Συμπληρώνονται 78 χρόνια από την ρίψη ατομικών βομβών στη Χιροσίμα (6 Αυγούστου 1945) και στο Ναγκασάκι (9 Αυγούστου 1945).

Το ναζιστικό τέρας είχε υποταχθεί τον Μάϊο του 1945 με την πτώση του Βερολίνου. Όμως στην άλλη άκρη του κόσμου ο ιαπωνικός μιλιταρισμός είχε υποχωρήσει από πολλά νησιά του Ειρηνικού αλλά άντεχε ακόμη. H βόμβα ουρανίου έπεσε στη Χιροσίμα, μία πόλη των 380.000 κατοίκων, με βιομηχανία και αστική περιοχή που δεν είχε καταστροφές από συμβατικούς βομβαρδισμούς και η βόμβα πλουτωνίου έπεσε λίγες μέρες αργότερα στο Ναγκασάκι, μια πόλη με 174.000 κατοίκους και ναυπηγεία. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών, κύρια πολίτες και λιγότεροι στρατιωτικοί κυμάνθηκε από 126.000 μέχρι 220.000. Οι απώλειες προήλθαν από το ωστικό κύμα, την θερμική ακτινοβολία και την ραδιενεργό μόλυνση.

Τα στρατιωτικά επιτελεία είχαν υπολογίσει ότι θα υπήρχαν 200.000 Αμερικανοί νεκροί αν συνεχίζονταν οι αποβατικές επιχειρήσεις για την πλήρη κατάληψη των ιαπωνικών νησιών.

Η ‘’στρατιωτική’’ εξήγηση όμως δεν είναι απόλυτα επαρκής. Οι Αμερικανοί είχαν πληροφορίες για αντίστοιχο γερμανικό πρόγραμμα και επιτάχυναν τις διαδικασίες ενώ η επίδειξη της αμερικανικής ισχύος με το ‘’απόλυτο’’ όπλο που το κατείχαν μόνο αυτοί θεωρήθηκε από τον πρόεδρο Τρούμαν αναγκαία ενέργεια απέναντι στη Σοβιετική Ένωση που είχε υπεροπλία συμβατικών δυνάμεων.

Η κήρυξη του πολέμου από την Σοβιετική Ένωση στην Ιαπωνία δυο μέρες μετά την ρίψη της βόμβας στη Χιροσίμα πιθανόν ήταν το έναυσμα για την ρίψη της δεύτερης βόμβας στο Ναγκασάκι. Τελικά η ΕΣΣΔ κατασκεύασε τη δική της ατομική βόμβα το 1949, πιθανόν προϊόν κατασκοπείας και αντιγραφή της βόμβας που έπεσε στο Ναγκασάκι.

Οι ατομικές βόμβες όπως αυτές που έπεσαν στην Ιαπωνία αντικαταστάθηκαν σταδιακά από βόμβες υδρογόνου (θερμοπυρηνικές).

Μέχρι την απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών έγιναν περί τις 2.000 δοκιμές στο έδαφος και την θάλασσα, επιβαρύνοντας το φυσικό περιβάλλον και με πολλά θύματα στους κατοίκους νησιωτικών περιοχών του Ειρηνικού.

Η τωρινή κατάσταση

Σήμερα, εννέα χώρες – ΗΠΑ, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ και Βόρεια Κορέα, έχουν 13.400 πυρηνικές κεφαλές από τις οποίες 3.720 βρίσκονται σε επιχειρησιακά όπλα και μέσα. Από αυτές οι 1.800 είναι σε υψηλή επιχειρησιακή ετοιμότητα. Το 90% των πυρηνικών όπλων ανήκουν στις δυο μεγάλες υπερδυνάμεις. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία έχουν αρχίσει εκτεταμένο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των πυρηνικών κεφαλών, των πυραύλων, των αεροπορικών και ναυτικών μέσων, που τις μεταφέρουν.

