Αυξήθηκαν οι πόλεμοι ‘’δι’ αντιπροσώπων’’, αυξήθηκαν φυσικά και οι εντάσεις ανάμεσα στους ‘’πάτρονες’’ των πολέμων που έχουν όπλα μεγάλης καταστροφής, πολύ ισχυρότερα από τα κλασικά συμβατικά όπλα.

Παρά την πρόοδο στους μηχανισμούς ελέγχου των πυρηνικών όπλων μετά την λήξη του ψυχρού πολέμου, τα οπλοστάσια των εννέα χωρών που κατέχουν πυρηνικά διατηρούν 12.121 πυρηνικές κεφαλές (Ρωσία: 5580, ΗΠΑ: 5044, Κίνα: 500, Γαλλία: 290, Βρετανία: 225, Ινδία: 172, Πακιστάν: 170, Ισραήλ: 90, Β. Κορέα: 50).

Η μικρή μείωση που είχε παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια οφειλόταν στην απόσυρση παλαιών συστημάτων. Μετά την έναρξη της κρίσης στην Ουκρανία τα οπλοστάσια άρχισαν να εκσυγχρονίζονται όχι τόσο σε ότι αφορά τα ίδια τα πυρηνικά όσο στους φορείς τους (πυραύλους) που έγιναν υπερηχητικοί σε μεγάλο βαθμό και έτσι μειώθηκε ο χρόνος αντίδρασης.

Ακόμη και σε περίπτωση λάθους, δεν υπάρχει ο χρόνος ‘’συγγνώμης’’.

Μειώνεται έτσι ο ρόλος των διηπειρωτικών πυραύλων που χρειάζονται 20΄ από την Μόσχα ως την Ουάσιγκτον ή αντίστροφα και αυξάνει ο ρόλος των φορέων που βρίσκονται κοντά στους στόχους (αεροπλάνα, υποβρύχια, πλοία, εκτοξευτές) και οι οποίοι χρειάζονται λίγα λεπτά για να πλήξουν τους στόχους.

Αυξάνει και ο ρόλος των χωρών που πρόθυμα δέχονται να φιλοξενήσουν τέτοια συστήματα και να γίνουν επόμενα οι ίδιες στόχοι προτεραιότητας. Πρώτες φυσικά οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Φυσικά, όλη η Ευρώπη με την πληθυσμιακή της πυκνότητα και εγγύτητα με την Ρωσία κινδυνεύει περισσότερο. Η μακρινή Αμερική και η εκτεταμένη Ρωσία κινδυνεύουν λιγότερο. Σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, όπως και στους δυο μεγάλους πολέμους του 20ου αιώνα, θα την πληρώσει κύρια η Ευρώπη.

Σύμφωνα, με το Σουηδικό Ινστιτούτο SIPRI, σε πρόσφατη ανάλυση (17 Ιουνίου 2024):

Aπό τις υπάρχουσες 12.121 πυρηνικές κεφαλές, βρίσκονται σε στρατιωτικές αποθήκες για πιθανή χρήση 9.585. Εκτιμάται ότι 3.904 κεφαλές είναι αναπτυγμένες σε πυραύλους και αεροσκάφη – 60 περισσότερες από τον Ιαν. 2023. Περί τις 2.100 βρίσκονται αναπτυγμένες με υψηλή ετοιμότητα σε βαλλιστικούς πυραύλους.

Οι ΗΠΑ και η Ρωσία κατέχουν το 90% των πυρηνικών όπλων.

Η Ινδία, το Πακιστάν και η Βόρεια Κορέα άρχισαν να τοποθετούν περισσότερες πυρηνικές κεφαλές σε κάθε πύραυλο, κάτι που οι μεγάλες χώρες είχαν ήδη κάνει από χρόνια.

Επίσης η Κίνα αύξησε το πυρηνικό δυναμικό της τον τελευταίο χρόνο από 410 κεφαλές σε 500. Για πρώτη φορά φαίνεται ότι η Κίνα έχει μερικές πυρηνικές κεφαλές σε υψηλή ετοιμότητα, σε περίοδο ειρήνης. Με το τέλος της δεκαετίας εκτιμάται ότι η Κίνα θα έχει τόσους διηπειρωτικούς πυραύλους όσους η Ρωσία ή οι ΗΠΑ.

