«Τα βήματα και οι πρακτικές που ακολουθεί η ΕΕ τα δύο τελευταία χρόνια, είναι πολλά αλλά οι πρωτόγνωρες περιστάσεις που βιώνουμε απαιτούν ακόμη περισσότερα.

Πολλοί ανέμεναν, όπως και η χώρα μας, πως η Επιτροπή θα προέβλεπε πρόσθετους πόρους πολύ ανώτερους από τα 20 δισ. και ότι η πρότασή της θα στόχευε, εκτός από την μεσοπρόθεσμη προοπτική του 2030, στην άμεση ανακούφιση των πληττόμενων από την ενεργειακή κρίση πολιτών και επιχειρήσεων. Γι αυτό και η χώρας μας πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε γενναία μέτρα δημοσιονομικά, ρυθμιστικά και εποπτείας των αγορών, ώστε να θωρακιστεί εσωτερικά».

Τα παραπάνω τονίζει ο Χάρης Δούκας, με παρέμβασή του μέσω του iEnergeia.gr, για το ευρωπαϊκό σχέδιο για τον τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Ο αναπληρωτής καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (και τομεάρχης Ενέργειας του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής) απαντά σε τέσσερις ερωτήσεις: Τι προβλέπει το REPowerEU, από πού θα προκύψουν οι απαιτούμενοι ενεργειακοί πόροι, τι δεν περιλαμβάνει το σχέδιο και τι πρέπει να πράξει η Ελλάδα.

Τι είναι το σχέδιο REPowerEU και ποιοι είναι οι άξονές του;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Σχέδιο «REPowerEU», ώστε να επιτευχθεί ο στόχος για σταδιακό τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, τα οποία χρησιμοποιούνται ως «οικονομικό και πολιτικό όπλο και κοστίζουν στους ευρωπαίους φορολογούμενους σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως».

Το Σχεδίου REPowerEU αποτελείται στην ουσία από τρεις κύριους άξονες, που φιλοδοξούν να οδηγήσουν στην μείωση και τελικώς στον τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα: Την εξοικονόμηση ενέργειας, τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού και την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων στα σπίτια, στη βιομηχανία και στην παραγωγή ενέργειας.

Συγκεκριμένα, προτείνεται η αύξηση από 9% σε 13% του στόχου της ενεργειακής απόδοσης, στο πλαίσιο του «Fit for 55» για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Τα κράτη-μέλη συστήνεται να χρησιμοποιούν φορολογικά κίνητρα για την εξοικονόμηση ενέργειας, όπως μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ για ενεργειακά αποδοτικά συστήματα θέρμανσης, μόνωση κτιρίων. Επιπλέον, σύμφωνα με την Επιτροπή, οι βραχυπρόθεσμες αλλαγές συμπεριφοράς για εξοικονόμηση ενέργειας θα μπορούσαν να έχουν μία σημαντική επίδραση.

Επιπλέον, η ΕΕ στοχεύει να αυξήσει σε επίπεδα ρεκόρ τις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και φυσικού αερίου μέσω αγωγών από διεθνείς εταίρους. Ως επόμενο βήμα, η Επιτροπή δημιουργεί έναν «κοινό μηχανισμό αγορών», όπως διαμορφώθηκε ένας αντίστοιχος για κοινή προμήθεια εμβολίων, που θα διαπραγματεύεται και θα συνάπτει συμβάσεις για αγορές αερίου για λογαριασμό των συμμετεχόντων κρατών-μελών. Στο ίδιο άξονα, η Επιτροπή, θα διευκολύνει την ενεργειακή διαφοροποίηση και τη δημιουργία μακροπρόθεσμων συνεργασιών με προμηθευτές, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας για το υδρογόνο ή/και άλλες πράσινες τεχνολογίες. Μάλιστα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί η αναφορά στους διαδρόμους υδρογόνου στη Μεσόγειο.

