Όπως αναφέρεται, οι άμεσες αλλά και ευρύτερες οικονομικές επιδράσεις του τομέα καθιστούν τη συμβολή του εξαιρετικά σημαντική στην προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων και την ανάπτυξη σταθερών και βιώσιμων αγορών στη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας.

Υπενθυμίζεται ότι η Βόρεια Μακεδονία είναι πλήρες μέλος της Ένωσης για τον συντονισμό της παραγωγής και της μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (Unionfor the Coordination of Production and Transmission of Electricity/ UCPTE), η οποία διασφαλίζει τη συμβατότητα διασύνδεσης με τα ευρωπαϊκά συστήματα.

Ειδικότερα, όπως σημειώνεται στην μελέτη, στην ενεργειακή ατζέντα της χώρας, για την επόμενη περίοδο, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται:

- Η ένταξη των αγορών ενέργειας στις περιφερειακές και διεθνείς αγορές σε συνεργασία με τα θεσμικά όργανα της Ενεργειακής Κοινότητας (κυρίως με το Ρυθμιστικό Συμβούλιο της Ενεργειακής Κοινότητας), αλλά και με άλλους περιφερειακούς ρυθμιστικούς φορείς.

- Η άρση των περιορισμών στο εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένων της αξιοποίησης των δυνατοτήτων διασυνοριακής μεταφοράς για την κάλυψη της ζήτησης και της διευκόλυνσης της ροής ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου στην Ενεργειακή Κοινότητα.

- Η ανάπτυξη αξιόπιστων και ανταγωνιστικών ενεργειακών συστημάτων προσανατολισμένων στον καταναλωτή, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος.

- Η βελτιστοποίηση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου από τις εταιρείες, προκειμένου να βελτιωθεί η ενεργειακή απόδοση, με την παροχή υπηρεσιών διαχείρισης ενέργειας, την εισαγωγή προηγμένων συστημάτωνμέτρησης, καθώς και έξυπνωνδικτύων.

- Η διευκόλυνση της πρόσβασης νέων συμμετεχόντων στις ενεργειακές αγορές και δη στην αγορά των ανανεώσιμων πηγών.

- Η εφαρμογή νομοθετικών και άλλων ρυθμίσεων για την αποτελεσματικότερη λειτουργία των συστημάτων μεταφοράς και διανομής, την ορθή άσκηση των ενεργειακών δραστηριοτήτων, όπως καθορίζονται από το νόμο για την ενέργεια, την προστασία των καταναλωτών, και δη των ευάλωτων κατηγοριών, κ.λπ.

- Η προσέλκυση επενδύσεων στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών, την επέκταση του εσωτερικού δικτύου διανομής φυσικού αερίου, τη συνεχιζόμενη απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και την αυξημένη περιφερειακή συνεργασία για τις διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.

Καλοδεχούμενοι οι επενδυτές

Στο πλαίσιο αυτό, η Βόρεια Μακεδονία χαιρετίζει τις επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα. Η Κυβέρνηση καλεί τις εταιρείες να σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και λειτουργήσουν νέους, μεγάλους και μικρούς, υδροηλεκτρικούς σταθμούς, διερευνώντας τη δυνατότητα επέκτασης των παραχωρήσεων για την κατασκευή μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικών σταθμών κατά μήκος των ποταμών της χώρας. Στους κυβερνητικούς στόχους καταγράφεται επίσης η αύξηση της ισχύος της αιολικής ενέργειας της χώρας, καθώς και η κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής ενέργειας από αέριο. Ευκαιρίες αναδεικνύονται και για έργα ηλεκτροπαραγωγής από ηλιακή ενέργεια, καθώς και σε συστήματα παραγωγής θερμοηλεκτρικής ενέργειας. Στον τομέα του φυσικού αερίου κατά το 2023 αναμένεται να είναι, μεταξύ άλλων, η συνέχιση των δραστηριοτήτων για την ανάπτυξη των υποδομών του εθνικού δικτύου μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου.

Στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης, επενδυτικές ευκαιρίες διαφαίνονται στην ενεργειακή επίδοση των κτηρίων (περιλαμβανομένης της αποτελεσματικότερης χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της μόνωσης στο σπίτι και την εγκατάσταση πιο αποδοτικών θερμαντικών και ηλεκτρομηχανολογικών συσκευών), τον κανονισμό για την σήμανση και τον οικολογικό σχεδιασμό των προϊόντων που σχετίζονται με την ενέργεια.

Σκοπός είναι η αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας, με στόχο την προστασία των καταναλωτών και τηντόνωση του ανταγωνισμού για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες.

Περαιτέρω, στις κυβερνητικές προτεραιότητες περιλαμβάνεται και η αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος σχεδιάζει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με έλεγχο και παρακολούθηση, μεταξύ άλλων, του τομέα της βιομηχανίας στη χώρα, δεδομένου ότι είναι ένας από τους βασικούς τομείς εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα (CO2).

Διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί, όπως οι ΕΤΕπ και ΕΤΑΑ, υποστηρίζουν την υλοποίηση στρατηγικών έργων που αφορούν στη σύνδεση υποδομών, την προστασία του περιβάλλοντος, την ενεργειακή μετάβαση, την ασφάλεια και ανεξαρτησία στον εφοδιασμό ενεργειακών πόρων, καθώς και την αύξηση της εγχώριας παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Εν τούτοις, η ΔΒΜ δεν έχει σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο ακόμα, ως προς την υλοποίηση σχετικής ατζέντας. Βασικά εμπόδια αναφέρονται η έλλειψη ικανοτήτων και προσωπικού ανάληψης ευθύνης για εποπτεία έργων.

Ενεργειακή συνεργασία Ελλάδας - Βόρειας Μακεδονίας

Αναφορικά με την ενεργειακή συνεργασία Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας, σημειώνονται τα ακόλουθα:

- Η κατασκευή διασυνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου Ελλάδας-ΔΒΜ. Το έργο αποσκοπεί στη διασύνδεση των συστημάτων φυσικού αερίου Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας με στόχο την διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας φυσικού αερίου στη Βόρεια Μακεδονία, καθώς σήμερα η τροφοδοσία της εν λόγω

αγοράς εξαρτάται αποκλειστικά από τη διασύνδεση με την Βουλγαρία. Ο αγωγός αναμένεται να καλύψει ανάγκες της γειτονικής χώρας αναβαθμίζοντας παράλληλα τον ρόλο της Ελλάδας ως κόμβο εφοδιασμού της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων.

- Η επαναλειτουργία του αγωγού πετρελαίου ΕΛΠΕ-ΟΚΤΑ. Η μεταφορά ποσοτήτων πετρελαίου μέσω του αγωγού θα μείωνε δραστικά τα κόστη που επωμίζεται η Βόρεια Μακεδονία όχι μόνο για τη μεταφορά με βυτία, αλλά και από το λαθρεμπόριο μαύρου χρυσού. Μέσω του αγωγού θα διοχετεύεται επίσης πετρέλαιο στη Σερβία, το Κόσοβο και την ευρύτερη περιοχή, οπότε οι εγκαταστάσεις της ΟΚΤΑ θα μετατραπούν ουσιαστικά σε διαμετακομιστικό κέντρο (hub) πετρελαιοειδών προς τα Δυτικά Βαλκάνια.

- Η αναβάθμιση της ηλεκτρικής διασύνδεσης Μελίτης-Μπίτολα, μιας εκ των δυο γραμμών μεταφοράς υπερυψηλής τάσης 400kV που συνδέουντην Ελλάδα με τη Βόρεια Μακεδονία. Πρόκειται για έργο που έχει ενταχθεί στο νέο Δεκαετές Πρόγραμμα του ΑΔΜΗΕ 2022-2031 και απαντά στην ανάγκη ενδυνάμωσης της μεταφορικής ικανότητας ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των Συστημάτων της Ελλάδας και της Βόρειας Μακεδονίας. Η σκοπιμότητα της εν λόγω διασύνδεσης εξετάζεται στο πλαίσιο κοινής ομάδας εργασίας της ΑΔΜΗΕ και του Διαχειριστή του Συστήματος Μεταφοράς της Βόρειας Μακεδονίας MEPSO που έχει συσταθεί για τον σκοπό αυτό.