Η Βρετανία παρότι έχει δηλώσει ότι δεν θα ανακοινώνει λεπτομέρειες για το πυρηνικό της οπλοστάσιο, αυξάνει τις πυρηνικές κεφαλές από 225 σε 260.

Η Γαλλία αναπτύσσει πυρηνοκίνητο υποβρύχιο τρίτης γενεάς και πυραύλους τύπου cruise για ρίψη από αεροσκάφη.

Η Ινδία επέκτεινε το πυρηνικό της οπλοστάσιο το 2023. Το ίδιο και το Πακιστάν. Παρότι αυτές οι δυο χώρες στοχεύουν η μία την άλλη, η Ινδία σχεδιάζει όπλα μεγαλύτερου βεληνεκούς ώστε να φτάνει στόχους εντός της Κίνας.

Η Βόρεια Κορέα συνεχίζει να έχει το πυρηνικό της οπλοστάσιο σαν βασικό στοιχείο της εθνικής της στρατηγικής. Κατέχει περί τις 50 πυρηνικές κεφαλές και έχει υλικό για να φτάσει τις 90. Επιδιώκει να κατασκευάσει τακτικά πυρηνικά όπλα και υπάρχουν πληροφορίες ότι το δόγμα της προβλέπει την χρησιμοποίησή τους στο αρχικό στάδιο ενός πολέμου.

Το Ισραήλ δεν ανακοινώνει ότι έχει πυρηνικά αλλά θεωρούν ότι εκσυγχρονίζει το οπλοστάσιό του και αναβαθμίζει την παραγωγή πλουτωνίου στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ντιμόνα στην έρημο Νεγκέβ.

Στη διάρκεια του 2023 υπήρξαν πολλές υποχωρήσεις του συστήματος ελέγχου των πυρηνικών.

Τον Φεβρουάριο του 2023 η Ρωσία ανακοίνωσε την αποχώρηση από τη Συμφωνία του 2010 για περαιτέρω μείωση των στρατηγικών όπλων (New START), την τελευταία συμφωνία σε ισχύ μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας για τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα. Σαν αποτέλεσμα αποσύρθηκαν και οι ΗΠΑ.

Τον Νοέμβριο η Ρωσία απέσυρε την επικύρωση της συμφωνίας για δοκιμές πυρηνικών όπλων (Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty-CTBT) με τις ΗΠΑ, οι οποίες δεν την είχαν επικυρώσει από το 1996. Η Ρωσία δήλωσε ότι θα συνεχίσει να την τηρεί αν και μετά την εισβολή στην Ουκρανία εξέφρασε απειλές χρήσης πυρηνικών και τον Μάιο του 2024 έκανε ασκήσεις για χρήση τακτικών πυρηνικών κοντά στα σύνορα με την Ουκρανία. Υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για μεταφορά ρωσικών πυρηνικών στη Λευκορωσία.

Τον Ιούνιο του 2023 οι ΗΠΑ έκαναν μια άτυπη συμφωνία με το Ιράν για μείωση της έντασης μεταξύ των δυο χωρών αλλά η ιρανική βοήθεια με drones στους Ρώσους στην Ουκρανία και στη συνέχεια ο πόλεμος στη Γάζα και ο επαπειλούμενος μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ στον Λίβανο επιβράδυναν τις επαφές για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Οι αμερικανο-κινεζικές επαφές τον Ιούνιο 2023 φαίνεται ότι δημιούργησαν κάποια βάση διαλόγου για τον έλεγχο των πυρηνικών εξοπλισμών.

Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων (Federation of American Scientists -FAS), η οποία παρακολουθεί την εξέλιξη των πυρηνικών, ‘’η τάση μείωσης των πυρηνικών όπλων έχει μειωθεί σημαντικά, σε σχέση με ότι γινόταν την δεκαετία του 1990 και η μικρή μείωση οφείλεται στον παροπλισμό απαρχαιωμένων όπλων. Η τάση για τα αποθέματα πυρηνικών είναι αυξητική’’.

