Το αστικό περιβάλλον υπό τις νέες συνθήκες της κλιματικής αλλαγής - Παρουσίαση του Σχεδίου Νόμου για τις αστικές αναπλάσεις με στόχο την αειφορία και την ανθεκτικότητα των οικισμών
Γ. Δημαράς: Ελπίζω αυτή η δουλειά τόσων επιστημόνων να μην πάει χαμένη, να μην μείνει στα συρτάρια και ο/η αντικαταστάτης μου να σκεφτεί το όλο εγχείρημα θετικά, ώστε να μην έχουμε στο μέλλον «Μάτια και Κινέτες»
Ολοκληρώθηκε με επιτυχία την Δευτέρα 24 Ιουνίου στο ΥΠΕΝ η ημερίδα για την παρουσίαση του νέου σχεδίου νόμου για τις αστικές αναπλάσεις, με πρωτοβουλία του Υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Γιώργου Δημαρά, την στήριξη του Πράσινου Ταμείου και την συμβολή επιστημονικών φορέων. Το εγχείρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, πρωτοπαρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2018 και τώρα αποτυπώνει την επιστημονική γνώση και εμπειρία επιστημόνων εθελοντών και υπηρεσιακών, που εργάστηκαν για να ολοκληρωθεί αυτό το σχέδιο νόμου.
Ακολουθεί η ομιλία του Υφ. Περιβάλλοντος, Γιώργου Δημαρά
Κυρίες και κύριοι καλημέρα και ευχαριστώ που είσαστε σήμερα εδώ για την παρουσίαση του νέου σχεδίου νόμου που αφορά στις αστικές αναπλάσεις, ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα, μιας και όσο περνάει ο χρόνος γίνεται επιτακτικότερη η ανάγκη επίλυσης των χρόνιων προβλημάτων που έχουν δημιουργηθεί στον αστικό ιστό. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω όλες και όλους όσοι εργάστηκαν για την ολοκλήρωση του αναγκαίου αυτού νομοσχεδίου.
Το νομοσχέδιο αυτό δεν είναι κομματικό. Δεν είναι νομοσχέδιο ΣΥΡΙΖΑ, είναι νομοσχέδιο για όλους τους Έλληνες. Η παρουσίασή του δεν είναι στα πλαίσια προεκλογικών λόγων και υποσχέσεων, δεν είμαι ο ίδιος υποψήφιος. Η εργασία που έγινε δεν πρέπει να πάει χαμένη, δεν πρέπει να μείνει στα συρτάρια. Ήδη γίνονται εργασίες για τα διατηρητέα οι οποίες πρέπει να συνεχιστούν από την επιτροπή που έχει συσταθεί.
Από το όλο εγχείρημα των αστικών αναπλάσεων προκύπτουν κάποια ερωτήματα, τα οποία πρέπει να απαντηθούν:
- Πως θα αντιμετωπίσουμε τις πρωτόγνωρες συνθήκες από την κλιματική αλλαγή;
- Πως θα αυξήσουμε το Πράσινο;
- Πως θα αυξήσουμε τους Κοινόχρηστους Χώρους;
- Πως θα αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα των γηρασμένων κτηρίων από άποψη αντοχής και ενεργειακής συμπεριφοράς;
- Θα γίνουν αποσύρσεις κτηρίων;
- Είναι σωστή η προβλεπόμενη από το νόμο του ΝΟΚ ( άρθρο 33 ) του Ν 4067/2012 αποζημίωση απόκτησης κοινόχρηστων χώρων;
- Τι πρέπει να αλλάξουμε στη νομοθεσία;
- Πως οι Δήμοι και οι πολίτες θα πάρουν μέρος στο σχεδιασμό;
- Πως πρέπει να είναι οι πόλεις το 2050 στις νέες συνθήκες;
- Τι θα γίνει με την πολύ-ιδιοκτησία, πως θα αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες;
Το αστικό περιβάλλον στις νέες συνθήκες πρέπει να αντιμετωπίσει και τις νέες προκλήσεις που απορρέουν, όπως η κλιματική αλλαγή, η υποβάθμιση των κέντρων των πόλεων, η γήρανση κτηρίων κ.ο.κ. Πρέπει να επανασχεδιάσουμε τις πόλεις, να γίνουν τολμηρές παρεμβάσεις, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για βιώσιμες πόλεις στο μέλλον.
Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το κέντρο της Αθήνας και των άλλων πόλεων της χώρας γηράσκει και υποβαθμίζεται. Ο κακός πολεοδομικός σχεδιασμός των προηγούμενων δεκαετιών (πριν το νόμο 1337/ 1983 του Αντώνη Τρίτση, που προέβλεπε την εισφορά γης στα νέα σχέδια) και η σχετική εγκατάλειψη, δημιούργησε συνθήκες ασφυκτικές στα κέντρα των πόλεων, συνθήκες που επηρέασαν και επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής και την ασφάλεια των πολιτών της.
Η απουσία χώρων πρασίνου, ασφαλών διαδρομών για περπάτημα και ποδήλατο, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, το προβληματικό δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς, αλλά και η αισθητική υποβάθμιση είναι ορισμένα μόνο από τα χαρακτηριστικά που απέκτησαν οι πόλεις.
Στα αρνητικά έρχεται να προστεθεί η γήρανση ενός σημαντικού αριθμού κτηρίων στο κέντρο, πολλά από τα οποία είναι ακατοίκητα και χρήζουν στατικής αποκατάστασης και σχεδόν όλα αναβάθμιση της ενεργειακής τους συμπεριφοράς (μονώσεις, διπλά τζάμια κλπ). Ειδικά τα κέντρα των πόλεων, όπως της Αθήνας, έχουν δομηθεί μεταπολεμικά με βάση το ΓΟΚ (Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό) του 1955, που προέβλεπε ποσοστό κάλυψης 75% για τα μεσαία οικόπεδα και 85% για τα γωνιακά οικόπεδα.
Ο μέσος όρος ακάλυπτης επιφάνειας των οικοπέδων στο Δήμο Αθηναίων είναι περίπου 23%. Οι ακάλυπτοι αυτοί χώροι με τον ίδιο κανονισμό τοποθετούνταν στο πίσω μέρος των οικοπέδων και διαμόρφωναν «πηγάδια» στο κέντρο των οικοδομικών τετραγώνων, χωρίς δυνατότητα κυκλοφορίας του αέρα, αφού δεν επικοινωνούσαν με τους δρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους.
Το πράσινο αποτελεί ένα πολύ μικρό μέρος της επιφάνειας των οικοπέδων και γενικά της πόλης. Ο όγκος και η μάζα των κτηρίων από μπετόν αρμέ είναι ένας τεράστιος συσσωρευτής θερμότητας, ότι χειρότερο για την επιβίωση στο κέντρο της πόλης τα καλοκαίρια. Το φαινόμενο αυτό θα αυξάνεται με την προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής.
Αποτελεί πολεοδομικό παραλογισμό το κέντρο της πόλης να υποβαθμίζεται, να ερημώνεται και να καταρρέει, ενώ παράλληλα έχουμε μια διαρκή μετακίνηση και οικοδομική ανάπτυξη προς τα προάστια. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη να αντιστρέψουμε αυτή την κίνηση από τα προάστια προς το κέντρο.
Η πρωτεύουσα της χώρας έχει το μικρότερο ποσοστό πρασίνου από όλες τις πρωτεύουσες της Ευρώπης ανά κάτοικο. Το ποσοστό ανά κάτοικο είναι γύρω στο 1.00 Μ2 τετραγωνικό μέτρο. Η κανονική αναλογία πρασίνου που υπάρχει σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι 9.00 έως 10.00 τ.μ. ανά κάτοικο.
Αυτό σημαίνει ότι για να αποκτήσει η Αθήνα μια κανονικότητα σε ότι αφορά το πράσινο, θα πρέπει να πολλαπλασιαστεί η επιφάνεια πρασίνου που αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικό της.
