Προς το παρόν, η προεδρική εξουσία έχει μεταβιβαστεί στον αντιπρόεδρο Μοχάμαντ Μοχμπέρ, αλλά στις 28 Ιουνίου πρόκειται να διεξαχθούν πρόωρες εκλογές για να αναδειχθεί ο πρόεδρος για την επόμενη τετραετή θητεία.
Θα εγκαινιάσει, λοιπόν, μια νέα αυγή καλύτερων σχέσεων μεταξύ του Ιράν και της Δύσης, του είδους που προηγουμένως είδε τη σφυρηλάτηση του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA, ή αλλιώς «την πυρηνική συμφωνία») στις 14 Ιουλίου 2015;
Είναι αλήθεια ότι, όταν εξελέγη πρόεδρος στις 3 Αυγούστου 2013, ο πρώην πρόεδρος Ρουχανί συνέβαλε καθοριστικά στο να επιτραπεί μεγαλύτερη πρόσβαση δυτικών εταιρειών σε βασικές επιχειρήσεις του Ιράν - συμπεριλαμβανομένων των τεράστιων αλλά ακόμη σχετικά υπανάπτυκτων τομέων πετρελαίου και φυσικού αερίου - με αντάλλαγμα την παροχή μεγαλύτερης εποπτείας του πυρηνικού του προγράμματος.
Από την πλευρά του Ιράν, αυτό θα έβλεπε μια τεράστια εισροή επενδύσεων από τη Δύση που θα φούσκωναν τα ταμεία μιας οικονομίας που έχει πληγεί από δεκαετίες διεθνών κυρώσεων. Αυτό με τη σειρά του θα ανακούφιζε την αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια ενός μεγάλου μέρους του νεαρού, μορφωμένου και μη ισλαμικού φονταμενταλιστικού πληθυσμού του Ιράν. Θα παρείχε επίσης, όσον αφορά το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) της χώρας, χρηματοδότηση για μια κρυφή πρόοδο σε βασικά στοιχεία του πυρηνικού του προγράμματος και για την κάλυψη τεχνολογικών κενών σε άλλα σημεία της οικονομίας του. Μετά την υπογραφή του JCPOA δεσμεύσεις για μαζικές επενδύσεις εισέρευσαν από δεκάδες δυτικές επιχειρήσεις και ο Ρουχανί κέρδισε μια δεύτερη θητεία ως πρόεδρος.
Σε αυτό το σημείο, όμως, η ομάδα των κρατών P5+1 (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ρωσία και Κίνα συν τη Γερμανία) που είχαν υπογράψει τη συμφωνία JCPOA αποκάλυψε τη δική της έκπληξη, η οποία ήταν ότι ουσιαστικά ήθελαν να διαλύσουν τη δύναμη του IRGC σε όλους τους βασικούς τομείς της πολιτικής και οικονομικής ζωής του Ιράν. Σε εκείνο το σημείο η JCPOA άρχισε να καταρρέει, ακόμη και πριν οι ΗΠΑ αποχωρήσουν μονομερώς από τη συμφωνία στις 8 Μαΐου 2018.
Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο παράγοντα, η αποτυχία της συμφωνίας υπογράμμισε ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει «μετριοπαθής» Ιρανός πολιτικός με την πραγματική έννοια του όρου. Ο Ρουχανί επιθυμούσε να επανασυνδεθεί με τη Δύση βασιζόμενος αποκλειστικά στις επωφελείς οικονομικές εκτιμήσεις για το Ιράν και όχι σε κάποια βαθύτερη ιδεολογική βάση που θα μπορούσε να περιλαμβάνει την υιοθέτηση οτιδήποτε άλλου εκτός από την έννοια του Ιράν ως φονταμενταλιστικού ισλαμικού κράτους.
Το κρίσιμο είναι ότι το είχε καταφέρει μόνο με την πλήρη ευλογία του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, και των «Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης», του IRGC, κατά την πρώτη προεδρική του θητεία. Όταν οι εξουσίες και των δύο απειλήθηκαν από την JCPOA, όπως αυτή εξελίχθηκε μετά την πρώτη τετραετία του Ρουχανί, η συμφωνία ήταν ουσιαστικά νεκρή από την ιρανική πλευρά.
Υπό αυτή την έννοια, λοιπόν, δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διαφορά μεταξύ εκείνων που συνήθως παρουσιάζονται στη Δύση ως Ιρανοί πολιτικοί «μετριοπαθείς» ή «σκληροπυρηνικοί», με τη μόνη διαφορά στους πολιτικούς να είναι ο βαθμός ελευθερίας που τους έχει επιτραπεί από τον Ανώτατο Ηγέτη και το IRGC σε κάθε δεδομένη στιγμή.
