Γνωρίζετε ότι υπάρχουν είδη φαλαινών που μπορεί να διασχίσουν ακόμη και 16.000 χιλιόμετρα προκειμένου να βρεθούν σε κατάλληλα γι’ αυτές περιβάλλοντα ώστε να τραφούν, να αναπαραχθούν και να κοινωνικοποιηθούν; Ενόψει της Παγκόσμιας Ημέρα των Φαλαινών (20 Φεβρουαρίου), το WWF δημοσιεύει τη νέα έκθεση «Protecting Blue Corridors» καλώντας την παγκόσμια κοινότητα σε επείγουσα δράση για την προστασία των φαλαινών από τις αυξανόμενες απειλές που προκύπτουν κατά μήκος των μεταναστευτικών διαδρομών τους.
Η έκθεση, η οποία είναι αποτέλεσμα συνεργασίας του παγκόσμιου δικτύου του WWF με μέλη της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας και με τη χρήση των πιο έγκυρων επιστημονικών δεδομένων των τελευταίων 30 ετών, παρουσιάζει για πρώτη φορά τις μεταναστεύσεις φαλαινών σε διεθνή και εθνικά ύδατα και καταγράφει τις πολλαπλές και αυξανόμενες απειλές με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες κατά μήκος αυτών των διαδρομών και των κρίσιμων θαλάσσιων ενδιαιτημάτων τους, των περιοχών δηλαδή όπου ζουν, τρέφονται, γεννούν και φροντίζουν τα μικρά τους. Για πρώτη φορά αυτές οι μεταναστευτικές διαδρομές ή αλλιώς «μπλε διαδρομές» καταγράφονται σε τέτοια κλίμακα, διαμορφώνοντας έναν μοναδικό δείκτη για τη συνδεσιμότητα των ωκεανών και παράλληλα ένα σημαντικό εργαλείο για την προστασία τους.
Γίγαντες εν κινήσει
Όπως αναδεικνύεται μέσα από την έκθεση, αυτοί οι θαλάσσιοι γίγαντες δεν γνωρίζουν σύνορα. Διασχίζουν ολόκληρους ωκεανούς καθώς ταξιδεύουν μεταξύ των περιοχών όπου τρέφονται και αναπαράγονται, συχνά κατά μήκος των ακτών αλλά και των ανοιχτών ωκεανών, εντός και εκτός εθνικών υδάτων. Από τον ανατολικό Ειρηνικό έως τον Ινδικό και τον Νότιο Ωκεανό, και από τον νοτιοδυτικό και βόρειο Ατλαντικό έως τη Μεσόγειο Θάλασσα, κάθε χρόνο, οι φάλαινες πραγματοποιούν κάποιες από τις μεγαλύτερες μεταναστεύσεις που συμβαίνουν στη Γη.
Όχι μόνο οι φάλαινες, αλλά και τα κητώδη γενικότερα - όπως τα δελφίνια και οι φώκαινες - βασίζονται σε διαφορετικούς θαλάσσιους βιότοπους για την επιβίωσή τους. Μάλιστα, έχει διαπιστωθεί πως σε παγκόσμιο επίπεδο τείνουν να μεταναστεύουν προς πιο κρύα νερά για να τραφούν και προς θερμότερα νερά για να αναπαραχθούν. Όσον αφορά το ταξίδι τους και τις διαδρομές που ακολουθούν, κάθε είδος έχει τα δικά του μοτίβα κίνησης και μετανάστευσης μεταξύ ωκεανών και παράκτιων περιοχών, ενώ η απόσταση που θα διανύσουν και το πόσο μακριά θα φτάσουν εξαρτάται από το κάθε είδος. Όλο και περισσότερα στοιχεία, δείχνουν ότι οι φάλαινες διαδραματίζουν ιδιαίτερα κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της υγείας των ωκεανών και του παγκόσμιου κλίματος, αφού απορροφούν τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και ενισχύουν την κυκλοφορία θρεπτικών συστατικών προκαλώντας ραγδαία αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ παράλληλα συμβάλλουν και στην παγκόσμια οικονομία συνεισφέροντας στην οικο-τουριστική βιομηχανία (whale-watching) τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια τον χρόνο.
Παρόλο που τα κητώδη αποτελούν δείκτη της υγείας των ωκεανών, σε αμέτρητες περιοχές σε όλο τον κόσμο απειλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι απειλές αυτές, καθιστούν τη μετανάστευση τους μια επικίνδυνη και μερικές φορές θανατηφόρα «πορεία μετ’ εμποδίων». Εκτιμάται ότι 300.000 κητώδη πεθαίνουν κάθε χρόνο ως αποτέλεσμα της παγίδευσης τους σε αλιευτικά εργαλεία, την αυξανόμενη σύγκρουσή τους με πλοία, της επιρροής του υποθαλάσσιου θορύβου, τη χημική και πλαστική ρύπανση, την υποβάθμιση και απώλεια σημαντικών οικοτόπων και την κλιματική αλλαγή. Σήμερα, το ένα τρίτο των κητωδών παγκοσμίως έχουν χαρακτηριστεί ως Απειλούμενα από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) ακόμη και μετά από δεκαετίες συνεχόμενης προστασίας τους.
