Με εφαλτήριο το πρόβλημα της πλαστικής σακούλας το ΙΕΛΚΑ ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2017 την πρωτοβουλία «Νοιαζόμαστε σήμερα – Ζούμε καλύτερα αύριο» η οποία σήμερα έχει την υποστήριξη 10 μεγάλων αλυσίδων λιανεμπορίου (ΑΒ Βασιλόπουλος, Γαλαξίας, Γουντσίδης, Θανόπουλος, Κρητικός, Μασούτης, MyMarket, Praktiker, Σκλαβενίτης, Χαλκιαδάκης). Πρόκειται για μία προσπάθεια ανοιχτή προς όλες τις αλυσίδες σουπερμάρκετ και λιανεμπορίου. Ως συνέχεια της επιτυχίας των δράσεων για τη μείωση της χρήσης πλαστικής σακούλας τα επόμενα βήματα της προσπάθεια στοχεύουν αφενός στην έντονη ενεργοποίηση των επιχειρήσεων, του κοινού, της κοινωνίας και της πολιτείας, αφετέρου στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης της ζημιάς που έχει γίνει ήδη στο περιβάλλον από απορρίμματα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το «Νοιαζόμαστε Σήμερα – Ζούμε Καλύτερα Αύριο» διοργανώνει στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρα Περιβάλλοντος με την βοήθεια του Δικτύου Μεσόγειος SOS και του WWF Hellas, την υποστήριξη του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, καθώς και με τη χορηγία υλικών από την Sanitas για πρώτη φορά κοινούς καθαρισμούς ακτών από τις 10 αλυσίδες λιανεμπορίου σε όλη την Ελλάδα. Συγκεκριμένα οι καθαρισμοί πραγματοποιούνται:

• Κυριακή 3/6: Λευκαντί Χαλκίδας
• Κυριακή 3/6: Αλυκές Βόλου
• Κυριακή 10/6: Άγιος Σπυρίδωνας Μαρκόπουλο Πόρτο Ράφτη
• Κυριακή 24/6: Αμμουδάρα Ηρακλείου

Οι καθαρισμοί υποστηρίζονται από την τοπική αυτοδιοίκηση (τον Δήμο Βόλου, τον Δήμο Χαλκιδέων, τον Δήμο Μαρκοπούλου και τον Δήμο Ηρακλείου) και συμμετέχουν εθελοντές από τις συμμετέχουσες αλυσίδες, καθώς και εθελοντές από τις τοπικές κοινότητες. Ήδη στις πρώτες δύο δράσεις συμμετείχαν πάνω από 700 εθελοντές, ενώ οι δηλώσεις συμμετοχής για τους επόμενους καθαρισμούς είναι ακόμα μεγαλύτερες. Οι δράσεις αυτές πρόκειται να συνεχιστούν καθώς τα μεγέθη του προβλήματος της ρύπανσης των θαλασσών είναι ανησυχητικά. Ενδεικτικά για την σημασία του προβλήματος με βάση διεθνείς έρευνες:

• Έως το 2050 θα υπάρχουν πιο πολλά πλαστικά στη θάλασσα παρά ψάρια
• Μόλις το 1% από τις πλαστικές σακούλες ανακυκλώνεται (Life Debag)
• 1 στα 2 απορρίμματα στον βυθό της θάλασσας στην Ελλάδα είναι πλαστικές σακούλες (Life Debag)
• 90% είναι το ποσοστό που πρέπει να μειωθούν οι πλαστικές σακούλες έως το 2020 σύμφωνα με την ΕΕ (ΕΕ)

Παράλληλα με τις παραπάνω δράσεις το ΙΕΛΚΑ συνεχίζει να πραγματοποιεί κυλιόμενη μελέτη προκειμένου να καταγράψει τα βασικά μεγέθη του προβλήματος της χρήσης πλαστικής σακούλας με μετρήσεις για την εκτίμηση της επίδρασης της εφαρμογής της νέας νομοθεσίας για τη μείωση της χρήσης πλαστικής σακούλας στο κανάλι του λιανεμπορίου τροφίμων. Τα αριθμητικά στοιχεία που συλλέχθηκαν αφορούν τις μεγάλες αλυσίδες σουπερμάρκετ για το πρώτο τρίμηνο του 2018, ενώ υπάρχουν και εκτιμήσεις σχετικά με την κατάσταση στα υπόλοιπα σημεία πώλησης. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για τους πρώτους μήνες εφαρμογής της νέας νομοθεσίας, αλλά καταδεικνύουν ότι χρειάζεται περεταίρω οργανωμένη προσπάθεια για να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι που έχουν τεθεί. Σε σχέση με το κανάλι των σουπερμάρκετ:

• Η εφαρμογή του μέτρου ήταν αυστηρή και καθολική.
• Τα στοιχεία καταγράφουν το Α’ τρίμηνο του 2018 μία μείωση της τάξης του 76% στη χρήση της πλαστικής σακούλας ελαφρού βάρους σε σχέση με το Α’ τρίμηνο του 2017.
• Εκτιμάται ότι αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός κατανάλωσης τότε το 2018 θα διατεθούν περίπου 1,5 δισεκατομμύριο σακούλες λιγότερες σε σχέση με το 2017
• Οι περίπου 100 εκατ. σακούλες που διατέθηκαν το Α’ τρίμηνο του 2018 από το κανάλι του σουπερμάρκετ αντιστοιχούν σε έσοδα για το κράτος από το περιβαλλοντικό τέλος της τάξης των 3 εκατ. ευρώ και από το ΦΠΑ επιπλέον 1 εκατ. ευρώ περίπου.

