Η τριμερής συνάντηση στο σχήμα της Αστάνα για την Συριακή κρίση που πραγματοποιήθηκε στην Τεχεράνη την περασμένη εβδομάδα, μεταξύ Ρωσίας, Ιράν και Τουρκίας, παραμένει στην επικαιρότητα καθώς τα μηνύματα ήταν πολλαπλά και με πολλούς αποδέκτες.
Τα μηνύματα, ιδιαίτερα τα διπλωματικά, στάλθηκαν από τις τρεις χώρες και προχωρούν στους διπλωματικούς τους σχεδιασμούς που έχουν ως στόχο την βελτίωση της επιρροής τους και την επίτευξη των στόχων τους.
Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσία προσπαθεί να αμβλύνει τη στρατιωτική της εμπλοκή στη Συρία και να μετατοπίσει σταδιακά τη στρατιωτικοστρατηγική της παρουσία στην περιφέρεια της Ουκρανίας. Η συμμετοχή του Πούτιν στη σύνοδο κορυφής της Τεχεράνης σε μια περίοδο διπλωματικής απομόνωσης και για να παρουσιάσει μια εικόνα στη διεθνή κοινότητα ήταν σημαντική για τον ίδιο. Ωστόσο, το γεγονός ότι η εικόνα αυτή δίνεται από την Τεχεράνη σημαίνει κάτι άλλο.
Το Ιράν υπέστη πρόσφατα παρόμοια απομόνωση λόγω της επεκτατικής περιφερειακής πολιτικής του και των άκαρπων πυρηνικών συνομιλιών. Οι εν εξελίξει πυρηνικές διαπραγματεύσεις στη Βιέννη δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε συγκεκριμένη συμφωνία, αλλά το Ιράν πιστεύει ότι η διαπραγματευτική του θέση έχει ενισχυθεί από την παγκόσμια ενεργειακή κρίση. Ενώ ορισμένοι στην Ευρώπη τάσσονται υπέρ της επαναφοράς του Ιράν στη διεθνή ενεργειακή εξίσωση, άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει άλλα προβλήματα. Το γεγονός ότι η Ρωσία μειώνει επίσης τη στρατιωτική της παρουσία στη Συρία παρέχει στο Ιράν τη δυνατότητα να αποκτήσει νέα πλεονεκτήματα. Ωστόσο, για να αξιοποιήσει αυτό το δυναμικό, το Ιράν πρέπει να αναπτύξει πιο εποικοδομητικές σχέσεις με τις περιφερειακές χώρες και τη διεθνή κοινότητα.
Η Τουρκία, ο τρίτος παράγοντας της συνόδου κορυφής, βιώνει πρόσφατα μια ταχεία διαδικασία ανάκαμψης και εξομάλυνσης των σχέσεών της με τις χώρες της περιοχής. Ιδιαίτερα με τον ισορροπημένο και υπεύθυνο ρόλο της ως τρίτου μέρους στην κρίση της Ουκρανίας, η Τουρκία προσπαθεί να εδραιώσει την εποικοδομητική της θέση στη διεθνή κοινότητα. Η παρουσία της Τουρκίας σε αυτό το τριμερές τραπέζι έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για τη Ρωσία όσο και για το Ιράν. Τα μηνύματα της Τουρκίας στη συνάντηση θα πρέπει να συζητηθούν χωριστά, καθώς η έμφαση που δίνει η Τουρκία στην αδιάκριτη καταπολέμηση της τρομοκρατίας και η έκκλησή της για την αποκατάσταση της πολιτικής διαδικασίας στη Συρία ξεχωρίζουν ως τα κύρια μηνύματα της Τουρκίας. Η Τουρκία συνεχίζει να διαφωνεί τόσο με τη Ρωσία όσο και με το Ιράν και στα δύο θέματα.
Είναι γνωστό ότι η Ρωσία είναι πιο ευνοϊκή στις προσπάθειες της Τουρκίας να δημιουργήσει μια ασφαλή ζώνη 30 χιλιομέτρων κατά μήκος των συριακών συνόρων. Το Ιράν, από την άλλη πλευρά, διατηρεί την αδιάλλακτη στάση του όσον αφορά τις ανησυχίες της Τουρκίας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την ασφάλεια.
Η Τεχεράνη βλέπει τη στρατηγική εικόνα στη Συρία, το Ιράκ και την ευρύτερη περιοχή ως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Αυτή η προσέγγιση καθιστά αδύνατο για την Τουρκία και το Ιράν να βρουν κοινό έδαφος και να συνεργαστούν σε θέματα ασφάλειας και καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, παραμένει ευέλικτη εφόσον τηρεί τη γενική προσέγγιση και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα και στρατηγικές προτεραιότητες των δύο χωρών. Παρά τις διαφωνίες σε πολλά θέματα, η Τουρκία μπορεί να αξιοποιήσει τις επιλογές συνεργασίας με τη Ρωσία σε διάφορους τομείς. Η ικανότητα της Ρωσίας να διατηρεί ρεαλιστική συνεργασία με την Τουρκία και άλλους παράγοντες είναι μια σημαντική εικόνα για τη Ρωσία, καθώς η εκστρατεία δαιμονοποίησης στην Ευρώπη, ιδίως για τον Πούτιν, εμποδίζει τη διπλωματική αντιμετώπιση της Ουκρανίας και άλλων κρίσεων.