- Η δραστηριοποίηση ελληνικών ενεργειακών ομίλων, όπως είναι η ΔΕΗ, ο όμιλος Μυτιληναίος και ο όμιλος Κοπελούζου. Εν προκειμένω, καταγράφονται:

- Η επένδυση του ομίλου Μυτιληναίος για μονάδα συμπαραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας με

φυσικό αέριο στα Σκόπια (στρατηγική επένδυση).

- Η προσφορά της κοινοπραξίας ΔΕΗ-Archirodon για τον υδροηλεκτρικό σταθμό του Cebren. Αφορά στην κατασκευή υδροηλεκτρικού σταθμού ισχύος 333 MW, καθώς και την εκμετάλλευση του εν λειτουργία υδροηλεκτρικού σταθμού Tikves ισχύος 116 MW, στον ποταμό Crna Reka(πλησίον Σκοπίων). Αναμένεται τελική απόφαση της Επιτροπής Αξιολόγησης του έργου.

Ηλεκτρική ενέργεια

Η αγορά ενέργειας έχει απελευθερωθεί, από το 2008, για τους μεγάλους καταναλωτές (βιομηχανίες). Τον Ιούλιο του 2019 απελευθερώθηκε πλήρως η λιανική αγορά ενέργειας, καθώς ο νέος ενεργειακός νόμος παρέσχε τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε πελάτη να επιλέγει τον προμηθευτή του.

Υπάρχουν δύο φορείς εκμετάλλευσης συστημάτων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, που είναι χωριστοί και ανεξάρτητοι: η ιδιωτικής ιδιοκτησίας Elektrodistribucija DOOEL Skopje, και η AD ESM Σκοπίων (τις σχετικές άδειες εκδίδει η Ρυθμιστική Επιτροπή Ενέργειας). Από την άλλη, η μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας ασκείται από ένα νομικό πρόσωπο, την AD MEPSO Skopje (Εθνικός Διαχειριστής του Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Βόρειας Μακεδονίας).

Οι διαχειριστές του συστήματος μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφάνεια, η αντικειμενικότητα και η μη διάκριση για όλους τους χρήστες των συστημάτων και τους συμμετέχοντες στην αγορά, σύμφωνα με τον νόμο για την ενέργεια, είναι ανεξάρτητοι όσον αφορά στην εκτέλεση δραστηριοτήτων διανομής ή μεταφοράς αντίστοιχα, παραγωγής, εμπορίας και προμήθειας, καθώς και οργάνωσης και διαχείρισης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ήτοι, δεν εκδίδονται άδειες για δραστηριότητες πέραν της διαχείρισης μεταφοράς ή διανομής αντίστοιχα). Οι δε τιμές και τα τιμολόγια για τους διαχειριστές μεταφοράς και διανομής καθορίζονται από τη Ρυθμιστική Επιτροπή.

Ο εθνικός φορέας εκμετάλλευσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι η MEMO DOOEL, Skopje. Η MEMO ανήκει πλήρως στον Διαχειριστή του Ηλεκτρικού Συστήματος Μεταφοράς AD MEPSO. Πριν από τη σύστασή της, ως χωριστής εταιρείας για την άσκηση δραστηριοτήτων ως φορέας εκμετάλλευσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η MEMO λειτουργούσε εντός της MEPSO, ως θυγατρική της, για την εκτέλεση δραστηριοτήτων οργάνωσης και διαχείρισης της αγοράς. Τον Οκτώβριο του 2019, η MEMO έλαβε την άδεια οργάνωσης και διαχείρισης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από τη Ρυθμιστική Επιτροπή Ενέργειας και Υδάτων και έτσι άρχισε να λειτουργεί ανεξάρτητα ως Διαχειριστής της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην επικράτεια της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας.

