Η πρώτη εβδομάδα της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Γλασκώβη ολοκληρώθηκε με έναν καταιγισμό πρωτοβουλιών και ανακοινώσεων από τους ηγέτες των κρατών. Ας δούμε παρακάτω τις πιο σημαντικές από αυτές, καθώς και το τι έκανε η χώρα μας, κάνοντας έναν σύντομο απολογισμό.
Παγκόσμια δέσμευση για το μεθάνιο
103 κράτη, ανάμεσά τους και 15 μεγάλοι ρυπαντές, όπως οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Βραζιλία, η Νιγηρία και ο Καναδάς υπέγραψαν την Παγκόσμια Δέσμευση για το Μεθάνιο με στόχο τη μείωση των εκπομπών του μεθανίου κατά 30% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2020. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί επί της ουσίας τη συνέχεια της σχετικής πρωτοβουλίας Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρωπαϊκής Ένωσης τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Γιατί, όμως είναι σημαντική η συμφωνία αυτή;
Το μεθάνιο (CH4) είναι το δεύτερο πιο σημαντικό αέριο του θερμοκηπίου μετά το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και εκτιμάται ότι η επίτευξη του στόχου αυτού μπορεί από μόνη της να μειώσει την αύξηση της θερμοκρασίας κατά 0,2oC. Aν και έχει πολύ μικρότερη διάρκεια ζωής στην ατμόσφαιρα, το μεθάνιο είναι 84 φορές πιο ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου από το CO2 κατά τα 20 πρώτα χρόνια της ζωής του στην ατμόσφαιρα, δηλαδή κατά το χρονικό διάστημα στο οποίο πρέπει να κορυφώσουμε τις προσπάθειές μας. Επίσης, για την επίτευξη του στόχου θα πρέπει να εφαρμοστούν μέτρα και πολιτικές σε μια σειρά από τομείς που αποτελούν τις βασικές πηγές μεθανίου, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, τα απόβλητα και φυσικά, το ορυκτό αέριο.
Τι έκανε η Ελλάδα: Η Ελλάδα συνυπέγραψε την πρωτοβουλία για το μεθάνιο.Διακήρυξη των Ηγετών της Γλασκώβης για τα δάση και τις χρήσεις γης
Περισσότερα από 120 κράτη δεσμεύτηκαν να εργαστούν συλλογικά για να σταματήσουν και να αντιστρέψουν την απώλεια δασών και την υποβάθμιση της γης έως το 2030. Επιπλέον, εξασφαλίστηκαν 12 δισεκ. δημόσιων πόρων και 7.2 δισεκ. ιδιωτικών κεφαλαίων για χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων κρατών.
Γιατί είναι σημαντική η πρωτοβουλία: Εκτός από την απώλεια της βιοποικιλότητας, η απώλεια δασών προκαλεί περίπου το 10% των παγκόσμιων εκπομπών. Αν εφαρμοστεί σωστά, μπορεί να έχει τεράστιο όφελος όχι μόνο για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα, αλλά και για δισεκατομμύρια ανθρώπους που ζουν κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες και εξαρτώνται από τα δάση. Ωστόσο, αντίστοιχη εθελοντική συμφωνία για τον τερματισμό της αποδάσωσης έως το 2030 είχε υπογραφεί το 2014, αλλά κρίθηκε αποτυχημένη αφού αφενός είχε τη συμμετοχή μόνο 40 κρατών, (απουσίαζαν κράτη όπως η Βραζιλία και η Ρωσία), αφετέρου η αποδάσωση συνεχιζόταν με αμείωτο ρυθμό έως το 2019, όταν ο στόχος για το 2020 ήταν η μείωσή της κατά 50%. Για τον λόγο αυτό, θεωρείται αρνητική εξέλιξη η αποχώρηση της Ινδονησίας κυριολεκτικά λίγες ώρες μετά την υπογραφή της νέας συμφωνίας.
Τι έκανε η Ελλάδα: Η Ελλάδα συνυπέγραψε την πρωτοβουλία για τα δάση και τις χρήσεις γης.Επιστροφή των ΗΠΑ στη Συμμαχία Ηγετών Υψηλής Φιλοδοξίας
Οι ΗΠΑ επέστρεψαν στη Συμμαχία Υψηλή Φιλοδοξίας (High Ambition Coalition COP26 Leaders) μετά την αποχώρησή τους κατά την περίοδο Trump. Το 2015 η συμμαχία αυτή με πρωτοβουλία του χαρισματικού επικεφαλής της διπλωματικής αποστολής των Νησιών Μάρσαλ κατάφερε να ενσωματώσει στο τελικό κείμενο της Συμφωνίας του Παρισιού, τη ρητή αναφορά στον στόχο του 1,5 βαθμού.
