Οι θεωρητικοί των πολέμων λένε ότι η ‘’τεχνολογία καθορίζει την τακτική’’. Κανείς όμως δεν ισχυρίστηκε ότι καθορίζει και την στρατηγική. Ο πόλεμος σύμφωνα με τον θεωρητικό του, τον Πρώσο στρατιωτικό Κλαούζεβιτς, είναι ‘’συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα’’.

Οι μεσαιωνικοί πόλεμοι χαρακτηρίζονταν από στενούς σχηματισμούς στρατιωτών, για να διατηρείται η πειθαρχία. Η Γαλλική επανάσταση απελευθέρωσε τον στρατιώτη (levee en masse).

Η βιομηχανική επανάσταση έφερε νέες τεχνολογίες.

Ο Α’ Π.Π. έγινε με τα πολυβόλα, πυροβόλα, εμφάνιση των τανκς, η κεντρική μάχη έγινε στατική και δόθηκε στα χαρακώματα.

Ο Β’Π.Π. έδωσε κινητικότητα (Blitzkrieg) με συνδυασμό τανκς, αεροσκαφών, επικοινωνιών μέσω ασυρμάτων και αυτοκινούμενων μέσων.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία γίνεται με συνδυασμό drones, πυρομαχικών ακριβείας, αναγνώριση από δορυφόρους και συστήματα επικοινωνιακών παρεμβολών και υποκλοπών.

Δεν γίνεται όμως μόνο από αυτά. Κυριαρχούν πάλι οι απλοί στρατιώτες, τα χαρακώματα και το πυροβολικό, όπως στις πεδιάδες της Φλάνδρας στον Α’ Π.Π. Μάλιστα επειδή τα μεγάλα συστήματα (τανκς, πυροβόλα, τεθωρακισμένα) εντοπίζονταν και καταστρέφονταν, η προτεραιότητα δόθηκε στον απλό στρατιώτη που μπήκε έτσι στη λογική της ‘’φτηνής κρεατομηχανής’’. Οι απώλειες στρατιωτών προσεγγίζουν τις 150.000 σε κάθε πλευρά.

Αν κάνουμε μια σύγκριση με τις απώλειες προηγούμενων πολέμων, η Ρωσία στην έναρξη του πολέμου είχε ενεργά 3.400 τανκς και τον πρώτο χρόνο έχασε 1.688. Η Ουκρανία είχε 900 τανκς και έχασε το ίδιο διάστημα 459. Δηλαδή, γύρω στο 50%.

Το 1943 οι Γερμανοί έχασαν το 113% των αρμάτων που είχαν στην αρχή του πολέμου και οι Σοβιετικοί περίπου το ίδιο.

Οι τωρινές απώλειες των Ουκρανών αλλά και των Ρώσων οφείλονται κατά 80-90% στο πυροβολικό των αντιπάλων. Το αντίστοιχο ποσοστό στον Β’ Π.Π. ήταν 50%.

Τον πρώτο χρόνο του πολέμου οι Ουκρανοί έριξαν 1,65 εκατομμύρια βλήματα πυροβολικού και προκάλεσαν οκτώ ρωσικές απώλειες για κάθε 100 βλήματα (χωρίς να υπολογισθούν οι προσβολές από drones).

Στη διάρκεια του πολέμου εξελίχθηκαν όπλα και τεχνολογίες. Άρματα μάχης (τανκς) θωρακίσθηκαν καλύτερα, αντιαρματικά και πυροβολικό εξουδετερώθηκαν από παρεμβολές στα συστήματα εντοπισμού στόχων. Για παράδειγμα το πολύ αποτελεσματικό στην πρώτη φάση αμερικανικό πυροβολικό HIMARS είναι τώρα μειωμένης αποτελεσματικότητας λόγω παρεμβολών στο σύστημα GPS. Τα αντιαρματικά βλήματα JAVELIN που πρόσβαλαν την οροφή των αρμάτων δεν είναι πλέον τόσο αποτελεσματικά λόγω των φτηνών μεταλλικών κατασκευών πάνω από τα άρματα (αρχικά απλά μεταλλικά κρεβάτια).

