«Προοδευτική διακυβέρνηση» είναι ο τρόπος οργάνωσης και διαχείρισης της δημόσιας εξουσίας, ώστε να προάγονται αποτελεσματικά οι ελευθερίες των πολιτών και η κοινωνική συνοχή στο σημερινό δυσοίωνο διεθνές περιβάλλον. Συνδέεται εξ ορισμού με τη διαμόρφωση εθνικών και υπερεθνικών θεσμών και πολιτικών, ικανών α) να αποτρέψουν την έξαρση των ανισοτήτων και β) να συμβάλλουν σε μια προωθητική για τους πολίτες διαρρύθμιση των σχέσεων Κράτους - κοινωνίας. Η συνάντηση δύο ιστορικών ρευμάτων –του δημοκρατικού και του σοσιαλιστικού– έχει αναδείξει το Κράτος, μέσα από το κίνημα του προοδευτικού μεταρρυθμισμού, ως βασικό εργαλείο κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων, κατοχυρώνοντας το «πρωτείο της πολιτικής» έναντι της οικονομίας. Για να ασκήσει το Κράτος τη μεταρρυθμιστική αποστολή του, πρέπει η εσωτερική οργάνωση και λειτουργία του να είναι κατάλληλα προσαρμοσμένη στην κεντρική αυτή επιδίωξη. Πρώτα απ’ όλα, επομένως, το Κράτος οφείλει να μεταρρυθμίσει τον ίδιο του τον εαυτό, με μια ολοκληρωμένη πολιτική «διοικητικής μεταρρύθμισης».

Το Κράτος στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πλαίσιο

Το μεταρρυθμιστικό εργαλείο του Κράτους δεν αποτελεί ουδέτερο μηχανισμό, αλλά πολιτική αποτύπωση συγκεκριμένων κοινωνικο-οικονομικών συσχετισμών, με συγκεκριμένη παράδοση και ιστορικότητα, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην παρούσα φάση, η διεκδίκηση των προοδευτικών δυνάμεων για δομικές αλλαγές στη φυσιογνωμία της Ευρωπαϊκής Ένωσηςπαραπέμπει σταθερά στο αίτημα για ανάκτηση της «αυτονομίας της πολιτικής». Η προοπτική της πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης συνδυάζεται με την αναβαθμισμένη παρουσία ενός ανανεωμένου και πλήρως αναδιοργανωμένου Εθνικού Κράτους, ικανού να ανταποκριθεί στον σύγχρονο ρόλο ενός δημοκρατικού και αποτελεσματικού «Κράτους-Στρατηγείου», με ισχυρούς θεσμούς αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης, καθώς και αναβαθμισμένες ρυθμιστικές και ελεγκτικές λειτουργίες.

Οι γενετικές παθογένειες του Ελληνικού Κράτους

Το ελληνικό Κράτος χαρακτηρίζεται από ορισμένες «γενετικές» παθογένειες (συγκεντρωτική και πελατειακή παράδοση,περιορισμένη διοικητική ικανότητα) που επιτείνονται από τη διασύνδεσή του πρώτον, με ένα «δυναστικό» πολιτικό σύστημα, μια ισχνή Κοινωνία Πολιτών και μια αδύναμη επιχειρηματική τάξη.

Ωστόσο, αυτό το Κράτος συνεχίζει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ελληνική πολιτική και κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα, καθώς παραμένει ο μεγαλύτερος εργοδότης με 570.000 περίπου σταθερά μισθοδοτούμενους τα τελευταία τρία χρόνια, απασχολώντας το 1/7 του ενεργού πληθυσμού, ενώ συντηρεί πάνω από 2 εκατομμύρια συνταξιούχους. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί να ευδοκιμήσει καμία σοβαρή αλλαγή ή προσπάθεια μετασχηματισμού στην Κοινωνία και την Οικονομία, χωρίς την ενεργό αρωγή του.

