Βασικά στοιχεία του κλάδου ΘΗΣ στην Ελλάδα
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 η εγκατάσταση ΘΗΣ για την παραγωγή ΖΝΧ έχει σημειώσει σημαντική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Η μακροχρόνια τάση των πωλήσεων ΘΗΣ στην ελληνική αγορά είναι ανοδική. Το 2023 οι εγχώριες πωλήσεις ΘΗΣ σημείωσαν ισχυρή άνοδο και διαμορφώθηκαν σε 461 χιλ. τ.μ. (επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών).
Η συνολική επιφάνεια των ηλιακών συλλεκτών στην Ελλάδα διαμορφώθηκε το 2023 σε 5,7 εκατ. τ.μ., μέγεθος που αντιστοιχεί σε συνολική εγκατεστημένη θερμική ισχύ 4.018 GWth. Σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης, η χρήση των ΘΗΣ στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη: Η Ελλάδα αποτελεί τη δεύτερη σε μέγεθος εγκατεστημένης ισχύος ΘΗΣ χώρα της Ευρώπης μετά τη Γερμανία, ενώ σε όρους ισχύος ανά κάτοικο υπολείπεται μόνο έναντι της Κύπρου.
Ως αποτέλεσμα της ανάπτυξής τους, τα ΘΗΣ αποτελούσαν το 2021 το κύριο μέσο παραγωγής ΖΝΧ για το 35% των νοικοκυριών στην Ελλάδα. Η χρήση ηλεκτρισμού (ηλεκτρικοί θερμοσίφωνες) εξακολουθεί να αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τρόπο θέρμανσης νερού στις κατοικίες, ενώ χαμηλότερη είναι η συμμετοχή του φυσικού αερίου και του πετρελαίου.
Η διείσδυση των ΘΗΣ είναι ανάλογη με τον βαθμό ηλιοφάνειας στις περιφέρειες της χώρας, καθώς στις νοτιότερες περιοχές είναι αρκετά υψηλότερη. Εξαρτάται όμως και από άλλους παράγοντες (π.χ. στα νησιά του Ιονίου το πολύ χαμηλό ποσοστό δεν εξηγείται από τις κλιματικές συνθήκες), γεγονός που υποδεικνύει ότι τα περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των ΘΗΣ μπορεί να είναι σημαντικά.
Η θετική πορεία των ΘΗΣ στην Ελλάδα οφείλεται στην εξοικονόμηση δαπανών που επιτυγχάνεται με τη χρήση τους, στην αύξηση του αποθέματος κατοικιών, σε τεχνικά χαρακτηριστικά όπως η ύπαρξη επίπεδων στεγών στις κατοικίες, οι οποίες επιτρέπουν την εύκολη εγκατάσταση των ΘΗΣ και οι ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες (υψηλή ηλιοφάνεια και εξωτερική θερμοκρασία), στην υποστήριξη από το κράτος (ιδιαίτερα στο αρχικό στάδιο ανάπτυξης), αλλά και στις προσπάθειες των επιχειρήσεων του κλάδου, οι οποίες ανέπτυξαν ισχυρή παραγωγική δυναμικότητα και τεχνογνωσία και διαχρονικά βελτίωσαν την αποδοτικότητα των συστημάτων.
Θετική επίδραση στην εξέλιξη της αγοράς ΘΗΣ είχε τα προηγούμενα χρόνια η εφαρμογή προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια και αντικατάστασης ηλεκτρικών συσκευών για παραγωγή ΖΝΧ. Από την άλλη πλευρά, η κατάργηση των φορολογικών κινήτρων, η σχετικά χαμηλή οικοδομική δραστηριότητα, το επίπεδο του διαθέσιμου εισοδήματος, πιστωτικοί περιορισμοί, αλλά και ενδεχόμενα προβλήματα συνεννόησης μεταξύ ιδιοκτητών και ενοικιαστών κατοικιών δημιουργούν προσκόμματα στην περαιτέρω ανάπτυξη της χρήσης ΘΗΣ στην Ελλάδα.