Στον τρίτο, και ίσως πιο σημαντικό άξονα, «μια μαζική κλιμάκωση και επιτάχυνση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, στη βιομηχανία, στα κτίρια και στις μεταφορές θα επιταχύνει την ανεξαρτησία μας, θα δώσει ώθηση στην πράσινη μετάβαση και θα μειώσει τις τιμές με την πάροδο του χρόνου», τονίζει η Επιτροπή. Για αυτό και προτείνει να αυξηθεί ο βασικός στόχος του 2030 για τις ΑΠΕ από 40% σε 45% στο πλαίσιο του πακέτου «Fit for 55».Παράλληλα, παρουσιάζει μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια από φωτοβολταϊκά, με διπλασιασμό της ισχύος έως το 2025 και εγκατάσταση 600 GW έως το 2030, καθώς και την πρωτοβουλία «SolarRooftopInitiative» με σταδιακή νομική υποχρέωση εγκατάστασης ηλιακών συλλεκτών σε νέα δημόσια και εμπορικά κτίρια και νέα κτίρια κατοικιών. Προτείνονται μέτρα για την ενσωμάτωση της γεωθερμικής και της ηλιακής θερμικής ενέργειας σε συστήματα θέρμανσης, καθώς και συστάσεις της Επιτροπής για την αντιμετώπιση της αργής και πολύπλοκης αδειοδότησης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τέλος, καθορίζονται νέα εργαλεία, όπως μια νέα Βιομηχανική Συμμαχία για το βιομεθάνιο, και οικονομικά κίνητρα για την αύξηση της παραγωγής βιομεθανίου στα 35 bcm έως το 2030, μεταξύ άλλων μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.

Από πού θα προκύψουν οι απαιτούμενοι χρηματοδοτικοί πόροι;

Βασικά από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), σε συνδυασμό με άλλα Ευρωπαϊκά προγράμματα και Ταμεία. Προσδιορίζονται χρηματοδοτήσεις ύψους κοντά στα 300 δισ. ευρώ (περίπου 225 δισ. δάνεια και 75 δισ. επιχορηγήσεις). Δεν αφορούν δηλαδή σε νέους πόρους, αλλά σε αναδιάρθρωση υφιστάμενων πόρων.
Για αυτό το λόγο η Επιτροπή ενέκρινε σχετική νομοθεσία και οδηγίες προς τα κράτη μέλη, σχετικά με την τροποποίηση και συμπλήρωσης των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης, στο πλαίσιο του REPowerEU. Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει να αυξηθούν οι πόροι του RRF με 20 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις από την πώληση δικαιωμάτων του συστήματος εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ETS) που βρίσκονται επί του παρόντος στο Αποθεματικό Σταθερότητας της Αγοράς και που θα δημοπρατηθούν με τρόπο που δεν διαταράσσει την αγορά.

Οι επενδύσεις που προβλέπει το Repower EU έως το 2027 κατανέμονται ως εξής: 86 δισ. ευρώ για ΑΠΕ, 56 δισ. ευρώ για δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας και εγκατάσταση αντλιών θέρμανσης, 41 δισ. ευρώ για τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στη βιομηχανία 37 δισ. ευρώ για την αύξηση της παραγωγής βιομεθανίου, 29 δισ. ευρώ για την αναβάθμιση των δικτύων ηλεκτρισμού και την εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης, 27 δισ. ευρώ για δημιουργία υποδομών υδρογόνου 10 δισ. ευρώ για νέες υποδομές φυσικού αερίου και 1,5-2 δισ. ευρώ για την ασφάλεια εφοδιασμού πετρελαίου.

Τι δεν περιλαμβάνει το σχέδιο;

Το σχέδιο της Κομισιόν δεν περιλαμβάνει κάποιο νέο εργαλείο χρηματοδότησης που θα βοηθούσε τα κράτη-μέλη να αντιμετωπίσουν το επιβαρυμένο ενεργειακό κόστος. Έτσι, χώρες δημοσιονομικά αδύναμες, όπως η Ελλάδα, καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτό το κόστος με ιδίους πόρους. Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού αγοραστών ενέργειας με βάση την πρόταση Ντράγκι παραπέμπεται στο μέλλον και σε εθελοντική βάση ενώ η επιβολή πλαφόν στις διεθνείς τιμές του φυσικού αερίου προς το παρόν δεν εξετάζεται.Τα μέτρα για την πράσινη μετάβαση και την κλιματική κρίση ενώ βρίσκονται στην σωστή κατεύθυνση δεν βάζουν την αίσθηση του κατεπείγοντος, καθώς δεν θέτουν υποχρεωτικότητα.

