Η έναρξη της λειτουργίας του νέου διασυνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB) αναγγέλθηκε από το Μπακού και τις Βρυξέλλες ως ένα βήμα προς την κατεύθυνση της μείωσης της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Εν τω μεταξύ, έχουν εμφανιστεί κάποιες ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να μην είναι σε θέση να εκπληρώσει ακόμη και τη μέτρια αύξηση που υποσχέθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση νωρίτερα φέτος.

Ο IGB εγκαινιάστηκε την 1η Οκτωβρίου σε μια τελετή στη Σόφια, με τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ να παρίσταται, μαζί με ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αρκετούς από τους γείτονες της Βουλγαρίας - τη Σερβία, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Ρουμανία - οι οποίοι επίσης θα επωφεληθούν.

«Το έργο IGB θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης και στη διαφοροποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου», δήλωσε ο Αλίγιεφ στην ομιλία του.

«Αυτός ο αγωγός είναι ένας αγωγός που αλλάζει το παιχνίδι. Αλλάζει το παιχνίδι για τη Βουλγαρία και για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. «Σημαίνει ελευθερία. Σημαίνει ελευθερία από την εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο».

Ο αγωγός IGB, ο οποίος τροφοδοτείται με αέριο από τους τρεις αγωγούς που συνθέτουν τον Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Γεωργίας και της Τουρκίας στην Ελλάδα, θα μεταφέρει αρχικά μόνο το ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου ετησίως που το Αζερμπαϊτζάν έχει συμβληθεί να προμηθεύει στη Βουλγαρία.

Αυτό θα συμβάλει σε κάποιο βαθμό στην κάλυψη της ετήσιας ζήτησης της Βουλγαρίας, η οποία ανέρχεται σε περίπου τρία δισ. κυβικά μέτρα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων παρέχεται από τη Ρωσία. Η Μόσχα διέκοψε τις εν λόγω παραδόσεις τον Απρίλιο σε αντίποινα για τις κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ στη Ρωσία για την εισβολή της στην Ουκρανία.

Σε πλήρη δυναμικότητα, η γραμμή IGB θα μπορούσε επί του παρόντος να μεταφέρει έως και τρία δισ. κυβικά μέτρα ετησίως και θα μπορούσε να επεκταθεί ώστε να μεταφέρει έως και πέντε δισ. κυβικά μέτρα ετησίως. Αυτό αυξάνει τη δυνατότητα για το Αζερμπαϊτζάν, χρησιμοποιώντας τους υφιστάμενους αγωγούς φυσικού αερίου της Βουλγαρίας προς τις γειτονικές χώρες, να προμηθεύει ενέργεια περαιτέρω στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, καθώς και στη Μολδαβία ακόμη και στην Ουκρανία.

Η Ρωσία έχει ήδη μειώσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και στις 4 Οκτωβρίου απείλησε να κάνει το ίδιο και στη Μολδαβία. «Μακροπρόθεσμα, προσπαθούμε να βρούμε εναλλακτικές προμήθειες με τους εταίρους μας, όπως το Αζερμπαϊτζάν», δήλωσε τον Σεπτέμβριο ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Μολδαβίας Αντρέι Σπίνου.

Ο IGB είχε προγραμματιστεί πολύ πριν από την τρέχουσα κρίση και η κατασκευή του είχε καθυστερήσει λόγω της πανδημίας του COVID. Η ολοκλήρωσή του τώρα πιθανότατα θα επιτρέψει στη Βουλγαρία, σε συνδυασμό με το υγροποιημένο φυσικό αέριο που μπορεί να προμηθευτεί από την Ελλάδα και την Τουρκία, να περάσει τον ερχόμενο χειμώνα χωρίς επιπλοκές.

Αλλά οι ευρύτερες επιπτώσεις του στην ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης από τη Ρωσία παραμένουν ασαφείς.

Τα αποθέματα του Αζερμπαϊτζάν είναι περιορισμένα

Τον Ιούλιο, το Αζερμπαϊτζάν και η ΕΕ υπέγραψαν μνημόνιο συμφωνίας βάσει του οποίου το Μπακού «αναμένεται» να παραδώσει 12 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην ΕΕ φέτος, από τα 10 δισ. κυβικά μέτρα που έχουν συμφωνηθεί. Τα στοιχεία αυτά περιλάμβαναν ήδη το φυσικό αέριο που σχεδιάζεται να παρασχεθεί μέσω του IGB και αντιπροσωπεύουν ένα μικρό κλάσμα των περίπου 150 δισ. κυβικών μέτρων που η Ρωσία προμήθευε στην Ευρώπη ετησίως.

Και υπάρχουν ενδείξεις ότι το Μπακού δεν θα επιτύχει ούτε αυτόν τον μέτριο στόχο.

