Ο Αύγουστος του 2021 θα μείνει για πάντα χαραγμένος στη συλλογική μνήμη αυτής της χώρας. Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, 950.000 στρέμματα έχουν ήδη μετατραπεί σε στάχτη και η συγκεκριμένη εκτίμηση ενδέχεται να μεταβληθεί τις επόμενες εβδομάδες, καθώς ο κίνδυνος πυρκαγιών θα παραμείνει μαζί μας εξαιτίας των ακραίων θερμοκρασιών του καλοκαιριού σε συνδυασμό με τους ανέμους. Οι φωτιές δεν έχουν σβήσει ακόμα, ενώ πολλοί συμπολίτες μας έχουν εκτοπιστεί, έχουν χάσει το σπίτι, τα χωράφια, το εισόδημά τους και χιλιάδες ζώα έχουν χάσει τη ζωή τους με τραγικό τρόπο. Πρόκειται για εθνική τραγωδία με μακροχρόνιες συνέπειες στη φύση και τους ανθρώπους. Η θλίψη και η οργή των πολιτών είναι μεγάλη και απολύτως δικαιολογημένη. Την ίδια στιγμή, διακινούνται σε συζητήσεις online και offline -ακόμη και από τα χείλη αρμοδίων- διάφορες προτάσεις ή/και “κατηγορώ” τα οποία είτε δεν ευσταθούν είτε αγγίζουν τη σφαίρα του φαντασιακού. Παρακάτω θα βρείτε πόση δόση αλήθειας εμπεριέχουν και ποιες είναι οι πραγματικές επιλογές που έχουμε.
Μύθος: Πρέπει να ξεκινήσει δενδροφύτευση αμέσως
Πραγματικότητα: Παρόλη τη λαχτάρα μας να βοηθήσουμε, η τεχνητή αναδάσωση μπορεί να είναι από ανώφελη έως και επικίνδυνη για την ανάκαμψη του δάσους. Το δάσος είναι ένα πολύ πιο πλούσιο και περίπλοκο οικοσύστημα από απλώς το σύνολο των δέντρων του. Είναι τα αγριολούλουδα, οι θάμνοι, το χώμα και οι μικροοργανισμοί του, τα ζώα, τα πουλιά. Αν μπούμε στο δάσος και αρχίσουμε να φυτεύουμε χωρίς να ξέρουμε, πατώντας σε λάθος σημεία την ώρα που η φύση προσπαθεί να αναγεννηθεί, μπορεί να προκαλέσουμε σημαντική βλάβη. Το ίδιο ισχύει αν φυτέψουμε δενδρύλλια τα οποία ίσως έχουν αρρώστιες, ή δεν είναι κατάλληλα για την εκάστοτε περιοχή ή δεν υπάρχει τρόπος να βρουν νερό και προστασία. Άρα, δεν παίρνουμε μέρος σε καμία τέτοια βιαστική κίνηση!
Συχνά, το καλύτερο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι απλώς να αφήσουμε το δάσος στην ησυχία του να ανακάμψει από μόνο του με φυσικό τρόπο, αρκεί βέβαια να μην δεχτεί άλλα πλήγματα από ανθρώπινες δραστηριότητες. Σε κάθε περίπτωση, η προστασία των καμένων εκτάσεων και οι όποιες παρεμβάσεις πρέπει να εξεταστούν με διαφάνεια από ειδικούς και να γίνουν κατά περίπτωση, μόνο αν και εφόσον συστήσουν εκείνοι.
Να το πούμε διαφορετικά. Η τραγική κατάσταση οφείλεται στο γεγονός πως σχεδόν κανένας πολιτικός δεν έχει ακούσει τη συμβουλή των ειδικών για θέματα κλιματικής αλλαγής και προστασίας της φύσης. Λαμβάνουν κάποια σπασμωδικά μέτρα μόνο μετά από την τραγωδία. Να μην διαιωνίσουμε τα λάθη τους! Η πρώτη μας υποχρέωση είναι να απαιτήσουμε δασικούς χάρτες και διεύρυνση του σχεδιασμού πρόληψης και αντιμετώπισης. Πρέπει να διερευνηθούν και να διορθωθούν τα όποια λάθη ώστε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για το επόμενο ακραίο φαινόμενο το οποίο δυστυχώς θα έρθει αναμφίβολα, λόγω κλιματικής κρίσης.
