Η ιδέα του πρωθυπουργού να καλέσει σήμερα (σσ χθες) στην Αθήνα σε δείπνο τους ηγέτες των χωρών των Δ. Βαλκανίων (Αλβανία, Β. Μακεδονία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσσοβο) καθώς και την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρόεδροι Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν) με την ευκαιρία της συμπλήρωσης είκοσι χρόνων από την συνάντηση κορυφής ΕΕ- χωρών Δ. Βαλκανίων στη Χαλκιδική και υιοθέτηση της σχετικής Δήλωσης και «Ατζέντας της Θεσσαλονίκης» υπήρξε εύστοχη. Η Δήλωση/Ατζέντα υιοθετήθηκε, ως γνωστόν, στις 21 Ιουνίου 2003 και υπήρξε πρωτοβουλία της τότε κυβέρνησης Κ. Σημίτη προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για την ένταξη των χωρών των Δ. Βαλκανίων στην Ένωση. Η διαδικασία βέβαια άνοιξε αφού η Δήλωση τόνιζε ότι «το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης», αλλά δυστυχώς δεν προχώρησε. Από τις χώρες που συμμετείχαν τότε στη Διάσκεψη μόνο μία, η Κροατία, κατάφερε να ενταχθεί (2013). Όλες οι άλλες βρίσκονται ακόμη πολύ μακρυά από το στόχο αυτό για λόγους που έχουν να κάνουν τόσο με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ορισμένα κράτη μέλη όπως Γαλλία και Ελλάδα (είχε μπλοκάρει για χρόνια την έναρξη διαπραγματεύσεων με τη Β. Μακεδονία λόγω του γνωστού ζητήματος ), όσο και με την απροθυμία των χωρών των Δ. Βαλκανίων να προχωρήσουν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την εκπλήρωση των κριτηρίων ένταξης .

Αλλά εάν επιβεβαιωθεί ότι στο αποψινό δείπνο τελικά δεν θα συμμετάσχει η Αλβανία, η απουσία αυτή θα υπογραμμίσει τα παραδοσιακά «βαλκανικά προβλήματα» και έριδες που ταλανίζουν την περιοχή και που κατά κανόνα έχουν σχέση με τις μειονότητες. Στην υπόθεση Μπελέρη, ενώ η Ελλάδα θα έπρεπε να αντιδράσει αποφασιστικά προκειμένου να γίνουν σεβαστά κράτος δικαίου, ατομικά και εκλογικά δικαιώματα, όφειλε από την άλλη μεριά να αποφύγει ορισμένες ενέργειες που οδήγησαν σε κρίση τις σχέσεις με την Αλβανία. Οι χειρισμοί όφειλαν να ήταν περισσότερο ευρηματικοί και ευέλικτοι. Όπως θα πρέπει να εγκαταλειφθούν ορισμένες σχολιογραφικές υποτιμητικές τοποθετήσεις για τη γειτονική χώρα. Η Αλβανία περιγράφεται τώρα (από τον Economist λ.χ.) με εξαιρετικά θετικά χρώματα ενώ ο πρωθυπουργός της Έντι Ράμα ως «νέα φωτισμένη παρουσία» (“new leading light”) στην περιοχή (βλέπε “Albania is no longer a bad Balkan Joke”, 8 Ιουνίου 2023). Η μη πρόσκλησή του επομένως στο αποψινό ενταξιακό δείπνο υπηρξε βαλκανικό φάλτσο, μη Ευρωπαϊκή αντίδραση. Ουαί και αλλοίμονο εάν κάθε φορα που η ΕΕ είχε πρόβλημα με ένα ηγέτη τον απέκλειε από συλλογικές συναντήσεις της, έστω άτυπες! Θα έπρεπε να είναι στην Αθήνα ο Ράμα για να του τα ψάλλει ενώπιον όλων των ηγετών ο πρωθυπουργός.

Εν πάση περιπτώσει, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις ριζικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις που έφερε, η δυναμική για τη διεύρυνση ΕΕ έχει επιταχυνθεί. Παρά ταύτα, η προοπτική για πλήρη ένταξη χώρας των Δ. Βαλκανίων στο σχετικά σύντομο μέλλον είναι σχεδόν μηδαμινή. Για να αποτραπεί επομένως το σενάριο οι χώρες αυτές να περιμένουν εις μάτην για άλλα είκοσι χρόνια, μια επιλογή υπάρχει και καλό θα ήταν να συζητηθεί απόψε (σσ χθες) μεταξύ των ηγετών: η «σταδιακή ένταξη» (phased accession). Με άλλα λόγια, όλες οι υποψήφιες χώρες να προσχωρούν στην Ένωση σταδιακά σύμφωνα με τα διαπραγματευτικά κεφάλαια που κλείνουν καθώς και σε ορισμένες πολιτικές διαδικασίες και θεσμούς της Ένωσης. Με τη μέθοδο αυτή αφ’ ενός οι ενδιαφερόμενες υποψήφιες χώρες θα ανακτούσαν την εμπιστοσύνη τους στην ευρωπαϊκή τους προοπτική, αφ’ ετέρου η Ένωση θα είχε το χρόνο για να προχωρήσει στις αναγκαίες θεσμικές μεταρρυθμίσεις για τη νέα διεύρυνση. Εάν οι ηγέτες μπορούσαν να συμφωνήσουν απόψε στη λογική αυτή, τότε θα είχαμε μια νέα ενταξιακή προσέγγιση ως οιωνεί «Ατζέντα των Αθηνών».

(Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος ΥΠΕΞ, μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο «Ελλάδα: Ορίζοντας 2030»-Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Τα Νέα")