Οι ΗΠΑ έχουν 5.800 πυρηνικές κεφαλές εκ των οποίων 1.750 είναι αναπτυγμένες και οι λοιπές αποθηκευμένες. Από αυτές που έχουν αναπτυχθεί για πιθανή χρήση οι 1.300 είναι σε στρατηγικούς πυραύλους, οι 300 σε βάσεις βομβαρδιστικών και οι 150 είναι για τακτική χρήση εκτός των ΗΠΑ σε αεροσκάφη αμερικανικά ή του ΝΑΤΟ.

Η Ρωσία έχει 6.375 πυρηνικές κεφαλές εκ των οποίων 1.570 είναι αναπτυγμένες. Από αυτές που έχουν αναπτυχθεί οι 1.370 είναι για στρατηγική χρήση και οι 200 σε βομβαρδιστικά. Από τις λοιπές οι 1.875 είναι σε συστήματα μικρού βεληνεκούς, πλοία, υποβρύχια και αντιαεροπορικά συστήματα.

Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει 215 πυρηνικές κεφαλές εκ των οποίων οι 120 είναι αναπτυγμένες σε υποβρύχια και η Γαλλία 290 κεφαλές εκ των οποίων οι 280 είναι αναπτυγμένες σε αεροσκάφη και υποβρύχια.

Τι ισχύ έχουν οι πυρηνικές κεφαλές;

Σαν μέτρο σύγκρισης θα πάρουμε τις δυο βόμβες που έπεσαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι το 1945. Η πρώτη είχε ισχύ 15 ΚΤ (το αντίστοιχο σε 15.000 τόνους συμβατικών εκρηκτικών ΤΝΤ) και η δεύτερη 20 ΚΤ (το αντίστοιχο σε 20.000 τόνους συμβατικών εκρηκτικών ΤΝΤ). Η μέτρηση της καταστρεπτικής τους ικανότητας είναι ενδεικτική γιατί υπάρχει και η ραδιενεργός μόλυνση που διαρκεί χρόνια.

Ένα αμερικανικό στρατηγικό βομβαρδιστικό αεροσκάφος Β-52 μπορεί να μεταφέρει 20 βόμβες ισχύος από 5-150 ΚΤ η κάθε μία. Ένας διηπειρωτικός πύραυλος Minutman II 3 κεφαλές των 300 ΚΤ. Ένα F-16 3 κεφαλές των 50 ΚΤ. Ένας ρωσικός διηπειρωτικός πύραυλος SS-19 μεταφέρει 6 κεφαλές των 400 ΚΤ. Ένα ρωσικό υποβρύχιο 4 κεφαλές των 100 ΚΤ. Ένα γαλλικό αεροσκάφος Rafale μεταφέρει μια κεφαλή των 100 ΚΤ.

Με απλά λόγια μια βόμβα με πυρηνική κεφαλή από αεροσκάφος μπορεί να προκαλέσει πέντε Χιροσίμες. Ένας διηπειρωτικός πύραυλος μπορεί να προκαλέσει 20 Χιροσίμες Χ 6 κεφαλές=120 Χιροσίμες, περίπου.

Τα δόγματα χρήσης πυρηνικών

Όλες οι χώρες που διαθέτουν πυρηνικά όπλα ισχυρίζονται ότι τα έχουν για να μην απειληθεί η κυριαρχία τους από άλλες χώρες. Δηλαδή, είναι το ύστατο μέσον. Το δόγμα του ‘’πρώτου πλήγματος’’ μάλλον είναι αποτρεπτικής χρήσης και κανείς δεν το πιστεύει. Όλοι ξέρουν ότι αν γίνει αρχή με μικρά πυρηνικά όπλα μπορεί να βγει το τζίνι από το μπουκάλι και σε λίγα λεπτά να καταστραφεί ο πλανήτης. Οι επιστήμονες λένε ότι δεν μπορεί να διαχωριστεί η τακτική χρήση από την στρατηγική. Το μικρό κακό θα φέρει το μεγάλο. Θα γίνει άμεσα κλιμάκωση με απροσδιόριστα αποτελέσματα. Υπάρχουν όμως κύκλοι που ισχυρίζονται ότι ένα μικρό πυρηνικό όπλο θα έχει τοπικές επιπτώσεις και κανείς δεν θα τολμήσει να κάνει κλιμάκωση. Είναι θεωρίες τυχοδιωκτικές που παίζουν ρουλέτα με την ύπαρξη του πλανήτη.

