Με αφορμή την αύξηση των αναφορών των πολιτών σε σχέση με την επιβάρυνση που έχουν υποστεί λόγω της ενεργειακής κρίσης, ο Συνήγορος του Πολίτη εκπόνησε την ειδική έκθεση «Ενεργειακή κρίση: Αίτια, Επιπτώσεις, Προτάσεις».
Στην έκθεση, καταγράφονται οι ευρωπαϊκές πολιτικές για την ενοποίηση της αγοράς, την απελευθέρωση ενέργειας και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, παρατίθεται η εθνική νομοθεσία που υιοθετήθηκε προς εναρμόνιση με τις πολιτικές της ΕΕ με τη δημιουργία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας το 2018.
Από το καλοκαίρι του 2021, παρατηρείται ραγδαία αύξηση της τιμής ενέργειας, η οποία συνέχισε την ανοδική της πορεία, κυμαινόμενη πλέον στο υπερτετραπλάσιο του κόστους, που είχε πριν την έλευση του μοντέλου στόχου. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των τιμών της ενέργειας διαδραματίζει το φυσικό αέριο, το οποίο ως λιγότερο ρυπογόνο εισήλθε στο ενεργειακό μείγμα της χώρας αντικαθιστώντας σταδιακά τον λιγνίτη στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η εισαγωγή του φυσικού αερίου στο χρηματιστήριο προκάλεσε σταδιακά σημαντική αύξηση της τιμής του.
Ο Συνήγορος επισημαίνει, ότι απαιτείται ένα ευρύ πλέγμα μέτρων που δεν θα εστιάζει μόνο στην πρόσκαιρη στήριξη των καταναλωτών, αλλά και της παραγωγής, και το οποίο θα καταλαμβάνει το σύνολο της οικονομίας, προκειμένου να μετριαστούν οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης. Ειδικά για χώρες όπως η Ελλάδα, που βρίσκεται σε οριακή δημοσιονομική ισορροπία, θα πρέπει τα μέτρα, τα εργαλεία και οι πόροι χρηματοδοτικής ενίσχυσης να εξεταστούν και να τεθούν σε εφαρμογή και από την ΕΕ, στα πρότυπα των μέτρων που ελήφθησαν για τη διαχείριση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. Διαφορετικά, οι δείκτες ενεργειακής φτώχειας θα εξακολουθήσουν την ανοδική τους τάση, με άμεσο αποτέλεσμα την αδυναμία ολοένα και περισσότερων νοικοκυριών να ανταποκριθούν στις αυξημένες τιμές ενέργειας και την επιδείνωση του βιοτικού τους επιπέδου.
Μεταξύ άλλων, η Αρχή προτείνει:
• Ο μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός να λαμβάνει υπόψη τα υπάρχοντα και πιθανολογούμενα ενεργειακά αποθέματα σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
• Οι ΑΠΕ να αναπτυχθούν περαιτέρω με την απαρέγκλιτη τήρηση των προβλεπόμενων διατάξεων και την αναθεώρηση του «Ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού».
• Να διασφαλιστεί ο θεσμός των ενεργειακών κοινοτήτων με τη θεσμοθέτηση του αναγκαίου υποστηρικτικού πλαισίου.
• Να επισπευσθεί το πρόγραμμα αντικατάστασης παλαιών μετρητών με ευφυείς, ώστε να εντοπίζονται οι ρευματοκλοπές και να ελαφρύνονται οι καταναλωτές από τις επιπλέον χρεώσεις που τους μετακυλίονται.
Μέτρα
Πιο αναλυτικά σχετικά με τα μέτρα σημειώνεται ότι ο Προσωρινό Μηχανισμό Επιστροφής Μέρους Εσόδων Αγοράς Επόμενης Ημέρας (Ηλεκτρικής Ενέργειας) αποτελεί μια προσωρινή λύση και αναμένεται να κριθεί στην πράξη εάν θα υπάρξει θετικός αντίκτυπος στη χρέωση προμήθειας ενέργειας που πληρώνει ο καταναλωτής.