Μπορούμε να μείνουμε παθητικοί θεατές σε μια διαρκή υποβάθμιση των πόλεων περιμένοντας την πλήρη κατάρρευση και τότε να παρέμβουμε; Η κλιματική αλλαγή επιβάλλει μεγάλες αλλαγές στην Αθήνα και σε άλλες πυκνοδομημένες πόλεις. Οι διεθνείς συμφωνίες, αλλά και οι απαιτήσεις βιώσιμου σχεδιασμού για τη χώρα μας προϋποθέτουν:
Μέχρι το 2050 όλα τα κτήρια να θερμαίνονται χωρίς καύση πετρελαίου ή φωταερίου. Χρειαζόμαστε να αυξήσουμε το πράσινο στις περιοχές που είναι ελάχιστο και στις οποίες το μικροκλίμα το καλοκαίρι είναι αβάσταχτο. Χρειάζεται αύξηση των κοινόχρηστων χώρων (είναι γνωστή η έλλειψη σχολείων, παιδικών χαρών, χώρων άθλησης κ.λ.π.). Χρειαζόμαστε ένα πυκνό δίκτυο πεζόδρομων για άνετες και ασφαλείς μετακινήσεις των πεζών. Χρειαζόμαστε τις λεγόμενες πράσινες διαδρομές, που συνδυάζουν το περπάτημα με το πράσινο. Χρειαζόμαστε ένα πυκνό δίκτυο ποδηλατοδρόμων για ήπιες και οικονομικές μετακινήσεις φιλικές στο περιβάλλον. Χρειαζόμαστε κτήρια που να αντέχουν σε μελλοντικούς μεγάλους σεισμούς. Χρειαζόμαστε, τέλος, κτήρια με καλή ενεργειακή συμπεριφορά, σύμφωνα με τις νέες συνθήκες και απαιτήσεις των καιρών.
Όμως πως θα γίνουν αυτά; Δεν υπάρχει άλλος τρόπος λύσης τριών και περισσοτέρων ταυτόχρονα προβλημάτων, χωρίς απόκτηση χώρου για φύτευση και δημιουργία ελεύθερων χώρων. Δηλαδή χωρίς ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και μακροχρόνιο πρόγραμμα απόσυρσης ενός αριθμού κτηρίων και κατεδάφισης μέρους ή ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων. Θα υπάρξει ούτως ή άλλως κατεδάφιση παλαιών κτηρίων, που δεν έχουν επάρκεια στατικής αντοχής σύμφωνα με τους κανονισμούς και δεν υπάρχουν άλλοι λόγοι να διατηρηθούν.
Το ερώτημα είναι θα γίνει τούτο με σχέδιο ή θα γίνεται ανοικοδόμηση παλιού τύπου αναπαράγοντας το πρόβλημα; Θα τολμήσουμε ανα-σχεδιασμό και νέους όρους για αύξηση του πρασίνου και κοινοχρήστων χώρων, με πράσινες διαδρομές και ανανέωση κτηρίων;
Βεβαίως θα υπάρχει παράλληλο πρόγραμμα για:
- την αποκατάσταση της στατικής αντοχής των παλαιών κτηρίων που θα κριθεί ότι δεν πρέπει να κατεδαφιστούν, με παράλληλη βελτίωση της ενεργειακής τους συμπεριφοράς.
- την αισθητική αναβάθμιση στις γειτονιές της πόλης με παρεμβάσεις χαμηλού κόστους, όπως η αύξηση του πρασίνου, οι εικαστικές παρεμβάσεις καλλιτεχνών από τα κέντρα τεχνών των Δήμων και πολλά ακόμα.
- την ανάπλαση αξιόλογων δρόμων, πλατειών και σημείων ιστορικής και πολιτισμικής αναφοράς, σε συνδυασμό με το σχέδιο ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων.
- την ενοποίηση ακαλύπτων χώρων και τη συνέχεια με τους κοινόχρηστους χώρους.
- την ανάπλαση κομβικών σημείων, όπως η περιοχή της σιδηροδρομικής εισόδου της πρωτεύουσας (Σιδηροδρομικοί Σταθμοί Λαρίσης – Πελοποννήσου)
Το μακρόχρονο πρόγραμμα μπορεί να γίνει αναπλάθοντας και ανασχεδιάζοντας τα κέντρα των πόλεων αυξάνοντας (υπερδιπλασιάζοντας) το πράσινο. Απαιτείται ένα τολμηρό σχέδιο σε ελάχιστη κλίμακα οικοδομικού τετραγώνου και ευρύτερες περιοχές πολλών οικοδομικών τετραγώνων.
Η πόλη, όταν τα κτήρια γεράσουν, δεν πρέπει να ξανα- δομηθεί με τους ίδιους όρους που περιγράψαμε προηγουμένως. Το θετικό παράδειγμα της πλατείας Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη, ας το εφαρμόσουμε πριν τις πιθανές καταστροφές από σεισμούς ή άλλα αίτια. Για παράδειγμα, η Αττική Οδός δεν θα υπήρχε εάν ο σχεδιασμός και η χάραξη δεν είχε γίνει από το 1962.