Η Τουρκία προσπαθεί να κρατήσει τη Ρωσία στη διπλωματική αρένα διατηρώντας έναν λογικό διάλογο με τη Ρωσία και παίζοντας διευκολυντικό ρόλο στην ουκρανική κρίση. Οι προσπάθειες της Τουρκίας να κρατήσει τη Ρωσία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων χαιρετίζονται επίσης από πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η επίσκεψη του Πούτιν στην Τεχεράνη πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν στη Μέση Ανατολή. Και οι δύο επισκέψεις είχαν προγραμματιστεί από καιρό, αλλά δεν είναι τυχαίο ότι πραγματοποιήθηκαν σε τόσο μικρά χρονικά διαστήματα. Ο κύριος σκοπός της επίσκεψης του Μπάιντεν ήταν να ενθαρρύνει τη Σαουδική Αραβία να παράγει περισσότερο πετρέλαιο. Ωστόσο, η προσδοκία ότι ο Μπάιντεν θα επιτύχει αποτελεσματικά αποτελέσματα στο θέμα αυτό σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι αρκετά μικρή.
Το κύριο μέλημα του Αμερικανού προέδρου είναι να λάβει μέτρα για τη σταθεροποίηση των τιμών του πετρελαίου και του πληθωρισμού πριν από τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου. Η πρωτοβουλία στο θέμα αυτό ανήκει στη Σαουδική Αραβία.
Ο Μπάιντεν προσπάθησε να υπογραμμίσει το εξής μήνυμα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στη Μέση Ανατολή: «Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να βρίσκονται στη Μέση Ανατολή, δεν πρόκειται να φύγουμε από εδώ και δεν θα αφήσουμε το πεδίο στη Ρωσία και την Κίνα». Το μήνυμα της ενίσχυσης της εμπλοκής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή θα στοχεύει μάλλον στον περιορισμό της επιρροής των εναλλακτικών παραγόντων στην περιοχή. Με άλλα λόγια, η εμπλοκή των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή θα συνεχιστεί σε ένα πιο αμυντικό πλαίσιο.
Ο Πούτιν, από την άλλη πλευρά, θέλει να δείξει ότι η Ρωσία εξακολουθεί να είναι αποφασιστικός παράγοντας σε διάφορα ζητήματα στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, ιδίως στη Συρία και τη Λιβύη. Τονίζει επίσης ότι η Ρωσία εξακολουθεί να είναι ένας από τους σημαντικότερους παγκόσμιους παράγοντες σε θέματα όπως η ευρωπαϊκή πυρηνική ασφάλεια, η ασφάλεια των τροφίμων και η ενεργειακή ασφάλεια. Το γεγονός ότι ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν συζήτησαν τον διάδρομο σιτηρών στην Τεχεράνη αποτελεί σημαντική εξέλιξη με συνέπειες για τη διεθνή κοινότητα. Αν και είναι αντίπαλοι, οι προσπάθειες των Ρώσων και των Ιρανών αξιωματούχων να συντονιστούν στον τομέα της ενέργειας είναι κρίσιμες για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια. Τα μηνύματα που μεταφέρθηκαν στην Τεχεράνη έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα ευρωπαϊκά κράτη, τα οποία μιλούν για ενεργειακό χάος τον προσεχή χειμώνα και ανησυχούν για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.
Ως αποτέλεσμα, η Σύνοδος Κορυφής της Τεχεράνης είχε διαφορετική σημασία για τις τρεις χώρες. Η Τουρκία υπενθύμισε τις κόκκινες γραμμές της στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας και τόνισε τον κρίσιμο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στη διπλωματική επίλυση της συριακής και της ουκρανικής κρίσης.
Το Ιράν συνέχισε να υπενθυμίζει στους ομολόγους του ότι μπορεί να αποτελέσει πρόκληση σε κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την περιφερειακή ασφάλεια, αλλά για άλλη μια φορά έδειξε την απροθυμία του να δεσμευτεί σε ένα γενικότερο σενάριο σταθεροποίησης. Η Τεχεράνη διατήρησε τη συνήθη συμπεριφορά της να απαιτεί τα πάντα από τους συνομιλητές της αλλά να αρνείται να κάνει παραχωρήσεις.
Η Ρωσία τόνισε για άλλη μια φορά ότι μπορεί να αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη, ακόμη και ολόκληρο τον κόσμο, σε διάφορα ζητήματα, ιδίως την ενέργεια και τα τρόφιμα. Ο Πούτιν και η Τεχεράνη υπογράμμισαν ότι οι επιλογές διπλωματικής λύσης δεν είναι εντελώς κλειστές, αλλά ότι μια λύση θα ήταν δυνατή μόνο με παραχωρήσεις από άλλα μέρη.
Συμπερασματικά, το γεγονός ότι τα μέρη συναντήθηκαν σε ένα τέτοιο περιβάλλον και παρουσίασαν μια κοινή εικόνα μπορεί να θεωρηθεί ως διπλωματική επιτυχία. Ωστόσο, διαπιστώθηκε για άλλη μια φορά ότι οι ατζέντες και οι προτεραιότητες των τριών χωρών δεν συμπίπτουν.
(Ο Σπύρος Σιδέρης είναι δημοσιογράφος)