Μύθος: Να βγάλουμε τα πεύκα και να βάλουμε άλλα δέντρα
Πραγματικότητα: Δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε ένα είδος χωρίς να προκαλέσουμε σοβαρές βλάβες σε ολόκληρο το οικοσύστημα, με κίνδυνο μέχρι και την ολική κατάρρευσή του. Όπως προαναφέρθηκε, το δάσος είναι πολύ πλούσιο και σύνθετο οικοσύστημα το οποίο συντηρεί διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας που αλληλοεξαρτώνται το ένα από το άλλο. Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως κάτι τέτοιο θα είχε την παραμικρή αξία στην ανάπλαση του πράσινου που χάθηκε εντός ορισμένων οικισμών, θα χρειαστεί μελέτη πριν τεθεί σε κίνδυνο ολόκληρη η ευαίσθητη περιοχή από την εισαγωγή ξενικών και ακατάλληλων ειδών.
Μύθος: Οι φωτιές μπήκαν από εμπρηστές
Πραγματικότητα: Ίσως σε κάποιες περιπτώσεις να έχει πράγματι συμβεί κάτι τέτοιο και θα απαντηθεί αν γίνει συστηματική, ενδελεχής έρευνα. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι η πλειονότητα των πυρκαγιών οφείλεται σε ανθρώπινη αμέλεια και όχι σε δόλο (π.χ. από σπινθήρες από μετασχηματιστές της ΔΕΗ, από κάψιμο κλαδιών, πεταμένα αποτσίγαρα, κά). Ένα 10% περίπου των πυρκαγιών οφείλεται και σε φυσικά αίτια, όπως συνέβαινε και συμβαίνει στην περιοχή της Μεσογείου εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Όμως, όποιος κι αν είναι ο λόγος που άρχισε μια φωτιά -από τυχαίο γεγονός μέχρι εγκληματική ενέργεια- τα βήματα πρόληψης και αντιμετώπισης οφείλουν να είναι τα ίδια. Το τελευταίο πράσινο της χώρας είναι απολύτως απροστάτευτο, χωρίς σχέδιο πρόληψης, χωρίς σχέδιο περιορισμού της ζημιάς για όποιο λόγο κι αν προκλήθηκε. Δεν έχουν καν ολοκληρωθεί οι δασικοί χάρτες εν έτει 2021. Ταυτόχρονα, η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει την κατάσταση με έντονες ξηρασίες, καύσωνες, πλημμύρες. Τα δάση μας είναι το ίδιο ανυπεράσπιστα απέναντι στα φυσικά αίτια, την αμέλεια και τον δόλο. Άρα, πρώτο και βασικό μέλημα της κυβέρνησης είναι η προστασία τους από κάθε είδους κίνδυνο. Σε αυτό το σημείο, δηλαδή την πρόληψη και την προστασία ΟΛΟ τον χρόνο και όχι μόνο τις μέρες που ανεβαίνει ο υδράργυρος, πρέπει να συμπεριληφθεί στον σχεδιασμό η τοπική κοινωνία. Οι ντόπιοι γνωρίζουν την περιοχή τους και τις ιδιαιτερότητες της. Μπορούν και πρέπει να είναι σύμμαχοι σε κάθε βήμα.