Αυτό που γίνεται ξεκάθαρο από την τρέχουσα ενεργειακή κρίση είναι ότι απαιτείται ένα ευρύ πλέγμα μέτρων που δεν θα εστιάζει μόνο στην στήριξη των καταναλωτών, αλλά και της παραγωγής, ένα πλέγμα μέτρων που θα καταλαμβάνει το σύνολο της οικονομίας, προκειμένου να μετριαστούν οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης. Το δημοσιονομικό κόστος των παρεμβάσεων που θα απαιτηθούν, προκειμένου να στηριχθεί ουσιαστικά τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση, δεν φαίνεται να μπορεί να υποστηριχθεί επαρκώς από κάθε ένα κράτος μέλος της ΕΕ χωριστά. Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι κράτη, όπως η χώρα μας, που βρίσκονται σε οριακή δημοσιονομική ισορροπία. Αποφασιστικά μέτρα, εργαλεία και πόροι χρηματοδοτικής ενίσχυσης θα πρέπει να εξεταστούν και να τεθούν σε εφαρμογή και από την ΕΕ, στα πρότυπα των μέτρων που ελήφθησαν για τη διαχείριση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας.
Διαφορετικά, οι δείκτες ενεργειακής φτώχειας θα εξακολουθήσουν την ανοδική τους τάση, ασυγκράτητα, με άμεσο αποτέλεσμα την αδυναμία ολοένα και περισσότερων νοικοκυριών να ανταποκριθούν στις αυξημένες τιμές ενέργειας και, συνεπώς, τη βίαιη επιδείνωση του βιοτικού τους επιπέδου, ενώ και οι προοπτικές επίτευξης των αναγκαίων για τη δημοσιονομική σταθερότητα δεικτών ανάπτυξης θα φαίνονται εξαιρετικά αισιόδοξοι.
Το κράτος οφείλει να επιτελέσει έναν ουσιαστικό ρόλο στα ζητήματα της ενέργειας, καθώς αποτελεί καθήκον του η διασφάλιση της ανεμπόδιστης παροχής του αγαθού της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η αποκρατικοποίηση υπηρεσιών στο πεδίο της ενέργειας δεν μπορεί παρά να πραγματοποιείται σε εναρμόνιση με το συνταγματικά καθορισμένο ειδικό καθεστώς προστασίας των επιχειρήσεων δημοσίου χαρακτήρα ή κοινής ωφελείας, που η λειτουργία τους έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, στη βάση του «λελογισμένου κρατικού παρεμβατισμού», που μπορεί να εκφραστεί και με πρωτοβουλίες για τη συγκράτηση των τιμών της ενέργειας. Ως εκ τούτου, απαιτείται ενδυνάμωση της κρατικής εποπτείας μέσω της συνεργασίας της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και της ΡΑΕ για τον εποπτικό έλεγχο του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας (ΕΧΕ).
Αναφορικά με τους λογαριασμούς ρεύματος των παρόχων, η Αρχή επισημαίνει ότι το κυμαινόμενο τιμολόγιο δεν πρέπει να έχει δύο εγγραφές, δηλαδή, μία σταθερή χρέωση και μία κυμαινόμενη «ρήτρα αναπροσαρμογής» επί της σταθερής χρέωσης, αλλά να έχει κατευθείαν μία κυμαινόμενη χρέωση. Με τον τρόπο αυτό οι καταναλωτές θα είναι σε θέση να γνωρίζουν την προσφερόμενη τιμή χρέωσης βάση της χονδρικής τιμής, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί στη χρηματιστηριακή αγορά, και να έχουν την ευχέρεια να συγκρίνουν τα προτεινόμενα τιμολόγια.
Παράλληλα, με τη στήριξη προγραμμάτων διακανονισμού οφειλών, την εύρυθμη λειτουργία προγραμμάτων κοινωνικής υποστήριξης των πλέον ευάλωτων καταναλωτών (όπως το Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο και οι ρυθμίσεις για τους ενταγμένους στο Μητρώο Ευάλωτων Πελατών) και την ενίσχυση του θεσμού των Ενεργειακών Κοινοτήτων, η ενεργειακή κρίση θέτει εκ νέου ζήτημα αποδέσμευσης των λογαριασμών κατανάλωσης ενέργειας από χρεώσεις υπέρ τρίτων.
Η ενέργεια ως αγαθό ζωτικής σημασίας για το κοινωνικό σύνολο, δεν θα πρέπει να επιβαρύνεται με χρεώσεις αναντίστοιχες του είδους της παροχής, όπως οι Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας, τα δημοτικά τέλη, ΤΑΠ, ΕΡΤ κλπ., ιδίως όταν η αδυναμία εξόφλησης του λογαριασμού του ηλεκτρικού ρεύματος, με τον οποίο συνεισπράττονται οι χρεώσεις αυτές, έχει ως αποτέλεσμα το επαχθές μέτρο της διακοπής ηλεκτροδότησης.