Γιατί είναι σημαντική αυτή η εξέλιξη: η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμό αποτελεί το απολύτως ανώτατο όριο, κατά το οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να συνεχίσει να ζει με ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Καθώς ο στόχος αυτός γίνεται όλο και πιο δύσκολος να επιτευχθεί, είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναδειχθεί περαιτέρω στις διαπραγματεύσεις, ώστε να ενισχυθεί η κλιματική δράση.
Τι έκανε η Ελλάδα: Η Ελλάδα δεν συμμετέχει στη Συμμαχία, παρά το ότι συμμετέχουν 8 ακόμα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Διακήρυξη του Φόρουμ των κλιματικά ευάλωτων κρατών (Climate Vulnerable Forum)
Το Φόρουμ που αποτελείται από 55 αναπτυσσόμενα κράτη από την Αφρική, την Ασία, τον Ειρηνικό, τη Νότια Αμερική, την Καραϊβική και τη Μέση Ανατολή υπογράφει τη νέα διακήρυξη με την οποία ζητά πραγματικά φιλόδοξα μέτρα: την υπογραφή Συμφώνου Κλιματικής Έκτακτης Ανάγκης, τη χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων κρατών με τουλάχιστον 100 δισεκ. δολάρια ανά έτος έως το 2024, την αναβάθμιση των κλιματικών στόχων των ανεπτυγμένων κρατών και την ενίσχυση της κλιματικής δράσης συγκεκριμένων τομέων, όπως η ναυτιλία.
Γιατί είναι σημαντική η πρωτοβουλία: οι φωνές και η κοινή δράση των αναπτυσσόμενων κρατών, των κρατών δηλαδή που ευθύνονται το λιγότερο για την κλιματική κρίση, αλλά πληρώνουν το πιο σκληρό τίμημα είναι κομβικές για την πρόοδο των διαπραγματεύσεων καθώς προωθούν την ατζέντα και αναδεικνύουν κομβικά ζητήματα.Οικονομική Συμμαχία της Γλασκώβης για το Μηδενικό Ισοζύγιο Άνθρακα (Glasgow Financial Alliance for Net Zero, GFANZ)
Περισσότερα από 450 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από 45 κράτη με περιουσιακά στοιχεία που ξεπερνούν τα 130 τρισ. δολάρια δεσμεύτηκαν να αναλάβουν δράση για τον μετασχηματισμό της οικονομίας σε κλιματικά ουδέτερη και να εξασφαλίσουν τη χρηματοδότηση των 100 τρισ. δολαρίων που απαιτείται έως το 2050 για να υποστηριχθεί ο στόχος.
Γιατί είναι σημαντική η πρωτοβουλία: η ευθυγράμμιση του χαρτοφυλακίου των μεγαλύτερων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του πλανήτη με τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου είναι απαραίτητη αν θέλουμε να επιταχύνουμε την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και τη στροφή στην καθαρή ενέργεια σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η πρωτοβουλία αυτή είναι μία σημαντική εξέλιξη, αρκεί να τηρηθούν αυστηρά κάποιοι όροι: οι πρωτοβουλίες που θα ακολουθήσουν να πλαισιωθούν με δεσμευτικούς στόχους ειδικά ως προς το θέμα της χρηματοδότησης έργων ορυκτών καυσίμων μέσω δανεισμού και να υπάρξει διαφάνεια σε όλο το φάσμα της πρωτοβουλίας. Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τον θετικό χαρακτήρα της πρωτοβουλίας, ο μετασχηματισμός του οικονομικού συστήματος, ώστε να υποστηρίζει τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα με όρους περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης είναι δουλειά των εθνικών κυβερνήσεων.
Πρωτοβουλίες για την απεξάρτηση από τον άνθρακα
Περισσότερες από 40 χώρες δεσμεύτηκαν για να απεξαρτηθούν από τον άνθρακα, έως τη δεκαετία του 2030 για τις μεγαλύτερες οικονομίες και τη δεκαετία του 2040 για τις φτωχότερες. Αξιοσημείωτη η συμμετοχή του Βιετνάμ, της Χιλής, της Ινδονησίας και της Νότιας Κορέας, της Αιγύπτου και του Μαρόκο. Στον αντίποδα, απουσιάζουν οι μεγάλοι ρυπαντές, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ινδία και η Αυστραλία, ενώ η Πολωνία λίγες ώρες μετά την υπογραφή της συμφωνίας, διευκρίνισε ότι σχεδιάζει την απεξάρτηση από τον άνθρακα 10 χρόνια αργότερα, δηλαδή κατά τη δεκαετία του 2040.
