Τις τελευταίες βδομάδες υπάρχουν εμφανή σημάδια για επικείμενη εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας με την Συρία, με την βοήθεια του Ρώσου Προέδρου που ανέλαβε την πρωτοβουλία.
Ο μεγαλοϊδεατισμός στην Ελλάδα ότι είμαστε στο επίκεντρο των σχεδιασμών της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, μας αφαιρεί την ικανότητα να βλέπουμε καθαρά το τι σκέφτεται η Τουρκία και τι σχεδιάζει. Όχι πως ο Ερντογάν δεν σκέφτεται στους σχεδιασμούς του την Ελλάδα, αλλά δεν είναι στις προτεραιότητες του. Η Ελλάδα χρησιμοποιείται ως μέσο πίεσης για τις ευρωατλαντικές της διαπραγματεύσεις.
Η εξωτερική πολιτική της Άγκυρας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον εσωτερικό αντίκτυπο και τις εκτιμήσεις. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την πολιτική της Άγκυρας έναντι της γειτονικής της Συρίας. Περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θέμα εξωτερικής πολιτικής, το αραβικό αυτό κράτος βρίσκεται στο επίκεντρο της προεκλογικής εκστρατείας στην Τουρκία αυτές τις ημέρες.
Η εξέχουσα σημασία της Συρίας για την τουρκική πολιτική δεν είναι κάτι καινούργιο για τον Ερντογάν, αλλά μάλλον μια σταθερά της 20ετούς διακυβέρνησής του, πρώτα ως πρωθυπουργός και μετά ως πρόεδρος, όπως υποστηρίζει η Γκιονούλ Τολ στο νέο της βιβλίο «Ο πόλεμος του Ερντογάν: Ο αγώνας ενός ισχυρού άνδρα στο εσωτερικό και στη Συρία» (Erdoğan's War: A Strongman's Struggle at Home and in Syria -Hurst and Co. Publishers, 2022).
Η Τολ καταδεικνύει στο 300 σελίδων έργο της ότι η εξωτερική πολιτική του Ερντογάν «αφορούσε πρώτα και κύρια την εσωτερική στρατηγική του για να διατηρήσει την επιρροή του στη χώρα», διευκρινίζοντας στη συνέχεια ότι «η Συρία κατείχε μια μοναδική θέση στον αγώνα του Ερντογάν».
Το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τη Συρία αφορά κεντρικά εθνικά θέματα όπως η ασφάλεια, η τρομοκρατία και η μετανάστευση. Οι Κούρδοι της Συρίας, για παράδειγμα, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει μια επιτυχημένη αυτόνομη διοίκηση στο βόρειο τμήμα της χώρας κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων, στα μάτια της Άγκυρας φαντάζουν ως συνέχιση της πολιτικής του ΡΚΚ με διαφορετικό όνομα.
Ένα άλλο μεγάλο θέμα είναι τα 3,6 εκατομμύρια Σύριοι πρόσφυγες που έχουν βρει μια νέα πατρίδα στην Τουρκία κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου. Από το αρχικό καλωσόρισμα της τουρκικής «κουλτούρας φιλοξενίας» έχουν απομείνει ελάχιστα στην Τουρκία.
Η πλειοψηφία των Τούρκων θα ήθελε να δει τους Σύριους να επιστρέφουν στην άλλη πλευρά των συνόρων μάλλον νωρίτερα παρά αργότερα. Οι ξενοφοβικές επιθέσεις αυξάνονται και τμήματα της αντιπολίτευσης τροφοδοτούν το κλίμα με εν μέρει ρατσιστικά συνθήματα. Το προσφυγικό ζήτημα έχει γίνει έτσι εκρηκτικό προεκλογικό θέμα - θέτοντας την κυβέρνηση υπό πίεση για να αναλάβει δράση.
Η τελευταία φορά που συναντήθηκε κορυφαίο μέλος της τουρκικής κυβέρνησης με τον Πρόεδρο Άσαντ ήταν πριν από 11 και πλέον χρόνια. Με σαφή υποστήριξη της Τουρκίας στην συριακή αντιπολίτευση και κατά καιρούς εφαλτήριο για τους ένοπλους αντιπάλους του Σύρου Προέδρου κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, η πλήρης κατάρρευση των διμερών σχέσεων μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού ήταν δεδομένη.