Πέρα από τον αριθμό των πυρηνικών κεφαλών υπάρχουν δυο τάσεις άκρως επικίνδυνες:

• Η αύξηση της ταχύτητας των φορέων των όπλων. Οι υπερηχητικοί πύραυλοι που έχουν ήδη η Ρωσία και η Κίνα και σε λίγο θα έχουν οι ΗΠΑ και η Ινδία, δίνουν τη δυνατότητα μείωσης του χρόνου προειδοποίησης και αναχαίτισης. Έχουμε δει πως αυτοί οι πύραυλοι ενεργούν στην Ουκρανία με συμβατική κεφαλή.
• Η κατασκευή τακτικών πυρηνικών μικρής ισχύος και η αντίστοιχη αύξηση ισχύος των συμβατικών πυρομαχικών (βλέπε θερμοβαρικές βόμβες) εξαλείφουν την διαχωριστική γραμμή μεταξύ συμβατικών και πυρηνικών όπλων.

Από την δεκαετία του 1980 οι Αμερικανοί είχαν κατασκευάσει φορητά πυρηνικά, που θα μπορούσαν για παράδειγμα να τοποθετηθούν από ένα δύτη σε ένα λιμάνι και να το καταστρέψουν. Ακολούθησαν οι Ρώσοι με τακτικούς πυραύλους τύπου Iskander και βλήματα πυροβολικού. Τα πυρηνικά αυτά έχουν μικρή ισχύ (1 ΚΤ ή μικρότερα. Η ισχύς της βόμβας του Ναγκασάκι ήταν 15 ΚΤ και της Χιροσίμα 20 ΚΤ) και δίνουν την εντύπωση ότι δεν είναι τόσο επικίνδυνα…

Οι δυο αυτές τάσεις μεταθέτουν την βαρύτητα από το όπλο στον φορέα και καθησυχάζουν τους πληθυσμούς λόγω της μικρής καταστρεπτικότητας.

Αποκρύπτουν όμως τους κινδύνους επέκτασης των προσβολών με πυρηνικά όπλα και ότι το μικρό κακό θα φέρει το μεγάλο. Θα αποδεσμευτούν αναπόφευκτα πυρηνικά μεγαλύτερης ισχύος και θα καταστραφεί μεγάλο μέρος του πλανήτη.

Εκτός ότι θα έχει γίνει ιστορικά μια κακή αρχή και θα δούμε ακόμη και τοπικούς πολέμους με πυρηνικά.

Οι κίνδυνοι από εκτεταμένη χρήση ακόμη και μικρών τακτικών πυρηνικών δεν μπορούν να υπολογισθούν. Επίσης όλοι υπολογίζουν τις καταστροφές από το ωστικό κύμα και την θερμική ακτινοβολία και παραβλέπουν ή δεν μπορούν να υπολογίσουν εύκολα λόγω μεταβλητών (ανέμου κλπ) την ραδιενεργό διασπορά σε μεγάλες αποστάσεις. Να θυμηθούμε τι έγινε με το Τσερνομπίλ.

Εκτός από τους δυο μεγάλους πολέμους στην Ουκρανία και στην Γάζα υπάρχουν άλλοι 50 τοπικοί πόλεμοι και εμφύλιες συγκρούσεις, παγκόσμια, οι οποίοι μπορεί να επεκταθούν ή να προκαλέσουν κινδύνους για την σταθερότητα σε περιφερειακό ή παγκόσμιο επίπεδο.

Από τον πόλεμο στο Κογκό μέχρι το Σουδάν, τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, τον εμφύλιο στην Μυανμάρ, τις συμμορίες των ναρκωτικών στην Λατινική Αμερική και την Αϊτή. Βλέπουμε επίσης να επεκτείνεται ο πόλεμος του Ισραήλ προς την πλευρά του Λιβάνου, με κίνδυνο εμπλοκής του Ιράν και της Συρίας.

‘’Διανύουμε μια από τις πιο επικίνδυνες περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας’’ γράφει ο διευθυντής του SIPRI.

Την δεκαετία του ’80 το μαζικό φιλειρηνικό και αντιπυρηνικό κίνημα επιβράδυνε την εγκατάσταση των αμερικανικών Pershing/Cruise και των ρωσικών SS-20 και έδωσε ώθηση για την μετέπειτα απόσυρσή τους. Ας θυμηθούμε τους ένα εκατομμύριο διαδηλωτές στη Γερμανία.

Μήπως ήρθε η ώρα για παρόμοιες αντιδράσεις των λαών και ειδικά των ευρωπαϊκών, που κινδυνεύουν περισσότερο;

(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)