Το δρόμο ώστε πολλές ενεργειακές εταιρείες του εξωτερικού και ειδικά εταιρείες που βρίσκονται στην Κύπρο να μεταφέρουν τη καταστατική τους έδρα στην Ελλάδα δίνει ο νόμος 5055/2023 για τις διασυνοριακές μετατροπές, συγχωνεύσεις και διασπάσεις κεφαλαιουχικών εταιρειών, με τον οποίο ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία η οδηγία (Ε.Ε.) 2019/2121.

Από τις βασικές επιδιώξεις του νέου νόμου είναι η δημιουργία ενιαίου ρυθμιστικού πλαισίου για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς και η περαιτέρω άρση περιορισμών στην ελευθερία εγκατάστασης. Υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς (ν. 3777/2009) επιτρεπτές ήταν μόνο οι διασυνοριακές συγχωνεύσεις.

Μέχρι πρότινος, η δυνατότητα μεταφοράς της καταστατικής έδρας μιας εταιρείας μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. δεν προβλεπόταν ρητά σε νομοθετικό επίπεδο.
Ειδικότερα, με το προηγούμενο καθεστώς, η μόνη ρητή νομοθετική πρόβλεψη αφορούσε τη μεταφορά έδρας ελληνικής ΙΚΕ στο εξωτερικό, χωρίς καμία πρόβλεψη για το αντίστροφο και χωρίς αναφορά στις λοιπές εταιρικές μορφές.

Ωστόσο, δεδομένου ότι η σύσταση εταιρειών εμπίπτει στο πεδίο της ελευθερίας εγκατάστασης, στην πράξη το ΓΕΜΗ ενέκρινε περιπτώσεις όπου αλλοδαπή εταιρεία μετέφερε την καταστατική της έδρα από άλλο κράτος-μέλος στην Ελλάδα. Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνταν και η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο θεωρούσε επιτρεπτή τη διασυνοριακή μεταφορά έδρας, κρίνοντας ότι το δικαίωμα της ελεύθερης εγκατάστασης δύναται να περιοριστεί μόνο σε περιπτώσεις δημοσίου συμφέροντος.

Η ύπαρξη όμως (ή ακόμη και έλλειψη) διαφορετικών κανόνων που να ρυθμίζουν τη διασυνοριακή μεταφορά έδρας μεταξύ των κρατών-μελών είχε ως συνέπεια τη δημιουργία πολυδιάσπασης και ανασφάλειας δικαίου, καθιστώντας έτσι τη διασυνοριακή μεταφορά μια σχετικά πολύπλοκη διαδικασία.

Πλέον, με την ενσωμάτωση της οδηγίας 2019/2121, επιτυγχάνεται η δημιουργία ενός ενιαίου νομοθετικού πλαισίου το οποίο διευκολύνει τη διασυνοριακή μετατροπή, μειώνοντας τα εμπόδια που έθεταν οι διαφορετικές εθνικές ρυθμίσεις, καθιστώντας ευκολότερη την κινητικότητα των εταιρειών στην ευρωπαϊκή αγορά και προστατεύοντας επαρκώς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Ο νέος νόμος για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς αποτελεί ευκαιρία για την αναδιάρθρωση ομίλων και υπό το πρίσμα της οδηγίας για τις εικονικές οντότητες (shell companies).

Υπενθυμίζεται ότι η νέα αυτή οδηγία, η οποία ακόμη βρίσκεται υπό διαβούλευση στα αρμόδια όργανα της Ένωσης, αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2024. Πλην όμως, πρακτικά, το κατά πόσο μια εταιρεία θεωρείται «εικονική» ή όχι θα κρίνεται με βάση στοιχεία που θα ανατρέχουν έως και το 2022, με βάση τα όσα είναι μέχρι σήμερα γνωστά.

Οι εταιρείες που δεν θα καταφέρνουν να αποδείξουν, με κατάλληλα έγγραφα, ότι έχουν ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα και λόγους ύπαρξης άλλους από τους αμιγώς φορολογικούς, δεν θα μπορούν να εκμεταλλευτούν μια σειρά από φορολογικά πλεονεκτήματα, όπως απαλλαγές ενδοομιλικών μερισμάτων, ευεργετήματα συμβάσεων αποφυγής διπλής φορολογίας, δεν θα λαμβάνουν φορολογικό πιστοποιητικό από τη χώρα εγκατάστασής τους, ενώ θα επιβαρύνονται και με χρηματικό πρόστιμο επί του τζίρου τους.