Οι σεισμοί αποτελούν το πιο καταστροφικό φυσικό φαινόμενο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συλλέξει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στο χρονικό διάστημα 1998-2017 οι σεισμοί προκάλεσαν σε όλο τον πλανήτη 750.000 ανθρώπινα θύματα. Ο αριθμός αυτός υπερβαίνει το μισό του συνόλου των θυμάτων που προκλήθηκαν από όλους τους τύπους των φυσικών καταστροφών στην ίδια περίοδο. Συνολικά, περισσότερα των 125 εκατομμυρίων ανθρώπων υπέστησαν τις αρνητικές επιπτώσεις των σεισμών, με την έννοια ότι τραυματίστηκαν, κατέστησαν άστεγοι, ή αναγκάστηκαν να μετακινηθούν σε άλλες πιο ασφαλείς περιοχές. Μία γεύση τέτοιων μαζικών αρνητικών επιπτώσεων πήραμε τον περασμένο Φεβρουάριο με τους εξολοθρευτικούς σεισμούς στη νότια Τουρκία και τη Συρία.

Τις τελευταίες μέρες διαβάσαμε σε ορισμένα ΜΜΕ την είδηση ότι κάποιος Ολλανδός, δήθεν «ερευνητής», προβλέπει μεγάλο σεισμό σε μια ευρύτατη περιοχή που εκτείνεται από τη δυτική Κρήτη μέχρι την Κύπρο. Η είδηση συνοδεύτηκε και με αναφορά στον μεγάλο σεισμό, ίσως το μεγαλύτερο που συνέβη ποτέ στη Μεσόγειο, και για τον οποίο ιστορικά γνωρίζουμε ότι έγινε στη δυτική Κρήτη στις 21 Ιουλίου του 365 μ.Χ. Η αναφορά του συγκεκριμένου ανθρώπου συμπληρώθηκε και από το ότι ο ίδιος είχε δήθεν προβλέψει το μεγάλο σεισμό που έπληξε την Τουρκία τον περασμένο Φεβρουάριο.

Δυστυχώς, οι συγκεκριμένες αναφορές δεν ελέγχθηκαν ως προς την εγκυρότητά τους. Υπάρχει επαληθεύσιμη μέθοδος πίσω από αυτές τις αναφορές του Ολλανδού; Αυτά τα δήθεν αποτελέσματα ευσταθούν; Πως τεκμηριώνεται η δήθεν πρόβλεψη του σεισμού στην Tουρκία; Oυδείς έλεγχος εγκυρότητας συνόδευσε τα σχετικά δημοσιεύματα, τα οποία απλά αναπαρήγαγαν ανεξέλεγκτα μόνο ό,τι ισχυρίζεται ο συγκεκριμένος άνθρωπος. Ακόμη, ουδείς έλεγξε αν ο «προγνώστης» είναι πράγματι επιστήμονας ερευνητής ή ερασιτέχνης. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν τα πράγματα. Εδώ δεν έχουμε την περίπτωση ενός επιστήμονα ερευνητή αλλά ενός ερασιτέχνη. Και θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι στη σεισμολογία δεν ισχύει αυτό που ισχύει, για παράδειγμα, στην αστρονομία, στο χώρο της οποίας πολλές ανακαλύψεις έχουν γίνει από ερασιτέχνες αστρονόμους. Είναι γνωστό ότι σε αρκετά ουράνια σώματα έχουν δοθεί ακόμη και τα ονόματα των ερασιτεχνών που τα ανακάλυψαν. Όμως, στη σεισμολογία δεν είναι γνωστές ανακαλύψεις που να έχουν γίνει από ερασιτέχνες. Για τον απλούστατο λόγο ότι η επιστήμη αυτή δεν προσφέρεται για ανακαλύψεις από ερασιτέχνες. Οι φυσικές διαδικασίες που οδηγούν στους σεισμούς δεν υπόκεινται στην άμεση παρατήρηση, όπως τα αστρονομικά φαινόμενα, αλλά διαδραματίζονται στο εσωτερικό της Γης. Επιπλέον, οι σεισμοί δεν χαρακτηρίζονται από περιοδική εμφάνιση, όπως συχνά συμβαίνει με τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Γι΄αυτούς τους λόγους, οι ερασιτέχνες δεν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στη σεισμολογία.