Μέχρι τώρα ένας διηπειρωτικός πύραυλος χρειαζόταν περίπου 20’ για να πάει από την Μόσχα στην Ουάσιγκτον και αντίστροφα. Τώρα αναπτύσσονται υπερηχητικά όπλα από τις μεγάλες δυνάμεις με δυνατότητες ελιγμού ώστε να παραπλανούν την αντίπαλη αντιπυραυλική άμυνα. Ο χρόνος πτήσης για την ίδια απόσταση καλύπτεται σε 5-10 λεπτά. Η αντίδραση γίνεται αδύνατη. Και φυσικά είναι τα αεροσκάφη και τα υποβρύχια που μπορούν να πλησιάσουν σε μικρή απόσταση την αντίπαλη χώρα και να μειώσουν σημαντικά τον χρόνο αντίδρασης.

Ακόμη σε περίοδο έντασης υπάρχει πιθανότητα εκτόξευσης από λάθος. Η αυτοματοποίηση θα φέρει την μία εκτόξευση μετά την άλλη και πριν κτυπήσουν τα ‘’κόκκινα’’ τηλέφωνα η καταστροφή μεγάλων αστικών κέντρων θα είναι αναπόφευκτη. Το περιβάλλον θα καταστραφεί και η ζωή των ανθρώπων μαζί.

Είναι πιθανή η χρήση πυρηνικών όπλων σε τοπικούς πολέμους;

Η Πολωνία έχει ζητήσει να φιλοξενήσει αμερικανικά πυρηνικά όπλα ενώ η Λευκορωσία έχει μπει σε διαδικασία φιλοξενίας ρωσικών πυρηνικών. Μπορεί για την ώρα οι απειλές να είναι στο πλαίσιο των διπλωματικών πιέσεων αλλά μια αλλαγή των τωρινών δεδομένων του πολέμου με σημαντικές απώλειες για την Ρωσία ή αντίστροφα με ρωσικές δυνάμεις κοντά στα πολωνικά σύνορα θα αποτελούσε κλιμάκωση και πρόκληση για χρήση ‘’μικρών’’ τακτικών πυρηνικών. Οι επιπτώσεις ακόμη και του ραδιενεργού νέφους σε σύμμαχες χώρες θα αποτελούσε αιτία περεταίρω κλιμάκωσης.

Σε μικρότερες χώρες όπως η Βόρεια Κορέα ένας κίνδυνος κατάρρευσης του καθεστώτος θα έβαζε σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη. Το ίδιο ένας τοπικός πόλεμος μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν.

Η ανθρωπότητα σε στάδιο επιβίωσης ή καταστροφής;

Ο δρόμος της αντιπαράθεσης των μεγάλων δυνάμεων είναι αδιέξοδος και επικίνδυνος.

Ο πιο ηλίθιος τρόπος για την καταστροφή της ανθρωπότητας είναι η αυτοκτονία με τη χρήση πυρηνικών.

Η υλοποίηση των συμφωνιών για μείωση των πυρηνικών και όχι ο εκσυγχρονισμός τους είναι άμεση ανάγκη.

Η κλιματική κρίση και τα πυρηνικά όπλα θεωρούνται οι κυριότεροι κίνδυνοι για την ύπαρξη του πλανήτη.

Τα στοιχεία είναι από το σουηδικό Ινστιτούτο SIPRI (sipri.org) και το Federation of American Scientists (fas.org) και έχουν δημοσιευθεί σε αντίστοιχο άρθρο του Αυγ. 2022.

Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.