Σε σχέση με τα λοιπά κανάλια εμπορίου-εστίασης καταγράφεται:

• Εκτεταμένη εφαρμογή του μέτρου, αλλά με διαφοροποιήσεις ανάλογα με τον κλάδο και την περιοχή.
• Εκτεταμένη εφαρμογή στο λιανεμπόριο τροφίμων (π.χ. αρτοποιία, κρεοπωλεία) και ειδικά στις οργανωμένες αλυσίδες καταστημάτων.
• Σε άλλους κλάδους (π.χ. είδη ένδυσης) κατάργηση και αντικατάσταση της πλαστικής σακούλας από άλλου τύπου σακούλες όπως χάρτινες.
• Περιορισμένη εφαρμογή του μέτρου στον κλάδο της εστίασης με εξαίρεση τις οργανωμένες αλυσίδες εστίασης.
• Μεγαλύτερη εφαρμογή του μέτρου στα αστικά κέντρα συγκριτικά με την επαρχία.

Με βάση τα παραπάνω εκτιμάται ότι η ποσοστιαία μείωση στη χρήση πλαστικής σακούλας στο κανάλια του λιανεμπορίου είναι μικρότερη αυτής στα σουπερμάρκετ με δεδομένο μάλιστα ότι η νομοθεσία εξαιρεί από την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους τις λαϊκές αγορές και τα περίπτερα. Έτσι και με δεδομένο ότι το κανάλι του σουπερμάρκετ αντιπροσωπεύει μόνο το 50% των πωλήσεων μόνο του λιανεμπορίου τροφίμων εκτιμάται ότι η συνολική ποσοστιαία μείωση στην πλαστικής σακούλας είναι σημαντικά μικρότερη. Σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΙΕΛΚΑ αν και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τη διάθεση εκτός των σουπερμάρκετ ακόμα και στο βέλτιστο σενάριο της μείωσης κατά 65% οδηγεί σε κατανάλωση περίπου 130-135 σακούλες ανά κάτοικο ανά έτος. Αν και η μείωση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική δεν αξιολογείται ως επαρκής για τους παρακάτω λόγους:

• Υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για περεταίρω μείωση της πλαστικής σακούλας και μεγαλύτερο περιορισμό της ρύπανσης στο περιβάλλον.
• Έχει καταγραφεί σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν αντίστοιχα μέτρα (όπως π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο), ότι η αποδοτικότητα της επιβολής τέλους στην πλαστική σακούλα ναι μεν επιτυγχάνει άμεση και μεγάλη μείωση, αλλά φθίνει όσο περνάει ο χρόνος.
• Δεν επιτυγχάνεται ακόμα ο στόχος που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση για 90 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2019. Συγκεκριμένα εκτιμάται σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΙΕΛΚΑ ότι η μείωση του 65% που καταγράφεται οδηγεί σε κατανάλωση περίπου 130 σακούλες ανά κάτοικο ανά έτος, πάνω δηλαδή από τον στόχο (πρακτικά χρειάζεται η συνολική ετήσια μείωση να ξεπεράσει το 75-80%).

Η προσπάθεια ξεκίνησε με αφορμή την αντιμετώπιση του προβλήματος με την πλαστική σακούλα, αλλά ο στόχος ήταν και είναι ο συντονισμός των κοινωφελών ενεργειών των αλυσίδων σουπερμάρκετ και η ενεργοποίηση των καταναλωτών να δημιουργήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Με δράσεις οι οποίες αφορούν γενικότερα την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και τη μείωση του waste (σπατάλης) σε όλους τους τομείς όπως Plastic Waste, Energy Waste, Food Waste, τη στήριξη της ανακύκλωσης και τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος (CO₂ Emissions). Όσον αφορά συγκεκριμένα το πρόβλημα της πλαστικής σακούλας η οργανωμένη προσπάθεια κατάφερε:

• Την ενημέρωση και προετοιμασία των καταναλωτών ως ενδιάμεσο στάδιο για τα μέτρα της πολιτείας σχετικά με την μείωση της πλαστικής σακούλας
• Την αρχική μείωση χρήσης πλαστικής σακούλας από τους καταναλωτές και ειδικά στο Σούπερ Μάρκετ πριν την εφαρμογή του μέτρου και την ένταση της μετά την 1/1/2018
• Την εκπαίδευση του καταναλωτή στη χρήση εναλλακτικών επιλογών της πλαστικής σακούλας

Στο πλαίσιο της ενέργειας:

• Πραγματοποιήθηκε εντατική ενημέρωση του καταναλωτή σε πάνω από 1.500 καταστήματα σε όλη την Ελλάδα με ειδική αφίσα
• Διατέθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες ενημερωτικά φυλλάδια σε σχέση με το πρόβλημα της πλαστικής σακούλας, αλλά και τη νέα νομοθεσία
• Δημιουργία και προώθηση ειδικού site
• Ενημέρωση μέσω των social media
• Ενημέρωση μέσω των έντυπων φυλλαδίων
• Αξιοποίηση των ΜΜΕ (ράδιο, τηλεόραση κλπ)