Δεν υπάρχει επανάσταση στα στρατιωτικά θέματα, απλά η νέα τεχνολογία συνυπάρχει με τις παλιές τακτικές μέχρι να τις καθορίσει οριστικά την εποχή που θα πολεμούν ρομπότ μεταξύ τους, με τεχνικές τεχνητής νοημοσύνης και θα καταστρέφουν μαζικά πόλεις και ανθρώπους.

Τα κλασικά όπλα (τανκς, πυροβόλα, πολυβόλα, τυφέκια) συνεχίζουν να συνυπάρχουν με τα drones και τους δορυφόρους και για την ώρα δεν φαίνεται να ξεπεράστηκαν. Ίσως αλλάξουν μορφή και δυνατότητες.

Η οικονομία του πολέμου έγινε αισθητή περισσότερο λόγω της ακριβής τεχνολογίας. Δεν αρκεί να εντοπισθεί ο στόχος αλλά και να προσβληθεί με το οικονομικότερο μέσο. Ένα κατευθυνόμενο βλήμα πυροβολικού κοστίζει 100.000 δολάρια. Είναι πολύ ακριβό για να προσβληθούν 2-3 στρατιώτες. Η μεγάλη χρήση πυροβολικού από τους Ουκρανούς προκάλεσε έλλειψη πυρομαχικών, τα οποία δεν μπόρεσαν να καλύψουν οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές βιομηχανίες. Αντίθετα δεν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα από ρωσικής πλευράς αν και υποστηρίχτηκε από βορειοκορεατικά αποθέματα.

Στη διάρκεια του πολέμου εμφανίστηκαν νέα συστήματα από ρωσικής πλευράς που πιθανόν υπήρχαν σαν πρωτότυπα ή σε μικρό αριθμό, δεν είχαν αναπτυχθεί για οικονομικούς λόγους και τώρα αυξήθηκε η παραγωγή τους. Για παράδειγμα το μαχητικό τελευταίας γενιάς SU-57 που πρωτοεμφανίστηκε στη Συρία αλλά τώρα χρησιμοποιήθηκε με υπερηχητικά όπλα μεγάλου βεληνεκούς.

Σε ότι αφορά τα οργανωτικά και τακτικά θέματα, η Ουκρανία είχε υιοθετήσει νωρίς δυτικά πρότυπα και υπερτερούσε σε τακτικό επίπεδο ενώ η Ρωσία υπερτερούσε στην μακροπρόθεσμη στρατηγική. Οι Ρώσοι αρχικά είχαν ανεξάρτητα τάγματα τα οποία υστερούσαν στην υποστήριξη από πυροβολικό, ελικόπτερα και αεροπορία. Μετά τον πρώτο χρόνο οργάνωσαν ενιαία διοίκηση για όλο το μέτωπο και συνδύασαν ειδικές δυνάμεις με συμβατικές και υποστήριξη μάχης. Οι Ουκρανοί υιοθετούσαν γρήγορα ότι καλό έβλεπαν σε χαμηλό επίπεδο (bottom-up lessons) ενώ οι Ρώσοι εξέδιδαν κατευθύνσεις από πάνω για όλες τις μονάδες (top-down directives).

Η οργάνωση άμυνας σε βάθος, με πολλαπλές γραμμές χαρακωμάτων από το τέλος του 2022 έδωσε τη δυνατότητα στους Ρώσους να αμυνθούν και να απωθήσουν την ουκρανική αντεπίθεση το καλοκαίρι του 2023.

Αν και οι Ουκρανοί προηγήθηκαν στη χρήση drones, οι Ρώσοι αύξησαν τον αριθμό των δικών τους αλλά και των drones-καμικάζι για καταστροφή των ουκρανικών αρμάτων. Ο ρωσικός ηλεκτρονικός πόλεμος δημιούργησε πολλά προβλήματα στα δυτικά όπλα.

Τα δυτικά άρματα που δόθηκαν στην Ουκρανία δεν μπόρεσαν να διασπάσουν την ρωσική άμυνα.