Για να γίνουν τόσο τολμηρές αλλά αναγκαίες παρεμβάσεις απαιτείται νέο θεσμικό πλαίσιο, πιθανόν να απαιτεί και αναθεώρηση κάποιων άρθρων του Συντάγματος. Το πιο δύσκολο είναι το ζήτημα των πολλών μικρών ιδιοκτησιών και των εξ αδιαιρέτου οικοπέδων όπου είναι αδύνατη η κοινή απόφαση για τέτοιες αλλαγές προκειμένου να γίνει παρέμβαση σε κλίμακα οικοδομικού τετραγώνου.
(Παράδειγμα: Σε οικοδομικό τετράγωνο 100χ70=7000 τ.μ. με Σ.Δ. = 4.2, έχουμε μεικτή δομήσιμη επιφάνεια= 29.400 μ2 , περίπου 400 με 500 ιδιοκτήτες).
Το νέο θεσμικό πλαίσιο στοχεύει:
1ο Να απλουστεύσει τις διαδικασίες για όλες τις αναπλάσεις των Δήμων και των Περιφερειών.
2ο Να ανοίξει δρόμους για μεγάλης έκτασης επεμβάσεις.
3ο Να ρυθμίζει θέματα συνιδιοκτητών, χωρίς να ζημιωθεί κανένας.
4ο Να προβλέπει χρηματοδοτικές λύσεις.
Μέχρι τώρα η έλλειψη συντονισμού σε τρία επίπεδα, Κυβέρνησης, Περιφέρειας και Δήμων είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα και η βασική αιτία που δεν προχώρησαν οι αναπλάσεις που σχεδιάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια στο κέντρο της Αθήνας. Να εξαιρέσουμε την «ενοποίηση των Αρχαιολογικών χώρων από την ΕΑΧΑ».
Διαφορετικές μελέτες έχουν στα συρτάρια τους οι υπηρεσίες της Περιφέρειας (μελέτες που έχουν πληρωθεί σε ιδιωτικά γραφεία ή σε πανεπιστημιακά ιδρύματα), άλλες οι Δήμοι, άλλες τα Υπουργεία. Παραδείγματα: η αναβάθμιση και ενοποίηση των χώρων Πολυτεχνείου και Μουσείου, η ανάπλαση Αμαλίας – Πανεπιστημίου - Πατησίων και ένα σωρό άλλες μελέτες πολεοδομικών παρεμβάσεων.
Το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας προέβλεπε πράσινες διαδρομές.
Βασικές προτεραιότητες για την άμβλυνση των προβλημάτων και την ανάδειξη της φυσιογνωμίας του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Αθήνας – Πειραιά, είναι:
- Η βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος με την ανάπλαση/αναβάθμιση του υφιστάμενου αστικού ιστού και των υποδομών, ιδιαίτερα στα κέντρα πόλης Αθήνας – Πειραιά, σε επιμέρους περιοχές με γηρασμένο κτιριακό απόθεμα ή και μεγάλες πυκνότητες, καθώς και στις πολεοδομικά και κοινωνικά υποβαθμισμένες περιοχές.
- Η προστασία, βελτίωση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος στο εσωτερικό του αστικού ιστού με την ενίσχυση μεγάλων και μικρών χώρων πρασίνου.
Ο βασικός άξονας που συνέχει το στόχο της Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης, είναι η αρχή της συμπαγούς/συνεκτικής πόλης.
Ο επανασχεδιασμός τμημάτων των πόλεων θα προβλέπει πράσινες διαδρομές, αύξηση πρασίνου και κοινοχρήστων χώρων, ανάπλαση και ανάδειξη κομβικών σημείων κλπ.
Πρώτος όρος και προϋπόθεση για να προχωρήσει αυτό το πρόγραμμα είναι να μην αδικηθεί κανένας ιδιοκτήτης, όλοι θα πρέπει να είναι ωφελημένοι.
- Η αποζημίωση θα πρέπει να είναι μεγαλύτερη από την πραγματική τιμή που έχουν σήμερα οι ιδιοκτησίες τους ή θα λάβουν ιδιοκτησίες μεγαλύτερης αξίας.
