«Όχι, δε φταίει η κλιματική αλλαγή! Οι εικόνες πλημμυρικής καταστροφής που είδαμε στο Ηράκλειο Κρήτης, και παλιότερα αλλού, οφείλονται στην άναρχη δόμηση, στην αλόγιστη εκμετάλλευση του ιδιωτικού και δημόσιου χώρου και των αιγιαλών, στην παραβίαση βασικών φυσικών λειτουργιών του περιβάλλοντος, που μετέτρεψαν τις φυσικές κοίτες απορροής σε δρόμους-χειμάρους, αυξάνοντας δραματικά την τρωτότητα των οικισμών. Επιτέλους, να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Επιτέλους, να καταλάβουμε ότι αυτό είναι ένα κλασικό παράδειγμα ενσυνείδητης ανατροπής της οικολογικής ισορροπίας».

Με αυτά τα λόγια σχολίασα στο facebook την πρόσφατη καταστροφή που σημειώθηκε στην Κρήτη λόγω της έντονης πλημμύρας μετά από ισχυρή βροχόπτωση. Δεν πρόκειται για μια επιπόλαιη τοποθέτηση. Γιατί απλούστατα έχουμε δει πολλές φορές αυτή την εικόνα να αναδύεται ανάγλυφη μετά από καταστροφικά επεισόδια, όπως σεισμοί, πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Ήδη από τη δεκαετία του 1970 επιστημονικές μελέτες που έγιναν στα πλαίσια της UNESCO,θεμελιώθηκε η άποψη ότι τα καταστροφικά αποτελέσματα των σεισμών εξαρτώνται από δύο κύριους παράγοντες. Ο πρώτος είναι η δριμύτητα του φαινομένου, δηλαδή το μέγεθος του σεισμικού συμβάντος. Όσο μεγαλύτερος ο σεισμός τόσο μεγαλύτερες οι αναμενόμενες επιπτώσεις του. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να είναι ο μόνος παράγοντας γιατί οι επιπτώσεις εξαρτώνται και από τα χαρακτηριστικά του δομημένου περιβάλλοντος, δηλαδή των κτιρίων και των υποδομών. Όσο πιο ευάλωτες είναι οι κατασκευές τόσο πιο εκτεταμένες οι αναμενόμενες καταστροφικές επιπτώσεις του σεισμού. Με τον τρόπο αυτό εισήχθη η έννοια της τρωτότητας ως ένας βασικός παράγοντας που επίσης διαμορφώνει καθοριστικά τα καταστροφικά αποτελέσματα των σεισμών.

Μέσα στα επόμενα χρόνια η έννοια της τρωτότητας των κτιρίων και των υποδομών βρήκε εφαρμογή και σε άλλους τύπους φυσικών κινδύνων, όπως είναι οι πλημμύρες, τα τσουνάμι και οι δασικές πυρκαγιές. Και πιο πρόσφατα η ίδια έννοια επεκτάθηκε και στον ανθρώπινο πληθυσμό με την έννοια της αποκαλούμενης «κοινωνικής τρωτότητας». Σήμερα γνωρίζουμε ότι ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες, π.χ. οι πτωχότερες, είναι πιο τρωτές, πιο ευάλωτες στους φυσικούς κινδύνους.

Ερχόμενοι στα πρόσφατα θλιβερά συμβάντα στην Κρήτη όπου πολλές περιοχές πλημμύρισαν, κυρίως στο Ηράκλειο και στη Σητεία, παρατηρούμε ότι ακριβώς αυτοί οι δύο παράγοντες, η δριμύτητα της βροχόπτωσης και η τρωτότητα των οικισμών, συνήργησαν ώστε να διαμορφωθεί το τελικό καταστροφικό αποτέλεσμα.

Είναι παράλογο να ισχυριστεί κάποιος ότι ευθύνεται η κλιματική αλλαγή. Αν αποδεχθούμε αυτή την άποψη, τότε είναι σαν να λέμε ότι αν δεν υπήρχε η κλιματική αλλαγή δεν θα έβρεχε ή δεν θα έβρεχε τόσο έντονα. Μα παρόμοιες ραγδαίες βροχοπτώσεις έχουν αναφερθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Μόλις χθες ο εξαιρετικός φίλος και συνάδελφος, στην μετεωρολογία εκείνος, Θοδωρής Κολυδάς, σε αναρτήσεις του μας υπενθύμισε ένα χρονικό που αναφέρεται στην τρομερή νεροποντή και πλημμύρα που έπληξε τα Χανιά το 1616 ανήμερα του Αγίου Σπυρίδωνος και έπνιξε 500 ανθρώπους. Αλλά και πιο πρόσφατα, το Ηράκλειο επλήγη από τρομερή πλημμύρα τέτοιες μέρες του 1937. Από παρόμοια αρχεία μαθαίνουμε για την τρομερή νεροποντή και πλημμύρα που έπνιξε πολλούς ανθρώπους στη Ζάκυνθο τα Χριστούγεννα του 1820. Στο βιβλίο μου «Οι Σεισμοί και τα Τσουνάμι της Ρόδου από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα» αναφέρω την τρομερή πλημμύρα που έπληξε το νησί το 316 π.Χ.

Τα περιστατικά είναι πάμπολλα. Γνωρίζουμε ότι πλημμύρες συνέβαιναν συνεχώς στο παρελθόν και συνεχίζουν να συμβαίνουν. Αυτό λένε τα αδιάσειστα στοιχεία. Μέσα σε αυτή την τεκμηριωμένη πραγματικότητα, που χωράει η κλιματική αλλαγή, η οποία υποτίθεται ότι εντάθηκε μόνο τις τελευταίες λίγες δεκαετίες; Η επίκληση της κλιματικής αλλαγής, για να ερμηνευτούν τα καταστροφικά αποτελέσματα των διαφόρων φυσικών φαινομένων, αδυνατεί να πετύχει το σκοπό της.

Οπότε η μόνη λογική ερμηνεία μπορεί να τεκμηριωθεί από τη δριμύτητα των φαινομένων και την τρωτότητα των πόλεων μας. Η δριμύτητα των φαινομένων δεν ελέγχεται από τον άνθρωπο, αυτόν τον παράγοντα τον ελέγχει μόνο η φύση. Η τρωτότητα, όμως, έχει προκύψει από τη δική μας απρονοησία και γι’ αυτό έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Τα ρέματα μπαζώθηκαν και μετατράπηκαν σε δρόμους με ανύπαρκτο ή ανεπαρκές δίκτυο αποχέτευσης ομβρίων υδάτων. Με την έντονη νεροποντή οι δρόμοι μετατρέπονται σε ορμητικούς χειμάρους οι οποίοι, σε συνθήκες αυθαίρετης δόμησης, κακής πολεοδόμησης και χωροταξίας, προκαλούν με μεγάλη ευκολία εκτεταμένα καταστροφικά αποτελέσματα, συχνά θανατηφόρα.

Τώρα πλέον δεν υπάρχει άλλο περιθώριο για θεωρητικές αναλύσεις. Επιβάλλεται η άμεση εφαρμογή των προβλέψεων του νέου νόμου περί πολιτικής προστασίας για την εκπόνηση εξειδικευμένων σεναρίων κινδύνου σε όλες τις περιοχές της χώρας που απειλούνται από σεισμό, πλημμύρα, δασική πυρκαγιά ή άλλη φυσική καταστροφή και τη λήψη προληπτικών μέτρων με βάση τα σενάρια αυτά. Το μέλλον ήδη μας προσπερνά.