Τα βρετανικά όπλα μακρού πλήγματος και τα ναυτικά drones δημιούργησαν προβλήματα στα ρωσικά μετόπισθεν και βύθισαν αρκετά ρωσικά πλοία. Οι Ρώσοι απάντησαν με βομβαρδισμούς πόλεων και στόχων σε βάθος με υπερηχητικά όπλα.

Στο τακτικό επίπεδο οι Ρώσοι τον πρώτο χρόνο έκαναν σημαντικά λάθη που είχαν σχέση με την υποτίμηση του αντιπάλου. Η αρχική εισβολή έγινε με μόνο 90.000 άνδρες, στόχευε στην ανατροπή της κυβέρνησης Ζελένσκι και όταν αυτό με πίεση των δυτικών δεν επετεύχθη οδήγησε σε σειρά στρατιωτικών λαθών όπως αδράνεια και αναποφασιστικότητα μπροστά από το Κίεβο, στη συνέχεια αδυναμία να διατηρήσουν την περιοχή του Κιέβου και της Χερσώνας. Κατά τις επιθέσεις είχαν βαριές απώλειες από τα δυτικά αντιαρματικά, τα drones και τις άσκοπες κινήσεις μέσα σε κατοικημένους τόπους. Βέβαια, κατέλαβαν την ανατολική περιοχή του Ντονέτσκ.

Οι Ουκρανοί αναθάρρησαν με τις επιτυχίες στις βόρειες και νότιες περιοχές και νόμισαν ότι έτσι εύκολα θα μπορούσαν να ανακαταλάβουν και την Κριμαία.

Όμως η ισχυρή ρωσική αμυντική γραμμή με συνδυασμό χαρακωμάτων, εμποδίων και ναρκοπεδίων, που φτιάχτηκε μέχρι την Άνοιξη του 2023, μετέτρεψε τον πόλεμο σε αγώνα τριβής. Και όταν ο πόλεμος χάσει τον αγώνα κινήσεων και γίνει αγώνας τριβής υπερισχύει αυτός που έχει τις περισσότερες δυνάμεις και την μεγαλύτερη αντοχή.

Η άποψη ότι άργησε η δυτική στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία είναι ακριβής αλλά άργησε και η ενεργοποίηση της ρωσικής στρατιωτικής μηχανής σε οργανωτικό, βιομηχανικό και επίπεδο σχεδιασμού των επιχειρήσεων.

Τα σύγχρονα όπλα από μόνα τους δεν φέρνουν την νίκη. Τα αμερικανικά F-16, παρά τις αναβαθμίσεις, είναι νεότερα από τα ουκρανικά MIG-29 αλλά είναι αμφίβολη η βιωσιμότητά τους με ισχυρά αντιαεροπορικά στο έδαφος. Τα GPS των αμερικανικών ATACMS και HIMARS, μεγάλου και μεσαίου βεληνεκούς (200, 70 χλμ) παρά τα αρχικά αποτελέσματα δεν απέδωσαν στη συνέχεια λόγω ρωσικών ηλεκτρονικών αντιμέτρων.

Τα αμερικανικά άρματα ABRAMS είναι ισοδύναμα με τα γερμανικά LEOPARD-2, τα οποία είχαν 26 απώλειες από τα 100 στην ανεπιτυχή ουκρανική αντεπίθεση του 2023. Αυτά τα άρματα λειτουργούν αποτελεσματικά μαζί με πεζικό και πυροβολικό αλλά ο ουκρανικός συνδυασμός όπλων δεν λειτούργησε καλά.

Ακόμη και οι Ουκρανοί στρατιώτες είχαν υποστεί εκπαίδευση από τους δυτικούς στην Πολωνία 5 εβδομάδων πριν την αντεπίθεση ενώ οι Βρετανοί πριν την απόβαση στη Νορμανδία στον Β’ Π.Π. είχαν εκπαιδευτεί για 23 εβδομάδες.

Στον τακτικό σχεδιασμό, οι ουκρανικές αντεπιθέσεις ήταν μικρές, σε τρείς άξονες και όχι σε έναν και ήταν διστακτικές.