Mύθος: Τα δάση κάηκαν για να μπουν ανεμογεννήτριες
Πραγματικότητα: Δεν υπάρχει κανένας λόγος να το κάνουν, διότι η εγκατάστασή τους επιτρέπεται και σε δασικές και σε αναδασωτέες εκτάσεις, επομένως δεν υπάρχει κανένα κίνητρο. Ειδικά για τις περιπτώσεις των αιολικών σε αναδασωτέες εκτάσεις, ενώ επιτρέπονται από το θεσμικό πλαίσιο, έχουν ακόμα πιο αυξημένο βαθμό αδειοδοτικής δυσκολίας. Με λίγα λόγια η φωτιά όχι μόνο δεν διευκολύνει αλλά δυσκολεύει την υλοποίηση του έργου. Η περίφημη Απόφαση 2499/2012 ΣτΕ (Ολομ.), για την οποία γίνεται λόγος σε πολλές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν αλλάζει τίποτα από τα παραπάνω: ένα έργο ΑΠΕ επιτρέπεται σε αναδασωτέα έκταση εφόσον ισχύουν οι ίδιες προϋποθέσεις με τη δασική έκταση (πριν καεί) και μάλιστα με αυξημένες ευθύνες για την προστασία της αναδασωτέας έκτασης από τον επενδυτή.
Αξίζει να σταθούμε λίγο παραπάνω σε αυτόν τον μύθο με τα αιολικά και τις πυρκαγιές. Έχουμε να κάνουμε με ένα μύθο ο οποίος αντικατοπτρίζει την -ως ένα βαθμό δικαιολογημένη- ανησυχία αρκετών Ελλήνων απέναντι στα αιολικά.
Εν συντομία, στις περισσότερες περιπτώσεις η μέθοδος σχεδιασμού ήταν και είναι προβληματική. Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ δεν έχει επικαιροποιηθεί, ενώ ακόμα δεν έχει εκπονηθεί το σύνολο των περιβαλλοντικών μελετών στις προστατευόμενες περιοχές από τις οποίες θα προκύψουν τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα για τον χαρακτηρισμό τους και τα Σχέδια Διαχείρισης. Εν ολίγοις, δεν γνωρίζουμε με σαφήνεια τι επιτρέπεται και πού. Αυτό ισχύει για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και όχι μόνο για τα αιολικά. Επιπλέον, η ανάπτυξη των ΑΠΕ δεν προωθείται με συμμετοχικό τρόπο, δηλαδή με τον απαραίτητο διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες αλλά και με ουσιαστικά κίνητρα συμμετοχής.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, οι τοπικές κοινωνίες αισθάνονται περιθωριοποιημένες, οι ερωτήσεις τους δεν απαντώνται, η σωστή και συστηματική ενημέρωση είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Αυτό πρέπει να αλλάξει και να εκδημοκρατιστεί η διαδικασία.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα με αυτόν τον μύθο είναι ότι αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από την ουσία του προβλήματος των πυρκαγιών (κλιματική αλλαγή, πρόληψη, δασοπροστασία, εκτός σχεδίου δόμηση). Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι ζήτημα επιβίωσης για εμάς, τα παιδιά μας και τον τόπο μας. Η εγκατάσταση αιολικών είναι ένα απαραίτητο τμήμα της συνολικής λύσης (μαζί με εξοικονόμηση ενέργειας, άλλες ΑΠΕ και αποθήκευση ενέργειας). Πρόκειται για μια εξαιρετικά δύσκολη άσκηση την οποία πρέπει να κάνουμε, έχοντας σαν εφόδιο τα επιστημονικά δεδομένα και την συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών σε κάθε βήμα αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.
Τέλος, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την θλιβερή πραγματικότητα της χώρας μας, η οποία ιστορικά αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τα δασικά οικοσυστήματα, την εκτός σχεδίου δόμηση και διάφορες άλλες συνοδευτικές ελληνικές πατέντες, όπως τις “οικιστικές πυκνώσεις” εντός δασικών εκτάσεων. Όλες ανεξαιρέτως οι ελληνικές κυβερνήσεις αρνούνται πεισματικά να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με αποτελεσματικό τρόπο. Αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα το οποίο θα πρέπει να το δούμε και να το αντιμετωπίσουμε. Στο τρίπτυχο “πολιτικοί – τοπική αυτοδιοίκηση – κοινωνία” πρέπει να αλλάξουμε όλοι ριζικά τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα δάση, ο καθένας από την θέση του και μέσα από τον δικό του ρόλο.
