To 1912, παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα πρωτοπόρα τότε πολεμικά πλοία Dreadnoughts μετέπιπταν από κινητήρες που τροφοδοτούνταν με κάρβουνο σε κινητήρες με ντήζελ. Οι Αμερικανοί είχαν το δικό τους πετρέλαιο ενώ ο τότε πρώτος Λόρδος του βρετανικού ναυαρχείου Ουίνστον Τσώρτσιλ αναζήτησε λύση στο περσικό πετρέλαιο μια και η Αγγλία είχε τότε πολύ κάρβουνο αλλά όχι πετρέλαιο.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη μετά την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970 όταν άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες για κατασκευή φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών. Οι εποχές ενεργειακής μετάβασης είναι κρίσιμες.

Μέχρι πριν δυο χρόνια οι αναπτυγμένες χώρες αναζητούσαν τρόπους για ‘’καθαρότερη και πιο πράσινη ενέργεια’’. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κτύπησαν το καμπανάκι ακριβώς γι αυτές τις χώρες που είναι οι μεγαλύτεροι επιβαρυντές του περιβάλλοντος και που ήθελαν να απαλλαγούν από την εξάρτηση του παραδοσιακού γεωπολιτικού σχήματος που στηριζόταν κύρια στην τροφοδοσία από τη Ρωσία και τις χώρες του Κόλπου. Πίστευαν ότι θα έμπαιναν στην πρωτοπορία των νέων τεχνολογιών με τα δυτικά κεφάλαια και την δυτική τεχνολογία, θα έκλεβαν την ‘’φωτιά από τον Καύκασο’’ και θα είχαν καθαρό περιβάλλον.

Τα προηγούμενα χρόνια η αβεβαιότητα για ανάγκες ενέργειας λόγω της πανδημίας, η μειωμένη ζήτηση στην Κίνα και οι πιέσεις για μειωμένες επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μειωμένων εφεδρικών ποσοτήτων στις δεξαμενές των κρατών.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 ήρθε να αλλάξει τα πράγματα και να αναδείξει τους ανταγωνισμούς για την ενέργεια. Τριπλασιάστηκε η τιμή του φυσικού αερίου και έδωσε την ευκαιρία στη Ρωσία να κερδίσει 50% περισσότερα από το αναμενόμενο. Η. Ευρώπη ξόδεψε 800 δις ευρώ για προστασία των επιχειρήσεων και νοικοκυριών της. Η νέα γεωπολιτική κατάσταση ήρθε να υπενθυμίσει την έλλειψη εφοδιασμού λόγω του Αραβικού εμπάργκο του 1973 και της Ιρανικής Επανάστασης του 1979. Η πρώτη είχε τις επιπτώσεις της και στην χώρα μας με την άνοδο των τιμών, την κοινωνική δυσαρέσκεια και το πρώτο σοβαρό ταρακούνημα της χούντας. Να θυμηθούμε επίσης τον πόλεμο Ισραήλ-Αράβων του 1973, τον Ινδο-Πακιστανικό, την κατάρρευση των δικτατοριών σε Ελλάδα και Πορτογαλία. κ.α.

Η κρίση της δεκαετίας του 1970 ήταν επικεντρωμένη στην έλλειψη πετρελαίου και προκάλεσε άνοδο του πληθωρισμού και στασιμότητά στην ανάπτυξη (στασιμοπληθωρισμό). Η τωρινή κρίση επηρεάζει πολλούς τομείς πλέον των παραπάνω. Πρόβλημα στην έλλειψη ενέργειας, ανασφάλεια για τον εφοδιασμό τροφίμων, εγκατάλειψη των στόχων περιορισμού της κλιματικής κρίσης και γεωπολιτικές αναταράξεις και ανακατατάξεις.

Η επιδίωξη πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν να σταθεροποιηθεί η κλιματική αλλαγή της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 βαθμόC μέχρι το 2050. Αυτό απαιτούσε 35 τρις δολ. μέχρι το 2030 σε ανανεώσιμες πηγές και μετατροπή των καταναλώσεων ορυκτών καυσίμων. Το 2022 ξοδεύτηκαν 1,3 τρις δολ. σε επενδύσεις τέτοιας μορφής που σημαίνει ότι θα έπρεπε να γίνουν τετραπλάσιες και πάνω από 5 τρις. Επιπλέον το 2022 οι χώρες που έγιναν επενδύσεις σε μη ορυκτά καύσιμα περιλάμβαναν το 50% του πληθυσμού του πλανήτη ενώ η Αφρική επένδυσε μόνο το 1%.

Την ίδια στιγμή μόνο 92% του πληθυσμού της γης θα έχει ηλεκτρικό ρεύμα μέχρι το 2030, αφήνοντας 670 εκατομμύρια χωρίς ρεύμα.

Στο όνομα των γεωπολιτικών συμφερόντων και της απομόνωσης της Ρωσίας και της Κίνας η Αμερική επέκτεινε τις κυρώσεις και ανάγκασε την Ευρώπη να μηδενίσει τις ρωσικές εισαγωγές φυσικού αερίου και να μειώσει σημαντικά αυτές του πετρελαίου. Η ατμομηχανή της Ευρώπης, η γερμανική βιομηχανία έχει πληγεί παρά τα γρήγορα μέτρα που έλαβε και αναγκάζεται να εισάγει πολύ ακριβότερο φυσικό αέριο. Το ίδιο οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Ευνοημένη η Νορβηγία με τα ενεργειακά αποθέματα που διαθέτει, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς. Ευνοημένες και οι Αραβικές χώρες του Κόλπου, οι οποίες βρήκαν ευκαιρία να ανεξαρτοποιηθούν από την ‘’φιλική’’ πολιτική που εφάρμοζαν με την Δύση.