Ένα σημείο που επίσης χρίζει προσοχής, είναι πως το REPowerEU θέλει να ενσωματώσει επιδοτήσεις 20 δις ευρώ πουλώντας αδιάθετα δικαιώματα εκπομπών.Και μόνο που ανακοινώθηκε και δημοσιεύτηκε έπεσε η τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών κατά 10 ευρώ.Η προσέγγιση για πληθωρισμό της αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών θέλει προσοχή καθώς μπορεί να έχει το αντίθετο από τοεπιδιωκόμενο αποτελέσματα.Αν πέσει η τιμή, θα γίνουν τα ορυκτά καύσιμα πάλι πιο ανταγωνιστικά.

Τέλος, το REPower EU, είναι ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο όσον αφορά στις ανανεώσιμες, χωρίς όμως να απαντά στις πρώτες ύλες που θα χρειαστούν. Για παράδειγμα, θα ασκηθούν σημαντικές πιέσεις στις προμήθειες σπανίων γαιών και μόνιμων μαγνητών, οι οποίοι σήμερα παράγονται κατά 98% στην Κίνα. Συνεπώς, χρειάζεται να ανασχεδιαστούν οι εφοδιαστικές αλυσίδες και νέα επενδυτικά προγράμματα για κάλυψη ενός ποσοστού από Ευρωπαϊκές χώρες.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα;

Τα βήματα και οι πρακτικές που ακολουθεί η ΕΕ τα δύο τελευταία χρόνια, είναι πολλά αλλά οι πρωτόγνωρες περιστάσεις που βιώνουμε απαιτούν ακόμη περισσότερα. Πολλοί ανέμεναν, όπως και η χώρα μας, πως η Επιτροπή θα προέβλεπε πρόσθετους πόρους πολύ ανώτερους από τα 20 δισ. και ότι η πρότασή της θα στόχευε, εκτός από την μεσοπρόθεσμη προοπτική του 2030, στην άμεση ανακούφιση των πληττόμενων από την ενεργειακή κρίση πολιτών και επιχειρήσεων. Γι αυτό και η χώρας μας πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε γενναία μέτρα δημοσιονομικά, ρυθμιστικά και εποπτείας των αγορών, ώστε να θωρακιστεί εσωτερικά.

Για παράδειγμα, την ίδια μέρα που η Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU για απαγκίστρωση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Στην Ελλάδα, την ίδια μέρα, κατατέθηκε ο Κλιματικός Νόμος. Τα μέτρα του Κλιματικού Νόμου σε ηλεκτροπαραγωγή, θέρμανση, ηλεκτροκίνηση, ήταν λιγότερο φιλόδοξα από τα μέτρα της Επιτροπής και αισθητά λιγότερο φιλόδοξα από αυτά που είχαν προταθεί / κατατεθεί στη διαβούλευση. Επιπλέον, την ίδια ώρα που σε όλη την Ευρώπη συζητούσαν για μείωση του ρόλου του φυσικού αερίου, στην Ελλάδα δεν υπάρχει λέξη για το πώς θα απαγκιστρωθούμε από το αέριο.

Οι παρεμβάσεις λοιπόν που απαιτούνται, ώστε να αντιμετωπιστεί το ενεργειακό πρόβλημα και να προχωρήσει η έγκαιρη και με δίκαιο τρόπο μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας είναι ιδιαίτερα κρίσιμες το επόμενο διάστημα. Ας αξιοποιηθούν οι κατευθύνσεις και η εργαλειοθήκη της Επιτροπής, για την κατάλληλη αναπροσαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ώστε να χρηματοδοτήσει στοχευμένα μέτρα, δράσεις και υποδομές ενεργειακής ασφάλειας και αυτονομίας της χώρας. Τα δίκτυα, οι διασυνδέσεις και η αποθήκευσης πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα των νέων χρηματοδοτήσεων.