έχει δυναμικό, τάξεως μεγέθους μικρότερο από της Μεσογείου, διαθέτοντας περισσότερο πετρέλαιο, παρά φυσικό αέριο.
Η Τουρκία, που συνεχώς εγείρει αξιώσεις σε βάρος των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, δεν επέλεξε τυχαία τη ζώνη που τη συνδέει με τη Λιβύη, όπως περιγράφεται στο μνημόνιο της 8ης Δεκεμβρίου 2019. Στο Νότιο Αιγαίο μεταξύ Κάσου και ανατολικής Κρήτης υπάρχει σε μεγάλο σχετικά βάθος μια πολλά υποσχόμενη γεωλογική λεκάνη στον άξονα και βορείως μιας επωθημένης ζώνης, με κατεύθυνση νότια – νοτιοανατολικά – βόρεια – βορειοανατολικά, που θα μπορούσε να περιέχει αξιόλογα δυνητικά αποθέματα, ισοδύναμα πιθανώς μερικών «Πρίνων». Η λεκάνη εμπεριέχεται στην τουρκολιβυκή ζώνη, που τέμνει επικαλύπτοντας μέρος της καθ’ όλα νόμιμης μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου (βλ. σχήμα).
Παράλληλα, στη Γαύδο και νοτιότερα υπάρχουν αξιόλογοι γεωλογικοί σχηματισμοί υφαλογενών ασβεστόλιθων και βιογενούς αερίου, που εκλύουν τα λασποηφαίστεια. Αυτοί είχαν αρχικά περιληφθεί στα τεμάχια της χάραξης του Ν.4001/2011, αλλά δεν έχουν δημοπρατηθεί έκτοτε, ενδεχομένως λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου και της άσκησης διπλωματίας κατευνασμού.
Η αυθαίρετη μονομερής τουρκική χάραξη στην Ανατολική Μεσόγειο, με την τεράστια έκταση της «Γαλάζιας πατρίδας», «καταπίνει» κυριολεκτικά το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου, συρρικνώνει την ΑΟΖ της Κύπρου και αποστερεί την Ελλάδα από την εξαιρετικά σημαντική λεκάνη του Ηροδότου, με το τεράστιο πάχος ιζημάτων που εκτείνεται νοτίως του Καστελλορίζου, μεταξύ Κρήτης, Κύπρου και Αιγύπτου. Με βάση το UNCLOS τη λεκάνη του Ηροδότου φυσιολογικά μοιράζονται κυρίως Ελλάδα, Τουρκία και Αίγυπτος σε διαφορετικό ποσοστό εκάστη.
Η Τουρκία επιδιώκει ώστε η ΑΟΖ της να εφάπτεται με της Αιγύπτου, απαλείφοντας εντελώς την ενδιάμεση ΑΟΖ της Ελλάδος. Η Αίγυπτος παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις τουρκικές θέσεις και δεν επιθυμεί, προς το παρόν, να οριοθετήσει ΑΟΖ με την Ελλάδα ανατολικότερα του 28ου μεσημβρινού, στο ύψος της Ρόδου. Το κλειδί είναι ο βαθμός επήρειας του συμπλέγματος του Καστελλορίζου και η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας. Οποιαδήποτε ουσιαστική ελληνική διαπραγμάτευση με την Τουρκία θα κατέληγε ενδεχομένως εκεί.
Αιγαίο Πέλαγος
Στο Αιγαίο, η Τουρκία διεκδικεί ένα κοίτασμα στον άξονα Ικαρίας – Φούρνων – Σάμου, εξ ου και οι συνεχείς υπερπτήσεις πάνω από τους Φούρνους, την κυριότητα των οποίων, όπως και της Παναγιάς, Οινουσσών, κ.λπ. αμφισβητεί εμπράκτως με τη θεωρία των γκρίζων ζωνών και «Γαλάζιας πατρίδας». Εχει αξιώσεις στο Θρακικό πέλαγος, ανατολικά της Θάσου και στο κεντρικό Αιγαίο, ανατολικά του 25ου μεσημβρινού.
Αργά ή γρήγορα, Ελλάδα και Τουρκία θα πρέπει να διαπραγματευτούν το αντικείμενο των διαφορών τους ως προς την οριοθέτηση ζωνών ή να καταφύγουν σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, τη Χάγη ή το Αμβούργο.
Ο χρόνος δουλεύει υπέρ της Τουρκίας, που συνεχώς αθροίζει απαιτήσεις εις βάρος της Ελλάδος δημιουργώντας de facto καταστάσεις, που σε βαθος χρόνου, εξαλλάσσονται σε de jure. Κλασικό παράδειγμα το Κυπριακό, όπου ισχύει η ευαγγελική ρήση: μακάριοι οι κατέχοντες.
* Ενεργειακός αναλυτής και ειδικός σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ από το 2003.
Συντάκτης Μιχάλης Μυριάνθης, Πηγή Καθημερινή
