Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης εγκρίθηκε και έγινε δεκτό στην Ελλάδα με πανηγυρισμούς, ως η μεγάλη ευκαιρία για την οικονομική ανάκαμψη της χώρας από την πανδημία. Ενώ πράγματι τα σημαντικά κονδύλια που φέρνει μαζί του θα τονώσουν την ελληνική οικονομία, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό και σε συγκεκριμένους τομείς, η ανάκαμψη που οραματίζεται η ελληνική κυβέρνηση, έτσι όπως αποτυπώνεται στο Σχέδιο, δεν είναι μία ανάκαμψη πράσινη και δίκαιη για όλους.

Ως άσκηση γραφής, το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης περιέχει όλες τις σωστές λέξεις: βιωσιμότητα, πράσινη μετάβαση, κυκλική οικονομία, ισότητα, προστασία των ευάλωτων. Ο διάβολος όμως κρύβεται στις λεπτομέρειες, στο περιεχόμενο κάτω από τους ελκυστικούς τίτλους και στις ελλείψεις του. Μία από τις πιο κραυγαλέες ελλείψεις είναι η ενεργή συμμετοχή των πολιτών και η διαφάνεια. Η κοινωνία των πολιτών είχε περιορισμένη δυνατότητα συμμετοχής κατά τη σύνταξη του σχεδίου και σχολιασμού κατά τη δημόσια διαβούλευση σε ένα προσχέδιο κατευθύνσεων. Παραμένει ζητούμενο με ποιον τρόπο οι πολίτες της χώρας θα συμμετέχουν ενεργά στην εφαρμογή και παρακολούθηση του σχεδίου.

Θα είναι λάθος να θεωρηθεί ότι η ανάκαμψη από την πανδημία αρχίζει και τελειώνει στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης. Η πραγματική ανάκαμψη απαιτεί επιπλέον μέτρα και σχεδιασμό, και ριζικές αλλαγές, με επίκεντρο τη διαφάνεια, τη δικαιοσύνη, τη συμμετοχή, τη βιωσιμότητα. Το μεγάλο ζητούμενο της ανάκαμψης ξεπερνά κατά πολύ την αξιοποίηση των πόρων του ευρωπαϊκού ταμείου, και δεν είναι άλλο από το να επιτευχθεί μία πράσινη και δίκαιη ανάκαμψη για όλους, ειδικά για όσους έχουν πληγεί περισσότερο.

Από τη στιγμή που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης επιδέχεται πλέον ελάχιστες αλλαγές. Είναι επομένως απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι τα προβληματικά του σημεία θα διορθωθούν και τα στοιχεία που λείπουν θα καλυφθούν μέσα από άλλες χρηματοδοτικές ευκαιρίες και οδούς. Παρακάτω αναφέρουμε κάποια βασικά προβληματικά σημεία και ελλείψεις του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης.

• Ενώ η πράσινη μετάβαση αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του Σχεδίου, στην οποία μάλιστα κατευθύνεται περισσότερο από το 1/3 των πόρων που θα διατεθούν, το Σχέδιο υπολείπεται ως προς τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας, που θα έπρεπε να αποτελεί την κατευθυντήριο γραμμή σε ένα τόσο μεγάλο χρηματοδοτικό πρόγραμμα.
• Ορισμένες από τις δράσεις του Σχεδίου συνδέονται με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), το οποίο όμως δεν έχει επικαιροποιηθεί και χρήζει άμεσης αναθεώρησης, με πολύ πιο φιλόδοξους στόχους σε σχέση με τις υφιστάμενες δεσμεύσεις. Είναι ανοιχτό το ερώτημα εάν οι συγκεκριμένες δράσεις του Σχεδίου θα αναθεωρηθούν ώστε να συμβαδίζουν με τους πιο φιλόδοξους κλιματικούς στόχους που υποχρεούται η χώρα μας να θέσει, ώστε να ευθυγραμμίσει τους στόχους της με αυτούς της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα. Είναι κρίσιμο να διασφαλιστεί ότι οι πόροι που θα διατεθούν θα αποκλείουν οποιαδήποτε επένδυση, δημόσια ή ιδιωτική σε έργα και υποδομές ορυκτού αερίου.
• Οι παρεμβάσεις στον τομέα των μεταφορών εξαντλούνται σχεδόν αποκλειστικά στο ζήτημα του καυσίμου με την ενίσχυση της ηλεκτροκίνησης, χωρίς όμως να γίνεται καμία αναφορά σε απαραίτητες συμπληρωματικές δράσεις και μέτρα προς την ενίσχυση των μέσων συλλογικής μεταφοράς και των μέσων σταθερής τροχιάς, της μείωσης των διανυόμενων οχηματοχιλιομέτρων, της ενίσχυσης της χρήσης ποδηλάτου στα αστικά κέντρα κλπ.