Περαιτέρω, από τον Σεπτέμβριο του 2020, σύμφωνα με Απόφαση της Κυβέρνησης, η MEMO ενεργεί ως Διαχειριστής της οργανωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με καθήκοντα σχετικά με την ενιαία σύζευξη της αγοράς επόμενης ημέρας, σε επίπεδο περιοχών (day ahead electricity market) και τη σύζευξη της ενιαίας ενδοημερήσιας αγοράς (intra-day market), επίσης σε περιφερειακό επίπεδο. Εν τούτοις, σημειώθηκαν σημαντικές καθυστερήσεις στη λειτουργία της αγοράς της ημέρας και τη σύζευξή της με το βουλγαρικό χρηματιστήριο IBEX και εν γένει την εφαρμογή συστήματος χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Ως προς το τελευταίο, μόλις πρόσφατα (στις 10.5.2023), άρχισε να λειτουργεί το Εθνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας της Βόρειας Μακεδονίας, με βάση την «αρχή της επόμενης μέρας». Σκοπός είναι η εγκαθίδρυση μιας τιμής αναφοράς στην χώρα, η οποία είναι απαραίτητη για τη διασύνδεσή της με γειτονικά κράτη και επομένως τη διευκόλυνση συμμετοχής των δρώντων στην χονδρική αγορά. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας, κατά την εταιρεία, αναμένεται να βελτιώσει τον ανταγωνισμό και να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες τιμολόγησης, χρήσης του ενεργειακού δικτύου, αλλά και να παράσχει πρόσθετες ευκαιρίες για επενδύσεις στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Μάλιστα, οι εταιρείες ελληνικών συμφερόντων EDS(ομίλου ΔΕΗ) και ΟΚΤΑ (ομίλου HELLENiQ ENERGY/ ΕΛΠΕ) είναι εκ των πρώτων εταιρειών που μπορούν να εμπορεύονται ενέργεια μέσω του Χρηματιστηρίου. Άλλες εταιρείες που έχουν πλέον τη δυνατότητα να διαπραγματεύονται ηλεκτρική ενέργεια στο χρηματιστήριο είναι οι: SENTRADE, DUFERCO MK, AOT MACEDONIA, ELNOR, ESM SALES, GEN-I, TE-TO AD Skopje, INTERENERGO, RES, MAXTIL, EFT, AD MEPSO,ENERGY ACTIVE, EVN SUPPLY,EVNOK, UNIVERSAL ENERGY, ETMT ENERGYκαι AD ESM.

Συνεργασία Ελλάδας - Β. Μακεδονίας στον τομέα ηλεκτρικής ενέργειας

Όσον αφορά στην επιχειρηματική συνεργασία Ελλάδας - Βόρειας Μακεδονίας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, σημειώνονται:

- η εξαγορά του Ομίλου EDS (Energy Delivery Solutions) από τη ΔΕΗ το 2018 (η σχετική συμφωνία υπεγράφη στις 25.4.2018) - δραστηριοποιούμενου στον τομέα της εμπορίας και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και

- η είσοδος στην αγορά του ομίλου Μυτιληναίος («MITILINEOS DOOEL Skopje»), το 2022, ως στρατηγικός επενδυτής για την κατασκευή σταθμού ηλεκτροπαραγωγής με τη χρήση φυσικού αερίου στα Σκόπια.

Στη χώρα δραστηριοποιούνται και άλλες εταιρείες ελληνικών συμφερόντων, όπως οι ακόλουθες:

• ΟΚΤΑ, του ομίλου HELLENIQ ENERGY (πρώην ΕΛ.ΠΕ.)
• PROTERGIA ENERGY DOOEL Skopje, του ομίλου Μυτιληναίος - δραστηριοποιείται στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου (ιδρυθείσα στις 7.7.2022)
• DUFERCO MK DOO Skopje, του ομίλου DUFERCO – εγγράφονται ως ιδιοκτήτες ο Διευθύνων Σύμβουλος της Duferco Hellas και η ιταλική Duferco Energia S.P.A.
• SOLEIL ENERGY DOOEL Skopje (εγγράφεται ́Ελληνας ιδιοκτήτης)
• ELPEDISON POWER GENERATION DOOEL Skopje, του ομίλου Elpedison
• GREEN ENERGY TRADING Dooel Skopje, της Greek Environmental & Energy Network A.E. – GREEN, του Ομίλου Βασιλειάδη, ο οποίος δραστηριοποιείται στους τομείς διαχείρισης αποβλήτων, ανακύκλωσης και ενέργειας
• INFITIVEPOWER(πρώην«SolarisPowerDooelSkopje»,της «Solaris Power S.A.»).