Μύθος: Οι πολιτικοί φταίνε για όλα
Πραγματικότητα: Στην Ελλάδα του 2021 πολλοί πολιτικοί δεν αναφέρουν καν τον όρο “κλιματική αλλαγή”. Ζουν και πολιτεύονται σαν να μην υπάρχει κανένα πρόβλημα. Δεν τους αφορά, δεν τους απασχολεί. Όσοι αναφέρονται στην κλιματική αλλαγή, ειδικά τα εκάστοτε κυβερνητικά στελέχη τις μέρες μιας μεγάλης καταστροφής όπως πυρκαγιές και πλημμύρες, το κάνουν για να δικαιολογήσουν την απραξία τους. Το ίδιο έκανε και πάλι στο πρόσφατο διάγγελμά του ο πρωθυπουργός, στις 9 Αυγούστου. Αναφέρθηκε στην κλιματική κρίση αλλά δεν ανακοίνωσε ούτε ένα μέτρο ανάσχεσής της. Αξίζει να πούμε πως λίγες ώρες πριν το διάγγελμα είχε ανακοινωθεί η τελευταία έκθεση του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία επιβεβαιώνει πως η κατάσταση είναι δυσοίωνη και χρειάζονται επειγόντως μέτρα περιορισμού των εκπομπών άνθρακα.
Ορισμένοι πολιτικοί έχουν προχωρήσει και σε κάτι ακόμα χειρότερο από τις ανούσιες αναφορές. Έχουν προωθήσει και υπερψηφίσει περιβαλλοντοκτόνους νόμους ή έχουν συμβάλλει στη δημιουργία του προβλήματος με τραγικές καθυστερήσεις, παζάρια και ημίμετρα. Σήμερα το σύστημα της δασοπροστασίας είναι όχι μόνο αποδυναμωμένο αλλά και παροχημένης αντίληψης η οποία δεν αντικατοπτρίζει τα νέα δεδομένα της κλιματικής κρίσης. Απαιτείται ενίσχυση με περισσότερα κονδύλια και έμφαση στην πρόληψη (π.χ. διαχείριση δασών, αφαίρεση της καύσιμης ύλης, κ.ά.), στην ενημέρωση και την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας. Αντίστοιχη αλλαγή πλεύσης επιβάλλεται στην παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας, όπως και σε άλλες δραστηριότητες (για παράδειγμα, μετακινήσεις και αγροδιατροφικό μοντέλο).
Ταυτόχρονα, πρέπει να δώσουμε όλοι μια υπόσχεση στον εαυτό μας και να την κρατήσουμε για πάντα. Σε οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση, τοπική, εθνική ή ευρωπαϊκή, θα απαιτήσουμε σχέδιο και μέτρα από τους πολιτικούς της αρεσκείας μας. Είναι πια σαφές πως η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και η προστασία της φύσης έχουν επίπτωση στη ζωή μας, την υγεία μας, τα σπίτια μας, την απασχόληση, την παραγωγή τροφής, την οικονομία, την ίδια μας την επιβίωση. Οι απαραίτητες δράσεις ξεκινούν από τους Δήμους και την εθνική κυβέρνηση φτάνοντας μέχρι τα ευρωπαϊκά όργανα. Αν θέλουν την ψήφο μας, θα ασχοληθούν με το πρόβλημα, θα εξηγήσουν το πλάνο τους και θα αξιολογηθούν αυστηρά από εμάς.