- Οι αναπλάσεις ευρύτερων περιοχών θα φέρουν μεγάλη υπεραξία, η οποία θα ωφελήσει το περιβάλλον της πόλης και τους πολίτες.
- Η νέα προγραμματική περίοδος 2020- 2027, στους βασικούς άξονες θα έχει οικονομικούς πόρους στις ενεργειακές αναβαθμίσεις κτηρίων και οικισμών.
- Απαιτείται αναπροσανατολισμός των πόρων σε κατεύθυνση βιωσιμότητας (οικονομικής και κοινωνικής). Μετακίνηση πόρων και στον κρατικό προϋπολογισμό, π.χ. από την οδοποιία στην αποκατάσταση των κτηρίων και το πρασίνισμα των πόλεων.
- Προτεραιότητα, κατά την άποψή μου, είναι η ανάπλαση της σιδηροδρομικής εισόδου της πόλης δηλαδή της περιοχής κοντά στους σιδηροδρομικούς σταθμούς Λαρίσης - Πελοποννήσου.
Για κάθε μεγάλη πόλη θα χρειαστεί φορέας οργάνωσης και υλοποίησης. Στη Διοίκηση θα συμμετέχουν οι Δήμοι, η Περιφέρεια και τα σχετικά Υπουργεία. Σε επεμβάσεις μικρής και μεσαίας κλίμακας οι φορείς αυτοδιοίκησης όπως ήδη συμβαίνει θα μπορούν να σχεδιάζουν και να εκτελούν τα δικά τους προγράμματα.
Θα μπορεί να προβεί μεταξύ άλλων στη δημιουργία τράπεζας γης και στην αξιοποίηση ακινήτων του δημοσίου ή σε συνεργασία με φορείς που έχουν δημόσιο χαρακτήρα (στρατιωτικά ακίνητα, ασφαλιστικά ταμεία κλπ). Παράδειγμα: ακίνητα της πολεμικής βιομηχανίας πρώην «καλυκοποιείο» 157. 000 μ2.
Επίσης θα συμμετέχουν στην καταγραφή του κτηριακού και πολιτιστικού αποθέματος, στην διενέργεια αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και εν γένει διαγωνιστικών διαδικασιών για τις προς ανάθεση μελέτες και εργολαβιών ή σύνθετων συμβάσεων.
Κλείνοντας, θα ήθελα να πω πως είναι υποχρέωσή μας να μην αφήσουμε τις πόλεις ή τμήματα των πόλεων να καταρρεύσουν. Να φροντίσουμε για την ανανέωσή τους και την προσαρμογή στις νέες συνθήκες. Και αυτό είναι επιτακτικό να αρχίσει από τώρα, με πρόγραμμα μακράς πνοής, με σαφές χρονοδιάγραμμα που να θέτει συγκεκριμένους στόχους, στοχεύοντας παράλληλα στη δημιουργική ενεργοποίηση του εργατικού δυναμικού και ιδιαίτερα των νέων.
Η ιδέα των αναπλάσεων στα μεγάλα αστικά κέντρα, αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια σημείο σύγκλισης επιστημόνων, κινημάτων και φορέων που έχουν αντιληφθεί την εξαιρετική σημασία της αναβάθμισης των αστικών κέντρων για την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας.
Ένα σχέδιο μακρόπνοο και μακρόχρονο θα μπορεί να υλοποιηθεί σε στάδια από πολλούς δημάρχους και πολλούς Υπουργούς καθώς και διαφορετικές κυβερνήσεις.
Αυτό το Νομοσχέδιο τίθεται σε διαβούλευση και περιμένουμε τις απόψεις των επιστημόνων, της αυτοδιοίκησης και των πολιτικών κομμάτων. Για να πετύχει χρειάζεται κοινωνική συναίνεση και διακομματική συνεννόηση. Ελπίζω αυτή η δουλειά τόσων επιστημόνων να μην πάει χαμένη, να μην μείνει σε κάποια συρτάρια ή ηλεκτρονικά αρχεία.
Ελπίζω ο/η αντικαταστάτης μου να σκεφτεί το όλο εγχείρημα με θετικό τρόπο και, αφού το μελετήσει και το συζητήσει με όσες και όσους εργάστηκαν πάνω σε αυτό, προσθέτοντας και τις δικές του ιδέες και επιχειρήματα, να πάει στη βουλή για ψήφιση.
