Πέραν των χιλιάδων νεκρών και της καταστροφής κρίσιμων υποδομών, μια άλλη, πιο αόρατη κρίση που συνδέεται με την εισβολή της Ρωσίας θα μπορούσε να στοιχειώσει την Ουκρανία για χρόνια: η περιβαλλοντική ζημιά. Από τα βομβαρδισμένα χημικά εργοστάσια μέχρι τα καμένα από πυραύλους δάση, οι συνέπειες θα γίνουν αισθητές όχι μόνο στα οικοσυστήματα της Ουκρανίας αλλά και στους ανθρώπους της.
Ο κατάλογος των ζημιών που προκλήθηκαν από τις ένοπλες συγκρούσεις στην Ουκρανία μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 είναι μακρύς και, αν δεν δοθεί η δέουσα προσοχή, θα μπορούσε να διαρκέσει για χρόνια.
Το Παρατηρητήριο Συγκρούσεων και Περιβάλλοντος ανέφερε ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του πολέμου άρχισαν ήδη πριν από την έναρξη της σύγκρουσης. Η δημιουργία στρατιωτικών δυνάμεων και η διατήρηση της ετοιμότητάς τους μπορεί να καταναλώσει πολλούς πόρους. Ο στρατιωτικός εξοπλισμός και τα οχήματα απαιτούν ενέργεια που συνήθως προέρχεται από το πετρέλαιο και οι εκπομπές CO2 των μεγάλων στρατών είναι μεγαλύτερες από ό,τι πολλές χώρες του κόσμου μαζί.
Μελέτη του Πανεπιστημίου Brown έδειξε ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου του αμερικανικού στρατού είναι μεγαλύτερες από εκείνες χωρών όπως η Πορτογαλία, η Δανία και η Σουηδία.
Μετά την έναρξη μιας σύγκρουσης, οι κίνδυνοι αυξάνονται και οι ζημιές γίνονται πολύ πιο εμφανείς.
Το περιβαλλοντικό υπόβαθρο της Ουκρανίας
Τα οικοσυστήματα της Ουκρανίας έχουν σημαντική σημασία για την Ευρώπη:
- Περιλαμβάνουν το 35% της βιοποικιλότητας της Ευρώπης.
- Φιλοξενούν πάνω από 70.000 είδη.
- Το 29% της επικράτειας της Ουκρανίας αποτελείται από φυσική βλάστηση καθώς και από ημιφυσική βλάστηση (όπως διαχειριζόμενα λιβάδια και φράχτες κ.λπ.).
- Το 16% της επικράτειάς της αποτελείται από δάση.
- Η Ουκρανία έχει περίπου 63.000 ποτάμια.
- Η Ουκρανία καταλαμβάνει το 11% της οροσειράς των Καρπαθίων, η οποία περιλαμβάνει το ένα τρίτο όλων των φυτικών ειδών στην Ευρώπη.
- Ο ποταμός Severskiy Donets είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός στην ανατολική Ουκρανία και σημαντική πηγή γλυκού νερού. Ο Δνείπερος είναι ο τέταρτος σε μήκος ποταμός στην Ευρώπη.
Στις 14 Μαρτίου, αφού ο ρωσικός στρατός βομβάρδισε μια εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων, νερό από διάφορες περιοχές της Ζαπορίζια άρχισε να εισέρχεται στον ποταμό Δνείπερο χωρίς καμία επεξεργασία.
Το Κόκκινο Βιβλίο Δεδομένων της Ουκρανίας, ένα έγγραφο που παρακολουθεί την τρέχουσα κατάσταση της σπάνιας και απειλούμενης πανίδας και χλωρίδας, έχει καταγράψει 687 απειλούμενα είδη ζώων και 857 απειλούμενα είδη φυτών στην τελευταία έκδοσή του από το 2021.
Εκτός από τη μείωση της άγριας ζωής λόγω των πυρκαγιών που προκαλούνται από εκτοξεύσεις πυραύλων, χιλιάδες δελφίνια έχουν βρεθεί νεκρά στη Μαύρη Θάλασσα, γεγονός που θα μπορούσε να είναι συνέπεια του αυξημένου θορύβου της ναυσιπλοΐας και της χρήσης ισχυρών συστημάτων σόναρ από τα πολεμικά πλοία, σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξε το Εθνικό Πάρκο Φύσης Εκβολών της Τούζλας της Ουκρανίας.
Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η Ουκρανία ως αποτέλεσμα των ένοπλων συγκρούσεων ενισχύονται επίσης από το βιομηχανικό υπόβαθρο της χώρας. Η βαριά βιομηχανία αποτελεί μεγάλο μέρος της οικονομίας της Ουκρανίας, ιδίως στα ανατολικά της χώρας. Το μεγαλύτερο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη βρίσκεται στην Ουκρανία, στην πόλη Ζαπορίζια, και ο βιομηχανικός τομέας της Ουκρανίας αντιπροσωπεύει σχεδόν το 29% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της.
Μία από τις απειλές υψηλού κινδύνου περιλαμβάνει τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης τελμάτων (TSF), οι οποίες αποθηκεύουν υγρά βιομηχανικά απόβλητα. Συνολικά υπάρχουν 465 TSF στη χώρα, που αποθηκεύουν πάνω από 6 δισεκατομμύρια τόνους αποβλήτων, και 200 από αυτές τις TSF βρίσκονται στην ανατολική Ουκρανία, την περιοχή που έχει πληγεί περισσότερο από τον πόλεμο.