Οι δήθεν προγνωστικές αναφορές του ερασιτέχνη Ολλανδού δεν ευσταθούν. Ουδεμία ένδειξη έχουμε αυτή τη στιγμή για επερχόμενο μεγάλο σεισμό στην ανατολική Μεσόγειο. Κάποια μελλοντική στιγμή, την οποία δεν την γνωρίζουμε τώρα, θα γίνει ένας τέτοιος σεισμός. Αυτό δεν θα σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος τον πρόβλεψε. Γιατί μια πρόβλεψη σεισμού έχει αξία όταν βασίζεται σε επιστημονική μέθοδο και όχι στην ευνοϊκή συγκυρία της τυχαιότητας.

Τα έγκυρα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι στην Ελλάδα, μια χώρα με μικρή γεωγραφική έκταση, η σεισμικότητα είναι η υψηλότερη στην περιοχή της Μεσογείου. Έχει υπολογιστεί στατιστικά ότι ο μέσος χρόνος επανάληψης σεισμών με μέγεθος 5,5 ή μεγαλύτερο είναι οι δύο μήνες. Ο χρόνος αυτός είναι 6 μήνες για σεισμούς με μέγεθος 6,0 ή μεγαλύτερο και 20 μήνες για σεισμούς με μέγεθος 6,5 ή μεγαλύτερο. Όμως, μεγάλα μεγέθη σεισμών δεν σημαίνουν κατ’ ανάγκη ότι οι σεισμοί θα είναι καταστροφικοί. Ποιος θυμάται το σεισμό μεγέθους 6,9 που έγινε στις 24 Μαίου του 2014; Ουδείς. Γιατί; Γιατί απλούστατα έγινε στο θαλάσσιο χώρο του βορείου Αιγαίου και δεν έβλαψε κατοικημένες περιοχές στα γύρω νησιά. Όμως, ποιος δεν γνωρίζει το σεισμό που προήλθε από το ρήγμα της Φυλής στην Πάρνηθα στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999; Όλοι τον γνωρίζουν. Γιατί αν και είχε μέγεθος μόνο 5,9, δηλαδή όχι ιδιαίτερα μεγάλο, προκάλεσε πολλές ολικές και μερικές καταρρεύσεις κτιρίων με κατάληξη να βρουν το θάνατο 143 άνθρωποι. Ο σεισμός αυτός είχε την εστία του κοντά σε πυκνοδομημένη περιοχή, με κτίρια πολλά εκ των οποίων είχαν προβλήματα, και γι’ αυτό οδήγησε σε αυτό το αρνητικό αποτέλεσμα.

Και πάλι τα έγκυρα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι την τελευταία διετία, και συγκεκριμένα από τις 12 Οκτωβρίου του 2021, όταν έγινε ο τελευταίος μέχρι τώρα ισχυρός σεισμός μεγέθους 6,3 στο θαλάσσιο χώρο ανατολικά της Κρήτης, η χώρα μας διανύει μια περίοδο ιδιαίτερα χαμηλής σεισμικότητας. Στους σχεδόν 25 μήνες που έχουν περάσει δεν έχει γίνει ούτε ένας σεισμός με μέγεθος 6 ή μεγαλύτερο, ενώ σύμφωνα με το μέσο στατιστικό όρο αναμενόταν να έχουν γίνει περίπου τέσσερις τέτοιοι σεισμοί. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των σεισμών μεγέθους γύρω στο 5,5 είναι πολύ μικρότερος από το στατιστικό μέσο όρο. Αυτή η σεισμική ύφεση, η σεισμική «άπνοια» όπως την ονόμασα απλουστευτικά, έχει τη γεωδυναμική της εξήγηση στη φάση σεισμικής έξαρσης που ζήσαμε στη χώρα μας στη διετία 2019-2021. Τότε έγιναν επτά ισχυροί σεισμοί με μεγέθη από 6, π.χ. στο Αρκαλοχώρι το 2021, έως 7, π.χ. στη Σάμο το 2020. Συνεπώς, το ποσό της σεισμικής ενέργειας που απελευθερώθηκε εκείνη την περίοδο ήταν μεγάλο και γι’ αυτό ακολούθησε η φάση της σεισμικής ύφεσης την οποία ακόμη διανύουμε.

Οι φάσεις σεισμικής έξαρσης και ύφεσης πάντα εναλλάσσονται. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ξαναζήσουμε νέα φάση σεισμικής έξαρσης. Το πότε θα ξεκινήσει δεν το γνωρίζουμε. Αυτό που έχει μεγάλη κοινωνική σημασία είναι η συνεχής εφαρμογή και η βελτίωση των μέτρων αντισεισμικής προστασίας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να μειώσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις των σεισμών.

(Ο Δρ. Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Επιστημονικός συνεργάτης της UNESCO, Συγγραφέας του βιβλίου «Στα Μονοπάτια του Εγκέλαδου», Εκδόσεις Οσελότος, Ιούνιος 2021).