Τι Κράτος θέλουμε

Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η πρόσφατη υγειονομική κρίση αφενός ανέδειξαν την αυταπάτη της «απόσυρσης» του Κράτους και αφετέρου επανέφεραν στην ημερήσια διάταξη τη «διοικητική μεταρρύθμιση», ως συνολική πολιτική agendaγια τις ριζικές αλλαγές στην οργάνωση και τον τρόπο λειτουργίας του Κράτους. Το Κράτος οφείλει πλέον να είναι «Στρατηγικό» για να επικεντρώνεται στις βασικές λειτουργίες της προληπτικής οργάνωσης της αβεβαιότητας και της συντονισμένης διαχείρισης όλων των διαθέσιμων πόρων απέναντι σε κάθε λογής κρίσεις ή απειλές. Για να αναθέτει ρόλους και να κατανέμει πόρους με πολλαπλές συνέργειες και δικτυώσεις, διατηρώντας μεν την παράδοση του κεντρικού σχεδιασμού του κεϋνσιανού μεταπολεμικού μοντέλου, αλλά λειτουργώντας συγχρόνως ως το «έξυπνο Κράτος» που επινοεί διαρκώς εργαλεία και πολιτικές για να ενισχύσει τις άμυνές του στο παγκόσμιο ανταγωνιστικό περιβάλλον και να θωρακίσει προληπτικά την κοινωνία με καινοτομίες και αναδιανεμητικές δράσεις αναλογικής κατανομής των βαρών και δίκαιης ενίσχυσης των αδύναμων.

Η οργάνωση του παρεμβατικού ρόλου του Κράτους αποτελεί βασική προτεραιότητα της σύγχρονης «προοδευτικής διακυβέρνησης» για να επιτευχθούν: ο δημοκρατικός και κοινωνικός έλεγχος της αγοράς, η εγγυημένη προστασία των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών και οι αναγκαίες θεσμικές προσαρμογές στις ραγδαίες ανακατατάξεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.

Για να ανταποκριθεί το Κράτος στους παραπάνω ρόλους, απαιτείται μια πολλαπλή μεταρρύθμιση της αποστολής του (οργανωτική, λειτουργική, χωρική, γνωστική τεχνολογική, αξιακή). Το Δημοκρατικό και Αποτελεσματικό Κράτος της Δίκαιης Κοινωνίας είναι συγχρόνως:

1. Κράτος-Στρατηγείο

2. Αποκεντρωμένο Κράτος

3. Ποιοτικό Κράτος στην υπηρεσία των πολιτών

4. Κράτος Αξιοκρατίας και Αξιολόγησης

5. Συμμετοχικό και διαφανές Κράτος

6. Αναπτυξιακό Κράτος

7. Κράτος Ψηφιακής Δημοκρατίας

Συμπερασματικά, μία ενδεικτική σύνοψη των άμεσων προτεραιοτήτων μιας προοδευτικής διακυβέρνησης στον τομέα της διοικητικής μεταρρύθμισης, υπό την έννοια της «εδώ και τώρα» κίνησης συγκεκριμένων διαδικασιών θεσμοθέτησης για τη δρομολόγηση ριζικών αλλαγών στο Δημόσιο και τη θωράκιση της εν γένει μεταρρυθμιστικής αποστολής τουΚράτους, είναι:

α) Συγκρότηση σύγχρονου Κράτους-Στρατηγείου με ισχυρή Δομή Κυβερνητικού Συντονισμού και περιορισμένα Υπουργεία-Στρατηγεία με ελάχιστες Γενικές Διευθύνσεις.

β) Διαχωρισμός αρμοδιοτήτων σε «στρατηγικές», «υποστηρικτικές» και «επιχειρησιακές», με σταδιακή μεταφορά των τελευταίων στους θεσμούς της Αποκέντρωσης.

γ) Άμεση προκήρυξη και αξιοκρατική επιλογή των θέσεων των Προϊσταμένων του Δημοσίου και των επιτελικών στελεχών του δημόσιου τομέα.