Επίσης, 20 χώρες και 5 αναπτυξιακές τράπεζες ανακοίνωσαν τη δέσμευσή τους να σταματήσουν να χρηματοδοτούν νέα έργα άνθρακα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο έως το τέλος του 2022. Τέλος, ανακοινώθηκε πρωτοβουλία διεθνούς συνεργασίας μεταξύ Νότιας Αφρικής και Αγγλίας, Γερμανίας, Γαλλίας, ΕΕ και ΗΠΑ για τη δίκαιη μετάβαση της Νοτίου Αφρικής, αρχικά με τη χρηματοδότηση 8.5 δισεκ. δολαρίων.
Γιατί είναι σημαντική η πρωτοβουλία: Ο άνθρακας είναι η μεγαλύτερη πηγή αερίων του θερμοκηπίου και η μετάβαση από το πιο ρυπογόνο καύσιμο στον πλανήτη στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα δώσει τεράστια ώθηση στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Τι έκανε η Ελλάδα: Η Ελλάδα δεν συμμετέχει σε καμία από τις δύο πρωτοβουλίες, αν και η ίδια έχει δεσμευτεί να απεξαρτηθεί από τον λιγνίτη έως το 2028 ή και νωρίτερα.
Είναι ικανοποιητική η πρόοδος;
Από τα τέλη Οκτωβρίου μέχρι και σήμερα, 14 νέα κράτη ανακοίνωσαν επίσημα νέες δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέσα από τις Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές τους (NDCs), δηλαδή τα επίσημα σχέδια που περιγράφουν κλιματικά μέτρα και πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που κατατίθενται στη Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC). Επίσης, κατά την πρώτη εβδομάδα της διάσκεψης, η Ινδία και το Βιετνάμ ανακοίνωσαν νέους στόχους για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας το 2070 και το 2050 αντίστοιχα.
Η UNFCCC έχει αναλύσει όλα τα NDCs που είχαν κατατεθεί μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και υπολογίζει ότι ακόμα και αν τα σχέδια αυτά υλοποιούνταν στο ακέραιο η θερμοκρασία θα αυξανόταν έως και κατά 2,7 βαθμούς Κελσίου έως τα τέλη του αιώνα. Είμαστε επομένως πολύ μακριά από τον στόχο του 1,5 βαθμού και απαιτείται πολύ μεγαλύτερη φιλοδοξία.
Υπό αυτό το πρίσμα όλες οι πρωτοβουλίες που περιγράφονται παραπάνω είναι θετικά βήματα που μπορούν να κλείσουν σημαντικά το χάσμα. Σύμφωνα με νεότερη ανάλυση από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA) η πλήρης και έγκαιρη υλοποίηση όλων των δεσμεύσεων, συμπεριλαμβανομένων και των πιο πρόσφατων (π.χ. η δέσμευση για το μεθάνιο ή οι νέες δεσμεύσεις της Ινδίας), μπορεί να συγκρατήσει την αύξηση της θερμοκρασίας σε 1,8 βαθμούς Κελσίου. Απαιτούνται όμως ακόμα πιο γενναίες δεσμεύσεις, υιοθέτηση πολιτικών και μέτρων υλοποίησης από σήμερα κιόλας ώστε να έχουμε μία καλή πιθανότητα να πετύχουμε τον στόχο του 1,5 βαθμού.
Τι πρέπει να γίνει στην COP26 για να έχουμε ένα καλό αποτέλεσμα;
- Αναβάθμιση των κλιματικών στόχων για τη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και οριστική απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.
- Ανάδειξη της προστασίας της φύσης σε ισότιμο πυλώνα για την κλιματική δράση.
- Επαρκής χρηματοδότηση και μεταφορά τεχνογνωσίας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες.
- Κινητοποίηση όλων των κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και φορέων που έχουν τη μεγαλύτερη ιστορική ευθύνη.
- Ταχεία εφαρμογή των δεσμεύσεων μέσω υλοποίησης μέτρων και πολιτικών.
Δημήτρης Ιμπραήμ: υπεύθυνος τομέα κλίματος και ενέργειας