Στο επίκεντρο των κατευθυντήριων αρχών για όλη την πολιτική του Ιράν σε ανώτατο επίπεδο βρίσκεται η έννοια του Velayat-e-Faqih (Κηδεμονία του Ισλαμικού Νόμου), που σημαίνει ότι όλη η σοβαρή πολιτική και θρησκευτική εξουσία ανατίθεται στον [σιιτικό] κλήρο, ο οποίος λαμβάνει όλες τις βασικές αποφάσεις για το Ιράν, υπό την προϋπόθεση ότι έχουν εγκριθεί από τον Ανώτατο Ηγέτη, και αυτό στη συνέχεια επιβάλλεται από τους Φρουρών της Επανάστασης [του 1979], το IRGC.
Οι αποφάσεις αυτές καλύπτουν τα πάντα που έχουν σημασία για το Ιράν, από την εξωτερική πολιτική, μέσω της αμυντικής πολιτικής, της οικονομικής πολιτικής και της πολιτικής πληροφοριών, μέχρι οποιαδήποτε εσωτερική πολιτική. Αυτή η δομή ενισχύεται με το δεύτερο στοιχείο στις δομές εξουσίας του Ιράν που προκαθορίζει το είδος του προέδρου που θα έχει μετά τις επόμενες εκλογές, την Ισλαμική Συμβουλευτική Συνέλευση (Majlis) [Ιρανική Βουλή].
Το Majlis - το 290μελές κοινοβούλιο του Ιράν - είναι εκλεγμένο σώμα, αλλά οι πραγματικές εξουσίες του περιορίζονται στον καθορισμό μη ουσιωδών θεμάτων, αν και ακόμη και αυτές οι αποφάσεις μπορούν να ανατραπούν από το Συμβούλιο των Φρουρών του Συντάγματος, το οποίο εγκρίνει όλη τη νομοθεσία.
Με τη σειρά του, το 12μελές αυτό όργανο ενεργεί με τον τρόπο ενός γενικού συνταγματικού επόπτη, με τα μισά μέλη του να είναι πάντα σιίτες θεολόγοι που επιλέγονται απευθείας από τον ίδιο τον Ανώτατο Ηγέτη. Τα άλλα έξι μέλη είναι δικηγόροι που επιλέγονται από τον επικεφαλής του δικαστικού σώματος, ο οποίος με τη σειρά του διορίζεται επίσης απευθείας από τον Ανώτατο Ηγέτη.
Το τελευταίο στοιχείο του προκαθορισμού στις επερχόμενες ιρανικές προεδρικές εκλογές είναι η διαδικασία προεπιλογής των «κατάλληλων υποψηφίων» για τη θέση από ένα όργανο στο οποίο κανείς, εκτός από τον Ανώτατο Ηγέτη, δεν έχει καμία εξουσία - το Συμβούλιο Διάκρισης Σκοπιμότητας του Συστήματος. Το Συμβούλιο Επικαιρότητας θα ελέγξει όλους τους υποψηφίους και στη συνέχεια θα διαβιβάσει τον κατάλογο στο Συμβούλιο των Φρουρών, το οποίο στη συνέχεια θα δημοσιεύσει τον επίσημο κατάλογο των υποψηφίων λίγο πριν από την ημερομηνία των εκλογών.
Επίσης το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν θα στείλει στο Συμβούλιο Επικαιρότητας ένα «θεμελιώδες έγγραφο σχετικά με τους υποψηφίους», το οποίο τονίζει τις τρέχουσες ανησυχίες για την ασφάλεια των βασικών γεωπολιτικών υποστηρικτών του Ιράν - της Κίνας και της Ρωσίας.
Σύμφωνα με Ιρανούς αναλυτές ο Πρόεδρος στην ουσία δεν έχει κάποια εξουσία, όπως δεν είχε και ο Ραΐσι στην ιρανική στήριξη της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ, στις επιθέσεις των Χούθι και άλλες απειλές οι επιθέσεις σε άλλες χώρες. Έτσι ούτε ο νέος Πρόεδρος που θα εκλεγεί θα ξεφύγει από αυτό το μοντέλο.
Αυτό όμως που μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα είναι ο διορισμός του αντικαταστάτη του Ραΐσι στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, η οποία είναι η ομάδα που επιλέγει τον νέο ανώτατο ηγέτη όταν ο ασθενής 85χρονος Χαμενεΐ πεθάνει.
Εδώ και πολύ καιρό, ο Χαμενεΐ προσβλέπει στον γιο του, τον Μοτζταμπά, για να τον αντικαταστήσει ως ανώτατο ηγέτη, και θα μπορούσε κάλλιστα να διοριστεί στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, σηματοδοτώντας τον επόμενο πραγματικό ηγέτη του Ιράν.