• Ο αγροδιατροφικός τομέας, ένας από τους πιο παραγωγικούς τομείς της χώρας μας, ο οποίος μάλιστα συνδέεται άμεσα με την προστασία του κλίματος και της βιοποικιλότητας, βρίσκεται στο περιθώριο του σχεδίου ανάκαμψης της κυβέρνησης, καθώς το συνολικό ποσό που προβλέπεται για την πρωτογενή παραγωγή είναι πολύ χαμηλό. Ταυτόχρονα, απουσιάζουν τα κριτήρια για την κατανομή του και η ευθυγράμμιση με ευρωπαϊκά στρατηγικά κείμενα, όπως η ευρωπαϊκή στρατηγική “From Farm to Fork” καθώς και ο ρόλος και η συμμετοχή των ίδιων των παραγωγών στην εφαρμογή του σχεδίου. Επιπλέον, δεν γίνεται καμία σύνδεση του αγροδιατροφικού τομέα με την υγεία, το κλίμα και την προστασία της βιοποικιλότητας, όπως για παράδειγμα μέσα από την ενίσχυση μορφών γεωργίας που αποθηκεύουν άνθρακα (αναγεννητική γεωργία), την προώθηση της μεσογειακής διατροφής, την εφαρμογή μέτρων προστασίας της βιοποικιλότητας μέσα από την γεωργική πρακτική.
• Η προστασία της βιοποικιλότητας στο κρίσιμο σημείο στο οποίο βρισκόμαστε δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με τη λογική του business as usual. Εάν θέλουμε να μιλήσουμε για πραγματικά ανθεκτικά οικοσυστήματα απέναντι στην κλιματική κρίση και για αποτελεσματική ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας, τότε πρέπει να προχωρήσουμε στη δημιουργία περισσότερων προστατευμένων περιοχών, ιδιαίτερα στη θάλασσα. Οι πόροι πρέπει να κατευθυνθούν κατά προτεραιότητα στη συλλογή επιστημονικών δεδομένων, την εκπόνηση περιβαλλοντικών μελετών και διαχειριστικών σχεδίων, την εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών, σε προγράμματα παρακολούθησης κλπ, και όχι μόνο σε αναδασώσεις και μονοπάτια.
• Στον τομέα της υγείας, και συγκεκριμένα της πρόληψης, απουσιάζει οποιαδήποτε σύνδεση της υγείας του περιβάλλοντος και των περιβαλλοντικών συνθηκών στις οποίες ζούμε, με τη δημόσια υγεία, σύμφωνα με τις αρχές της πλανητικής υγείας. Συνεπώς, απουσιάζει κάθε σχετική αναφορά στην ενεργό και ουσιαστική σύνδεση των συστημάτων υγείας με μέτρα αντιμετώπισης των αιτιών που την υποβαθμίζουν.
• Σχετικά με την προστασία της βιοποικιλότητας, αναφέρονται δράσεις και κονδύλια προς την κατεύθυνση αυτή, που είναι ένα θετικό βήμα, όμως η ακύρωση όλων των σχεδίων για εξορύξεις είναι οι πρώτες κινήσεις που πρέπει να γίνουν για την ουσιαστική προστασία της. Αντίστοιχα, η προστασία της βιοποικιλότητας συνάδει με την επιτάχυνση όλων των διαδικασιών για τη σωστή χωροθέτηση των ΑΠΕ, με διαφανή και ουσιαστική διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες, ώστε οι τεχνολογίες αυτές να εξυπηρετούν έργα περιβαλλοντικού σκοπού και ως εκ τούτου η προστασία της βιοποικιλότητας να λειτουργεί ως ασπίδα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Η ανάκαμψη από την πανδημία δεν μπορεί να είναι ένα κενό γράμμα αλλά μία ουσιαστική και συντονισμένη προσπάθεια με συγκεκριμένη στόχευση, εάν πραγματικά θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα αύριο πιο ασφαλές για όλους. Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών και η διαφάνεια είναι κλειδί σε αυτή την προσπάθεια. Η Greenpeace θα συνεχίσει να πιέζει μαζί με την κοινωνία των πολιτών για να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για μία πραγματικά πράσινη και δίκαιη ανάκαμψη, σύμφωνα με τις προτάσεις που έχουμε καταθέσει στην κυβέρνηση.