Στην ομιλία του στην τελετή έναρξης λειτουργίας του IGB ο Αλίγιεφ δήλωσε ότι οι εξαγωγές φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν φέτος θα αυξηθούν και «11,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα θα πάνε στους Ευρωπαίους καταναλωτές». Αυτό απηχούσε μια προηγούμενη εκτίμηση του υπουργού Ενέργειας Παρβίζ Σαχμπάζοφ.

Δεν δόθηκε κανένας λόγος για τη μειωμένη πρόβλεψη, αλλά δεδομένης της διαφαινόμενης χειμερινής ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη, το ενδιαφέρον ακόμη και για μικρές ποσότητες φυσικού αερίου είναι έντονο.

Δεν είναι σαφές αν το ζήτημα έχει να κάνει με το εκμεταλλευόμενο από την BP κοίτασμα φυσικού αερίου Σαχ Ντενίζ που παράγει όλο το αέριο που εξάγει το Αζερμπαϊτζάν- ή σε κάποιο τμήμα του δικτύου αγωγών του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου που οδηγεί από την Κασπία Θάλασσα μέσω της Γεωργίας, της Τουρκίας, της Ελλάδας, της Αλβανίας και της Ιταλίας- ή για κάποιο άλλο λόγο.

Νωρίτερα φέτος η BP, η οποία είναι επίσης μέτοχος σε δύο από τους αγωγούς προς την Ευρώπη, πρότεινε ότι η χωρητικότητα τόσο του κοιτάσματος όσο και των αγωγών θα μπορούσε να επεκταθεί στα 11 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως από τα δέκα που ήταν προηγουμένως.

Η εταιρεία δεν έχει απαντήσει σε ερωτήματα του Eurasianet σχετικά με το πώς θα ήταν δυνατόν να αυξηθεί περαιτέρω η δυναμικότητα στα 12 bcm ή γιατί ο στόχος έχει πλέον υποχωρήσει στα 11,5 bcm.

Προσθέτοντας στο μυστήριο, τα συμβόλαια πώλησης φυσικού αερίου από το Σαχ Ντενίζ προς την Ευρώπη παραμένουν επί του παρόντος σε μόλις δέκα bcm ετησίως χωρίς να έχουν ανακοινωθεί νέες προμήθειες, δήλωσε πηγή της βιομηχανίας στην Eurasianet.

Εν τω μεταξύ, φαίνεται ότι το Αζερμπαϊτζάν εξάγει τελευταία περισσότερο αέριο στην Τουρκία και λιγότερο στην Ευρώπη. Τον Αύγουστο, οι εξαγωγές φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη μειώθηκαν κατά 27% σε σχέση με τον Ιούλιο, ενώ οι εξαγωγές προς την Τουρκία αυξήθηκαν κατά 20%, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Ενέργειας του Αζερμπαϊτζάν.

Η διαφορά όγκου δεν αντιπροσωπεύει ολόκληρο το χάσμα των 0,5 δισ. κυβικών μέτρων και δεν είναι σαφές αν σχετίζεται.

Ενώ η Τουρκία δεν έχει αποκοπεί από το ρωσικό φυσικό αέριο, αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα φυσικού αερίου. Έχοντας κατά νου τις πιθανές ελλείψεις προσπαθεί να γεμίσει την υπόγεια αποθηκευτική της ικανότητα των 5,8 δισ. κυβικών μέτρων ενόψει του χειμώνα.

Η έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τη συμφωνία με την ΕΕ εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με τα μακροπρόθεσμα σχέδια για την επέκταση του δικτύου αγωγών και την αύξηση των εξαγωγών αερίου του Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη κατά «τουλάχιστον» 20 δισ. κυβικά μέτρα έως το 2027, όπως συμφώνησαν οι δύο πλευρές τον Ιούλιο.

Στην ομιλία του στη Σόφια κατά την έναρξη λειτουργίας του αγωγού IGB, ο Αλίγιεφ επιβεβαίωσε ότι το Αζερμπαϊτζάν έχει «ξεκινήσει διαβουλεύσεις με τους εταίρους μας» σχετικά με τα σχέδια επέκτασης του αγωγού, σημειώνοντας ότι χωρίς τέτοιες προσπάθειες «θα είναι δύσκολο να παράσχουμε πρόσθετες προμήθειες».

Ωστόσο, ο Αλίγιεφ δεν διευκρίνισε από πού αναμένει ότι θα προέλθει το επιπλέον φυσικό αέριο.

Η BP έχει δηλώσει δημοσίως ότι το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ δεν μπορεί να προμηθεύσει το σύνολο των πρόσθετων 10 δισ. κυβικών μέτρων ετησίως που έχουν συμφωνήσει το Αζερμπαϊτζάν και η ΕΕ, και τα άλλα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν δεν φαίνεται να είναι σε θέση να καλύψουν τη διαφορά.

Το Τουρκμενιστάν έχει επανειλημμένα αναφερθεί ως πιθανή πηγή, αλλά δεν υπάρχει καμία ορατή κίνηση στο θέμα αυτό.