Η επιτυχημένη πορεία διείσδυσης των ΘΗΣ στην Ελλάδα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη παραγωγικών μονάδων κατασκευής ηλιακών συστημάτων, οι οποίες συνολικά καλύπτουν με επάρκεια την εγχώρια ζήτηση και επιδεικνύουν έντονη εξωστρέφεια. Ο κλάδος περιλαμβάνει σήμερα περίπου 30-35 παραγωγικές επιχειρήσεις, οι οποίες παρουσιάζουν διαφορετικό επίπεδο οργάνωσης και παραγωγικής δυναμικότητας –από πολύ μικρές μονάδες που συναρμολογούν εξαρτήματα, μέχρι μεγαλύτερες βιομηχανικού τύπου μονάδες που εξειδικεύονται στα ΘΗΣ, κατασκευάζουν διάφορους τύπους ολοκληρωμένων συστημάτων, πιστοποιούν τα προϊόντα τους και την παραγωγική διαδικασία σύμφωνα με τα πιο έγκυρα σήματα ποιότητας, επενδύουν στην έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, είναι ιδιαίτερα εξωστρεφείς και διαθέτουν οργανωμένο δίκτυο πωλήσεων και παροχής σχετικών υπηρεσιών.
Ο βαθμός συγκέντρωσης του κλάδου είναι χαμηλός. Η ευρεία διάδοση και ωριμότητα της βασικής τεχνολογίας των ΘΗΣ (για την παραγωγή ΖΝΧ) και η σχετικά μικρή κεφαλαιουχική δαπάνη για τη δημιουργία παραγωγικών μονάδων, συνεπάγονται ότι τα εμπόδια εισόδου στον κλάδο είναι χαμηλά. Ως αποτέλεσμα –και λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη υποκατάστατων τρόπων παραγωγής ΖΝΧ, αλλά και την υπερβάλλουσα παραγωγική δυναμικότητα του κλάδου– ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων του κλάδου είναι έντονος, εστιαζόμενος σε μεγάλο βαθμό στις τιμές, παρά το γεγονός ότι η ποιοτική διαφοροποίηση των ΘΗΣ μπορεί να είναι σημαντική. Παράλληλα, ορισμένες δυσλειτουργίες της εγχώριας αγοράς (εισαγωγές, πωλήσεις και εγκατάσταση ΘΗΣ χωρίς παραστατικά) προκαλούν συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού και περιορίζουν τις δυνατότητες ανάπτυξης των συνεπών και καλύτερα οργανωμένων επιχειρήσεων του κλάδου.
Οι επιχειρήσεις του κλάδου προμηθεύονται το μεγαλύτερο τμήμα των πρώτων και βοηθητικών υλών για την κατασκευή των συστημάτων από εγχώριους προμηθευτές. Εκτιμάται, έτσι, ότι το μεγαλύτερο μέρος της αξίας παραγωγής ενός ΘΗΣ που κατασκευάζεται στην Ελλάδα αποτελεί προστιθέμενη αξία που δημιουργείται στην ελληνική οικονομία.
Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών οι επιχειρήσεις του κλάδου έχουν καταφέρει να συγκρατήσουν τις απώλειές τους, καθώς η υποχώρηση των πωλήσεων στην εγχώρια αγορά αντισταθμίστηκε από την εντατικοποίηση της εξαγωγικής τους προσπάθειας. Το 2023 περίπου το 62% της συνολικής επιφάνειας συλλεκτών που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα εξήχθη σε άλλες χώρες, μια αξιοσημείωτη αύξηση του βαθμού εξωστρέφειας του κλάδου έναντι των ετών πριν το 2009, τόσο σε σχετικούς όσο και σε απόλυτους όρους.
Συνολικά, η αξία πωλήσεων του κλάδου εκτιμάται το 2023 σε €344 εκατ. Το 84% του κύκλου εργασιών του κλάδου προέρχεται από την κατασκευή και το χονδρικό εμπόριο ΘΗΣ, ενώ το υπόλοιπο 16% από το λιανικό εμπόριο και την εγκατάσταση. Η άμεση απασχόληση στο κλάδο ΘΗΣ διαμορφώθηκε το 2023 σε περίπου 4.950 θέσεις εργασίας ισοδύναμης πλήρους απασχόλησης, κυρίως στον τομέα κατασκευής και χονδρικής πώλησης ΘΗΣ.