Η Μόσχα έχοντας ανοίξει πολλαπλά μέτωπα με τη Δύση σε ασφάλεια, ενέργεια, οικονομία, διαμορφώνει ένα νέο status quo στην παγκόσμια σκακιέρα, αναλαμβάνοντας σειρά πρωτοβουλιών με διάφορες χώρες στο προσκήνιο ή στο παρασκήνιο.
Εδώ και αρκετούς μήνες η Μόσχα προωθεί παρασκηνιακά την εξομάλυνση των σχέσεων Άγκυρας και Δαμασκού, στο περιθώριο της διαδικασίας Ρωσίας-Τουρκίας-Συρίας, αρχής γενομένης με την συνάντηση των υπουργών Άμυνας των τριών χωρών στη Μόσχα λίγο πριν από την αλλαγή του χρόνου, κατά την οποία -σύμφωνα με πληροφορίες- διευκρινίστηκαν σημαντικά διαδικαστικά ζητήματα υπό την αιγίδα της Ρωσίας.
Αμέσως μετά ο Τούρκος Πρόεδρος μίλησε για άλλη μια φορά, πιο ξεκάθαρα από ό,τι στο παρελθόν, για το ενδεχόμενο συνάντησης κορυφής με τον Σύρο Πρόεδρο Άσαντ. «Έχουμε δρομολογήσει μια διαδικασία ως Ρωσία-Τουρκία-Συρία», δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος για τα αμοιβαία σχέδια, προσθέτοντας ότι «θα φέρουμε κοντά τους υπουργούς Εξωτερικών μας και στη συνέχεια, ανάλογα με τις εξελίξεις, θα συναντηθούμε ως ηγέτες».
Η Ρωσία από την πλευρά της παραμένει το σημαντικότερο στήριγμα του καθεστώτος στη Δαμασκό, ενώ συνομιλεί απευθείας με την Άγκυρα. Αυτή και μόνο η συγκυρία εξηγεί γιατί ο Πούτιν ενδιαφέρεται τόσο πολύ για μια συροτουρκική διευθέτηση, καθώς μια σύνοδος κορυφής μεταξύ Άσαντ και Ερντογάν θα ήταν ένας πολιτικός θρίαμβος για τον Πούτιν και μια ήττα για τους Αμερικανούς.
Οι μνηστήρες για επιρροή στην Συρία δεν είναι μόνο η Μόσχα και η Ουάσινγκτον, καθώς κεντρικό ρόλο στη διεθνή συριακή διπλωματία διαδραματίζουν επίσης τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία εργάζονται και τα ίδια για την εξομάλυνση των σχέσεων με τον Άσαντ. Οι Εμιρατινοί πιστεύουν ότι η σταδιακή έξοδος του καθεστώτος στη Συρία από την εκτεταμένη πολιτική και διπλωματική απομόνωσή του θα βοηθούσε στον έλεγχο της αυξανόμενης επιρροής του Ιράν στη Δαμασκό.
Προς επίρρωση του ενδιαφέροντος ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΑΕ επισκέφθηκε τη Δαμασκό στις αρχές του τρέχοντος έτους, αφού είχε ήδη πραγματοποιήσει επίσημη αποστολή στη Συρία τον Νοέμβριο του 2021. Μεταξύ αυτών των δύο επισκέψεων, τα Εμιράτα υποδέχθηκαν αυτοπροσώπως τον Σύρο Πρόεδρο για επίσημη επίσκεψη στον Κόλπο.
Αντίστοιχες ανησυχίες έχει και το Ισραήλ με τα ΗΑΕ, δυο χώρες που τα βρήκαν με τις συμφωνίες του Αβραάμ, για την αυξανόμενη επιρροή της Τεχεράνης στη Συρία. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου επιβεβαίωσε ότι η κυβέρνησή του θα διατηρήσει τη στρατιωτική της πολιτική έναντι της γειτονικής χώρας, λέγοντας ότι το Ισραήλ «θα αναλάβει επίσης δυναμική δράση για να αποτρέψει την ιρανική στρατιωτική εδραίωση στη Συρία και αλλού και δεν θα περιμένουμε» πιέζοντας ακόμα περισσότερο την Συρία.
Κι αν οι σχέσεις Ιερουσαλήμ Δαμασκού δεν φαίνεται σύντομα να εκτονωθούν, οι συροτουρκικές σχέσεις μπορούν να εξομαλυνθούν μέσω ανταλλαγμάτων, κοινώς παζαριού, μεταξύ Άσαντ και Ερντογάν.