Μύθος: Φταίει η κλιματική αλλαγή, δεν γινόταν τίποτα καλύτερο
Πραγματικότητα: Αγαπημένη δικαιολογία όποιου βρίσκεται σε θέση εξουσίας την ώρα της καταστροφής, ενώ ξέρει πως “χάζευε” όσο υπήρχε ακόμα χρόνος. Η κλιματική αλλαγή κάνει τα πάντα πιο δύσκολα και αυτό το έχει επιβεβαιώσει η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα εδώ και πολλά χρόνια. Με απλά λόγια, όσο περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου προσθέτουμε στην ατμόσφαιρα, τόσο εντονότερη γίνεται η κλιματική κρίση. Αν οι πολιτικοί είχαν ακούσει τους επιστήμονες θα είχαν αντιμετωπίσει το πρόβλημα εγκαίρως, δεν θα χρειαζόταν να αναρωτιόμαστε πως θα μοιάζει η ζωή μας από εδώ και πέρα. Παρόλα αυτά, βεβαίως και υπάρχουν πολλά που μπορούν και πρέπει να γίνουν, ακόμα και τώρα. Όποιος ισχυριστεί το αντίθετο λέει ψέματα.
Απαιτείται τιτάνια προσπάθεια, πάντα διαφανής και δημοκρατική, για την αντιμετώπιση των αιτίων και την προστασία των οικοσυστημάτων από τα οποία εξαρτόμαστε απόλυτα. Χαρακτηριστικά, οι βασικοί άξονες πάνω στους οποίους οφείλει να κινηθεί η κυβέρνηση αμέσως, είναι η παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας μακριά από την εξάρτηση ορυκτών καυσίμων επειγόντως, η εγκατάλειψη κάθε πλάνου για εξορύξεις πετρελαίου και αερίου στη χώρα μας, μείωση της κατανάλωσης κρέατος και περιορισμός της εντατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας και στήριξη της εκτατικής κτηνοτροφίας η οποία μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην ορθότερη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων, αλλαγή στα συστήματα μεταφοράς, επένδυση στο πράσινο εντός αστικών ιστών, προστασία της βιοποικιλότητας σε ξηρά και θάλασσα, δασικοί χάρτες, δασοπροστασία όλο το χρόνο με πόρους, εκπαίδευση, κατάλληλο προσωπικό και τη συνδρομή των τοπικών κοινωνιών.
Μύθος: Ας περάσει αυτό το καλοκαίρι και βλέπουμε
Πραγματικότητα: Δεν υπάρχει περιθώριο. Η πρόσφατη ανακοίνωση της Έκθεσης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (9 Αυγούστου) επιβεβαιώνει το εφιαλτικό σκηνικό το οποίο ήδη έχουμε αρχίσει να βιώνουμε και το οποίο θα επιδεινωθεί ραγδαία αν δεν αλλάξουμε αμέσως.
Η επόμενη κρίσιμη στιγμή στη χώρα μας, ειδικά για τις περιοχές που έχουν πληγεί, είναι οι πρώτες βροχοπτώσεις. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο ενώ οι ριζικές αλλαγές στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων πρέπει να σχεδιαστούν και να χρηματοδοτηθούν το συντομότερο δυνατό. Το Ταμείο Ανάκαμψης είναι ένα μόνο από τα χρηματοδοτικά εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Αν δεν προβλέπονται ήδη οι απαραίτητες δράσεις, εχουμε εξαιρετικά καλούς λόγους για να προχωρήσουμε στις απαραίτητες αλλαγές.
Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι που έχασαν σπίτια και εισοδήματα δεν μπορούν να περιμένουν. Η άμεση συμπαράσταση και αλληλεγγύη των πρώτων δύσκολων ημερών θα χρειαστεί και σε βάθος χρόνου. Τόσο για συμβολικούς, όσο και για ουσιαστικούς λόγους, τα κτίρια που θα ανακατασκευαστούν θα χρειαστούν τα απαραίτητα κίνητρα (και αντικίνητρα) ώστε να μετατραπούν σε κτίρια σχεδόν μηδενικών εκπομπών.