δ) Θέσπιση νόμου για τον εξορθολογισμό της εσωτερικής λειτουργίας της διοίκησης, με εισαγωγή σύγχρονων και δίκαιων συστημάτων στοχοθεσίας και αξιολόγησης.

στ) Σύσταση αναγκαίων θεσμών διαμόρφωσης εθνικής πολιτικής και στρατηγικής: Ανώτατο Συμβούλιο Δημόσιας Διοίκησης, Εθνική Αρχή Πολιτικής Προστασίας, Εθνικό Συμβούλιο Ανάπτυξης, «επανίδρυση» της ΕΑΔ.

ζ) Αναβάθμιση των ΚΕΠ σε «Ολοκληρωμένα Ψηφιακά Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών».

η) Ριζική αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας με τη βαθμιαία αντικατάσταση των προληπτικών ελέγχων για την έκδοση διοικητικών αδειών από αυστηρούς κατασταλτικούς ελέγχους.

Γενικότερα, πάντως, οι προτάσεις που κωδικοποιούνται γύρω από τις 7 κεντρικές μεταρρυθμιστικές προτεραιότητας σκιαγραφούν ένα νέο πλαίσιο για τη λειτουργία του Κράτους, που αρθρώνεται γύρω από μια σειρά καινοτόμων παρεμβάσεων (θεσμικών και λειτουργικών) στους μηχανισμούς λήψης των αποφάσεων. Υπό την έννοια αυτή, συγκροτεί ένα συνολικό εναλλακτικό υπόδειγμα «προοδευτικής διακυβέρνησης», πουθα μπορούσε να αξιοποιηθεί και ως μελλοντικό όχημα διεκδίκησης της προγραμματικής υπεροχής μιας νέας πλουραλιστικής παράταξης απέναντι τόσο στο νεο-συντηρητικό μοντέλο της επιλεκτικής ενσωμάτωσης και της «ελιτίστικης αριστείας» όσο και στο δήθεν «επιτελικό κράτος» του ανούσιου οργανωτισμού και του ασύδοτου πρωθυπουργοκεντρισμού.

Πράγματι, ένα πολυδιάστατο αφήγημα για το Κράτος, με σαφές κοινωνικό και πολιτικο-οργανωτικό περιεχόμενο, θα βοηθούσε την πολυδιασπασμένη σήμερα προοδευτική πολιτική οικογένεια να ξαναβρεί τη χαμένη συνοχή της και να πυροδοτήσει ευρύτερες πολιτικές συνθέσεις, αποκαθιστώντας μια νέα ισορροπία ανάμεσα στην παράδοση του ριζοσπαστισμού και την κλασική σοσιαλδημοκρατική προσέγγιση. Αυτή μάλιστα η προοπτική μιας νέας «προοδευτικής διακυβέρνησης», εφόσον συνδυαστεί με ένα συνεκτικό πρόγραμμα δομικών μεταρρυθμίσεων στο παραγωγικό, θεσμικό και εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, θα μπορούσε να οριοθετήσει τον νέο «εθνικό ρόλο» μιας ευρύτερης προοδευτικής «παράταξης», προπαρασκευασμένης στρατηγικά, ιδεολογικά και πολιτικά να καθοδηγήσει με υπευθυνότητα τη μετάβαση της χώρας στη νέα εποχή των μεγάλων ανακατατάξεων και των αναδιατυπωμένων κινδύνων.

(Ο Δρ. Απόστολος Ι. Παπατόλιας είναι Συντονιστής Κύκλου Δημόσιας Διοίκησης Ινστιτούτου ΕΝΑ - Το κείμενο εργασίας είναι βασισμένο στην εισήγηση από το Συνέδριο του ΕΝΑ «Για μια Προοδευτική Ατζέντα της Επόμενης Δεκαετίας: Στόχοι – Προτεραιότητες – Πολιτικές»- Όλο το κείμενο εργασίας: https://bit.ly/431cU5p)