Η Σαουδική Αραβία εγκαταλείπει την στάση που τηρούσε από το 1945 με την υπογραφή της συμφωνίας Ρούζβελτ – βασιλιά Σαούντ, που ουσιαστικά έδινε φτηνό πετρέλαιο με αντάλλαγμα την ασφάλειά της. Κρατάει μια γραμμή κοινή με την Ρωσία και τις άλλες χώρες που παράγουν πετρέλαιο (OPEC+), μειώνει την παραγωγή για να κρατήσει τις τιμές ψηλά, συνάπτει σχέσεις με την Κίνα, η οποία εγγυάται τη συμφωνία με το Ιράν. Σταθεροποιείται έτσι η περιοχή που παρέχει ενέργεια στη κύρια χώρα παραγωγό στον κόσμο, την Κίνα.

Η κλιματική αλλαγή βάζει σε κίνδυνο και την παραγωγή ενέργειας. Η υδροηλεκτρική ενέργεια γίνεται ανασφαλής όπως συνέβη στη Βραζιλία το 2022 λόγω παρατεταμένης ξηρασίας και στην Καλιφόρνια η οποία απώλεσε το μισό δυναμικό της από υδροηλεκτρικά εργοστάσια.

Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (IEA) εκτιμά ότι για να επιτευχθεί ο στόχος μηδενισμού των εκπομπών διοξειδίου μέχρι το 2050 θα πρέπει η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας να καλύπτει το 50% της κατανάλωσης ενέργειας από 20% που είναι τώρα. Κάτι που φαίνεται μάλλον απίθανο. Η ηλεκτρική ενέργεια πρέπει να παράγεται κοντά στον τόπο κατανάλωσης και αυτό σημαίνει λιγότερες διενέξεις μεταξύ των γειτονικών κρατών. Όμως οι διαφορές και ο απομονωτισμός διευρύνεται.

Οι νέες τεχνολογίες απαιτούν μεγάλες ποσότητες συγκεκριμένων μετάλλων όπως λίθιο (το 50% του εφοδιασμού γίνεται από την Αυστραλία), κοβάλτιο (το 70% από Λ.Δ. Κονγκό και Ζάμπια) και σπάνιες γαίες (το 60-90% από την Κίνα). Η Κίνα παράγει τα ¾ των ηλεκτρικών μπαταριών για αυτοκίνητα. Η αμερικανική Teslaυπέγραψε συμφωνία αυτές τις μέρες για κατασκευή εργοστασίου μπαταριών ιόντων στην Κίνα με δυνατότητα 10.000 μπαταριών τον χρόνο.

Βλέπουμε δηλαδή ότι η αμερικανική πολιτική για γεωπολιτικούς λόγους προσπαθεί να επαναφέρει τις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας σε αμερικανικό έδαφος (friendshoring/nearshoring) και οι βιομηχανίες για προφανείς λόγους κέρδους απλώνονται στην Κίνα. Αυτό συνέβη με τις γερμανικές Volskwagen και BASF και την αμερικανική Tesla).

Η πολιτική των περιορισμών του παγκόσμιου εμπορίου χάριν της επιστροφής των βιομηχανιών σε φιλικό έδαφος (πολιτική Αμερικανής ΥΠΟΙΚ Γιέλεν) φαίνεται ότι είναι χίμαιρα. Όπως είναι ανορθολογισμός η μαζική μετατροπή αυτοκινήτων σε ηλεκτροκίνητα χωρίς να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός σε ηλεκτρικό ρεύμα. Η τεχνολογία δεν μπορεί να ‘’πηδήξει’’ στο μέλλον χωρίς ενέργεια.

Αυτές τις μέρες η Γερμανία σκέφτεται να παρατείνει τη λειτουργία δυο πυρηνικών σταθμών. ΟΙ ευρωπαίοι ηγέτες και κύρια ο Μακρόν επισκέπτονται την Κίνα, κλείνουν εμπορικές συμφωνίες και δείχνουν ότι δεν μπορούν να ακολουθήσουν άκριτα την αμερικανική ιδεοληψία του διαχωρισμού των ‘’αυταρχικών καθεστώτων’’ με τα δημοκρατικά.

Μόνος στο νότο ο Έλληνας πρωθυπουργός επιμένει να κινείται στην ίδια κατεύθυνση που τήρησε με τον Γκουαϊδό στη Βενεζουέλα. Μόνο που τώρα οι BRICS δεν περιλαμβάνουν μια μικρή περιοχή του πλανήτη. Όταν ο Μακρόν λέει ‘’από το γαλλικό χωράφι στο κινεζικό τραπέζι’’ και κλείνει συμφωνία για 184 αεροσκάφη της Airbus εμείς περιμένουμε να πάρουμε εντολές ή διστάζουμε να συνάψουμε στενότερες σχέσεις με τις βαλκανικές χώρες.

Ο κόσμος κινείται με εμάς ή ερήμην μας.

(Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)