Σε αντάλλαγμα για την αναγνώριση από την Άγκυρα του Άσαντ ως κυβερνήτη της Συρίας και την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων σε όλα τα επίπεδα, η Δαμασκός φέρεται έτοιμη να δεσμευτεί ότι θα διαλύσει τις κουρδικές δομές στη βόρεια Συρία και θα διασφαλίσει ότι δεν θα διαδραματίσουν κανένα ρόλο στις μελλοντικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει η ασίγαστη επιθυμία της Άγκυρας για την δημιουργία ενός διαδρόμου ασφαλείας στα τουρκοσυριακά σύνορα κάτι που αναμένεται να δώσει η Δαμασκός, αναλαμβάνοντας και τη ευθύνη της φύλαξης του.
Μια τέτοια εξέλιξη ενδεχομένως να εγείρει αντιδράσεις από τις ΗΠΑ, καθώς οι Κούρδοι της Συρίας είναι βασικός σύμμαχος στον πόλεμο ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος.
Μέχρι στιγμής, η Ουάσινγκτον έχει δηλώσει μόνο ότι απορρίπτει την εξομάλυνση των σχέσεων με τον Άσαντ. «Δεν θα εξομαλύνουμε και δεν υποστηρίζουμε την εξομάλυνση των σχέσεων άλλων χωρών με το καθεστώς Άσαντ», ήταν η δήλωση του εκπροσώπου του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Νεντ Πράις σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση του τριγώνου Μόσχα-Άγκυρα-Δαμασκός. Όμως σε ερώτηση για τους YPG και την Τουρκία, απέφυγε να αναφερθεί στους Κούρδους τονίζοντας ότι «η Τουρκία είναι σύμμαχος μας».
Προφανώς, η στάση της Ουάσινγκτον δεν έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στην Άγκυρα. Όταν πρόκειται για τη Συρία, ο Ερντογάν ακούει τον Πούτιν και όχι τον Μπάιντεν, αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
Για τον Ερντογάν, οι αποφάσεις του οποίου καθοδηγούνται όλο και περισσότερο από τα άσχημα δημοσκοπικά αποτελέσματα, η συμφωνία με τον Σύρο Πρόεδρο θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι το κλειδί για την επιτυχία στην κάλπη.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Σύριοι πρόσφυγες είναι το δεύτερο πιο σημαντικό ζήτημα για τους ψηφοφόρους, αμέσως μετά την οικονομική κρίση. Η αντιπολίτευση έχει δηλώσει ότι, σε περίπτωση που κερδίσει τις εκλογές, θα στείλει γρήγορα τους Σύριους πρόσφυγες πίσω από τα σύνορα.
Μια πολιτική συμφωνία που θα προβλέπει ακριβώς έναν τέτοιο επαναπατρισμό, μαζί με μια συνθήκη που θα ορίζει το τέλος των κουρδικών πολιτοφυλακών στη συνοριακή περιοχή, θα ήταν ένα πολιτικό δώρο Θεού για τον Ερντογάν.
Τα μέσα ενημέρωσης που ελέγχει θα πανηγύριζαν τον πρόεδρο, ο οποίος φοβάται ότι θα χάσει τη νομή της εξουσίας, ως έναν μεγάλο και επιτυχημένο στρατηλάτη που κατάφερε να λύσει το διπλό πρόβλημα των Κούρδων και της μετανάστευσης χωρίς να χρειαστεί να καταφύγει στην συχνά απειλούμενη στρατιωτική επιχείρηση με χερσαία στρατεύματα στη βόρεια Συρία.
Είναι εντυπωσιακό ότι όλα τα εμπλεκόμενα μέρη τονίζουν τις προσπάθειές τους για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης. Όμως, η προσωπική ιστορία των τριών εμπλεκόμενων προσώπων-κλειδιά απαιτεί προσοχή, καθώς ο Άσαντ, ο Ερντογάν και ο Πούτιν έχουν μέχρι στιγμής φτιάξει το όνομά τους κυρίως ως πολεμοκάπηλοι. Θα αποτελούσε θαύμα αν η πρωτοβουλία της Μόσχας για τη Συρία έφερνε την ταλαιπωρημένη χώρα πιο κοντά σε μια ειρήνη που θα υποστηριζόταν από όλες τις πλευρές, που θα έδινε αέρα νίκης στις προσεχείς προεδρικές εκλογές στον Τούρκο Πρόεδρο.
(Ο Σπύρος Σιδέρης είναι δημοσιογράφος)