Ο Ένγκελς έγραφε ‘’Η μεγάλη τακτική αρχή, η οποία έκρινε όλες τις μάχες από τότε που την ανακάλυψε ο Επαμεινώνδας, είναι η άνιση κατανομή των στρατευμάτων στη γραμμή του μετώπου ώστε η αποφασιστική επίθεση να μπορεί να συγκεντρωθεί σε ένα σημείο’’.

Ο δε Μάρξ: ‘’Η συγκέντρωση είναι το μυστικό της στρατηγικής’’.

Αυτό δεν υλοποιήθηκε από τους Ουκρανούς.

Οι τελευταίες ρωσικές επιτυχίες με την κατάληψη της τρίτης σημαντικής πόλης (Αντίιβκα) μετά την Μαριούπολη και το Μπαχμούτ, δημιουργούν προϋποθέσεις για επέκταση στο υπόλοιπο Ντονέτσκ.

Οι επιθετικές ενέργειες όσο ισχυρές και αν είναι αποτυγχάνουν όταν συναντήσουν ισχυρή άμυνα σε βάθος. Το ίδιο έγινε στον Β’ Π.Π. στο Κούρσκ το 1943 και στο Τομπρούκ το 1941.

Οι επιτυχίες επιτιθέμενων όπως των Γερμανών εναντίον της Γαλλίας και της Ρωσίας (αρχικά) οφείλονταν στην ανεπαρκή άμυνα. Το ίδιο η συμμαχική επίθεση στη Νορμανδία το 1944, η ισραηλινή στο Σινά το 1967 και η αμερικανική στο Κουβέιτ. Όλοι αυτοί νίκησαν γρήγορα απέναντι σε ασθενείς άμυνες.

Η διάρρηξη της ρωσικής κλασικής άμυνας δεν μπορούσε να γίνει χωρίς καλή εκπαίδευση, συνδυασμό όπλων και επικέντρωση σε ένα σημείο αντί πολλών μικρών επιθέσεων.

Τα επιθετικά όπλα (τανκς, τεθωρακισμένα οχήματα) δεν ξεπεράστηκαν απλά πρέπει να συνδυαστούν με drones, συστήματα παρεμβολών επικοινωνιών, αεροπορία, πυροβολικό κλπ.

Ωφέλιμο και για την ελληνική πραγματικότητα να καταλάβουμε ότι οι ισχυρές και σε βάθος άμυνες δύσκολα σπάνε.

Ο επιτιθέμενος μόνο τότε έχει εύκολα αποτελέσματα όταν απέναντί του έχει πρόχειρες άμυνες.

Η ποιότητα (σύγχρονα όπλα) είναι αναγκαία αλλά για να πετύχει χρειάζεται ευκαιρίες και σοβαρές αδυναμίες από τον αντίπαλο. Επίσης χωρίς την ποσότητα (επάρκεια σε προσωπικό των μονάδων και πυρομαχικά) η ποιότητα δεν έχει αποτέλεσμα.

Η τακτική και επιχειρησιακή μορφή του πολέμου αλλάζει συνεχώς με την προσθήκη νέων τεχνολογιών, όχι όμως η στρατηγική του πολέμου που εξαρτάται από την πολιτική και προϋποθέτει συμφέροντα, συμμαχίες, πολιτικά και διπλωματικά αδιέξοδα, γεωπολιτικές διαφορές.

Η κατάσταση στο μέτωπο της Ουκρανίας έχει φέρει τον πόλεμο στις παρυφές αν όχι εντός της Ευρώπης και απειλεί την ειρήνη και την οικονομία της.

Η ένταση δεν φέρνει την λύση αλλά δημιουργεί κινδύνους για επέκταση και σε άλλες περιοχές.

Δεν υπάρχει σύντομη ειρήνευση μέσω του πολέμου, σε αυτή τουλάχιστον την περίπτωση.

Μπορούν όμως να υπάρξουν διδάγματα και για τους αμυνόμενους και για τους επιτιθέμενους, σε διεθνές επίπεδο.

(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)