Μελέτη του 2019 από τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) έδειξε ότι οι δυνητικές απειλές που δημιουργούνται από ζημιές σε αυτές τις εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν κινδύνους πλημμυρών, εκρήξεων και χημικών, περιβαλλοντικών και πυρκαγιάς.
Τώρα, τρία χρόνια μετά τη δημοσίευση αυτής της έκθεσης, περισσότερες από 40 βιομηχανικές εγκαταστάσεις έχουν ήδη δεχθεί επίθεση από τον ρωσικό στρατό.
Σύμφωνα με μια πολεμική αξιολόγηση της ολλανδικής ειρηνευτικής οργάνωσης PAX, η Ουκρανία βρισκόταν ήδη στο χείλος μιας περιβαλλοντικής καταστροφής από την έναρξη του συνεχιζόμενου πολέμου στο Ντονμπάς το 2014. Αυτό αποφεύχθηκε με τη δημιουργία γραμμών αποκλιμάκωσης για την αποφυγή βομβαρδισμών χημικών εργοστασίων και τη συνεχή παρακολούθηση από τον ΟΑΣΕ.
Ωστόσο, από αυτή την περίοδο, πολλές βιομηχανικές εγκαταστάσεις που αποθηκεύουν τεράστιες ποσότητες τοξικών και ραδιενεργών αποβλήτων βρίσκονται σε κακή κατάσταση λόγω των επιπτώσεων προηγούμενων επιθέσεων και της έλλειψης συντήρησης.
Στις αρχές Ιουνίου, βομβαρδισμός χημικού εργοστασίου έπληξε δεξαμενές νιτρικού οξέος, προκαλώντας ένα μεγάλο σύννεφο ροζ καπνού που κάλυψε κατοικημένες περιοχές στο Σεβεροντονιέσκ. Ο κυβερνήτης της περιοχής Λουχάνσκ, κάλεσε τον πληθυσμό να παραμείνει μέσα στα σπίτια του, καθώς το νιτρικό οξύ μπορεί να είναι επικίνδυνο αν εισπνευστεί ή καταποθεί ή αν έρθει σε επαφή με το δέρμα.
Οι τέσσερις συνθήκες των Συμβάσεων της Γενεύης που υποτίθεται ότι ρυθμίζουν τη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων δεν αναφέρουν ρητά το περιβάλλον. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ, έγιναν δύο σημαντικές αλλαγές στο νόμο.
Η πρώτη απαγορεύει τη βίαιη χρήση τεχνικών τροποποίησης του περιβάλλοντος που έχουν «εκτεταμένες, μακροχρόνιες ή σοβαρές επιπτώσεις». Η δεύτερη εμποδίζει «μεθόδους ή μέσα πολέμου που προορίζονται ή αναμένεται να προκαλέσουν εκτεταμένη, μακροχρόνια και σοβαρή ζημία στο φυσικό περιβάλλον».
Μέχρι τον Μάιο του 2022, το Υπουργείο Οικολογίας και Φυσικών Πόρων της Ουκρανίας είχε καταγράψει 231 περιβαλλοντικά εγκλήματα που φέρεται να διέπραξε η Ρωσία.
Το πρόβλημα είναι ότι, ακόμη και όταν οι πολεμικές ενέργειες είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον, είναι δύσκολο να θεωρηθούν ως παραβίαση των διατάξεων, επειδή τα κριτήρια για να εμπίπτει μια στρατιωτική ενέργεια στις δύο νέες συμβάσεις είναι πολύ υψηλά.
Οι μακροχρόνιες συνέπειες που αισθάνεται ο πληθυσμός περιλαμβάνουν πνευμονοπάθειες και διάφορους τύπους καρκίνου λόγω της εισπνοής βαρέων μετάλλων και καρκινογόνων ουσιών που υπάρχουν στα εκρηκτικά, αλλά και στα συντρίμμια των βομβαρδισμένων κτιρίων. Ο αμίαντος, μια εξαιρετικά τοξική ουσία που μόλις πρόσφατα απαγορεύτηκε στην Ουκρανία, αποτελεί την κύρια ανησυχία όσον αφορά την ανθρώπινη υγεία.
Ο αμίαντος που εξακολουθεί να υπάρχει στη δομή των κτιρίων που διαλύονται από τους βομβαρδισμούς μπορεί να προκαλέσει μια σειρά ασθενειών, από δυσκολίες στην αναπνοή μέχρι καρκίνο των πνευμόνων, του στομάχου, των ωοθηκών και άλλων οργάνων.
Εμπειρογνώμονες από την Ecoaction: Κέντρο Περιβαλλοντικών Πρωτοβουλιών λένε ότι, μετά το τέλος του πολέμου, εκτός από την καταγραφή όλων των περιβαλλοντικών ζημιών (σε μια προσπάθεια να πληρώσει η Ρωσία γι' αυτές), είναι επίσης σημαντικό να συμπεριληφθεί η αποκατάσταση και η προστασία των οικοσυστημάτων στο σχέδιο ανάκαμψης της Ουκρανίας, καθώς και η ανοικοδόμηση των οικισμών με επίκεντρο τις λύσεις που βασίζονται στη φύση για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