Η περίπτωση της Μεσογείου και η Ελληνική Τάφρος
Η Μεσόγειος φιλοξενεί μια εντυπωσιακή ποικιλότητα και αφθονία θαλάσσιων ειδών κυρίως λόγω της υψηλής βιολογικής παραγωγικότητας που οφείλεται στα ωκεανογραφικά και γεωμορφολογικά της χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, συναντώνται οκτώ είδη κητωδών: η πτεροφάλαινα, ο φυσητήρας, το μαυροδέλφινο και ο ζιφιός, καθώς και το κοινό δελφίνι, η φώκαινα, το ζωνοδέλφινο, το σταχτοδέλφινο, το ρινοδέλφινο. Πέντε από τα οκτώ αυτά είδη έχουν χαρακτηριστεί ως Απειλούμενα.
Σε σχέση με τη μικρή της επιφάνεια (0,8% των ωκεανών), η Μεσόγειος είναι μια από τις πιο πολυσύχναστες θάλασσες στον κόσμο, ενώ παράλληλα υπόκειται σε μια σειρά από επιπρόσθετες ανθρώπινες πιέσεις. Στην ανατολική Μεσόγειο και την Ελληνική Τάφρο ειδικότερα, περιοχή ύψιστης σημασίας για τον θαλάσσιο πλούτο, τα κητώδη αντιμετωπίζουν μια σειρά άμεσων και σοβαρών απειλών, με τις κυριότερες να είναι οι συγκρούσεις με πλοία, η υπεραλίευση και υποβάθμιση των οικοτόπων τους, η πλαστική ρύπανση, αλλά και ο υποθαλάσσιος θόρυβος εξαιτίας ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, όπως οι σεισμικές δοκιμές για εξόρυξη υδρογονανθράκων και οι ναυτικές ασκήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι τα τελευταία χρόνια, το 50% των εκβρασμένων φυσητήρων έχει συγκρουστεί με πλοία, ενώ παράλληλα έχουμε βιώσει μαζικούς εκβρασμούς ζιφιών που έχουν προκληθεί από ναυτικές ασκήσεις.
Η οικολογική σημασία της Ελληνικής Τάφρου έχει αναγνωριστεί διεθνώς. Ωστόσο, μέχρι σήμερα μόνο ένα μικρό τμήμα της περιοχής αποτελεί μέρος του Δικτύου Natura 2000, στο οποίο τα κητώδη όχι μόνο έχουν περιορισμένη παρουσία αλλά και ανεπαρκή προστασία.
Υπάρχει ελπίδα, μόνο αν δράσουμε τώρα!
Η συνεισφορά των μεγαλειωδών αυτών πλασμάτων είναι αδιαμφισβήτητη και τα οφέλη που παρέχουν στο θαλάσσιο οικοσύστημα - από τη δέσμευση άνθρακα έως την ενίσχυση της παραγωγικότητας - επιβεβαιώνουν ακόμα περισσότερο την ανάγκη προστασία τους.
Η προστασία των φαλαινών και των διαδρομών τους, απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση και οικοσυστημική διαχείριση των θαλασσών, μέσω συνεργατικών προσπαθειών σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Η συμμετοχή της επιστημονικής κοινότητας, των πολιτών, των χρηστών της θάλασσας και των αρμόδιων αρχών είναι απαραίτητη για τον μετριασμό των απειλών, τον από κοινού σχεδιασμό και την αποτελεσματική εφαρμογή λύσεων για την ενσωμάτωση του οικολογικού ρόλου τους στις παγκόσμιες και εθνικές πολιτικές για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα.
Οι απειλές είναι υπαρκτές και επείγουσες, και η έκθεση αυτή αποτελεί ένα σημαντικό μήνυμα από το WWF προς την παγκόσμια κοινότητα με απώτερο στόχο να διασφαλίσει ότι οι πληθυσμοί των κητωδών θα παραμείνουν υγιείς και θα συνεχίσουν να συμβάλλουν στη διατήρηση της υγείας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
FUN FACTS
Ένας από τους πολλούς λόγους που αγαπάμε τις φάλαινες είναι ο ζωτικός ρόλος που παίζουν στη διατήρηση της υγείας των ωκεανών μας και την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης. Από το τεράστιο μέγεθός τους μέχρι τα όμορφα τραγούδια, τους στενούς κοινωνικούς δεσμούς που δημιουργούν, αυτά τα μεγαλειώδη πλάσματα, κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στις καρδιές μας.
Ήξερες ότι;
- Πολλά μωρά φαλαινάκια παραμένουν κοντά στις μαμάδες τους για τουλάχιστον έναν ολόκληρο χρόνο ή σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και περισσότερο; Μάλιστα, μερικές φορές αφήνονται στην πλάτη της μαμάς τους κι εκείνη τα κρατά με τα πτερύγιά της, μία πραγματικά τρυφερή εικόνα.
- Όταν μια φάλαινα πεθαίνει, βυθίζεται στον βυθό, παίρνοντας μαζί της την τεράστια ποσότητα άνθρακα που είναι αποθηκευμένη στο σώμα της; Κατά τη διάρκεια της ζωής της μια φάλαινα μπορεί να απορροφήσει την ίδια ποσότητα άνθρακα με αυτή που απορροφούν χιλιάδες δέντρα.
- Και όμως, ίσως φανεί αστείο, αλλά ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο οι φάλαινες συντελούν στην υγεία των ωκεανών μας, είναι μέσω των περιττωμάτων τους, τα οποία δρουν ουσιαστικά ως λίπασμα για τους ωκεανούς μας ενισχύοντας το φυτοπλαγκτόν, δηλαδή τα μικροσκοπικά φυτά που απορροφούν περίπου το 40% των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα και παράγουν πάνω από το μισό οξυγόνο του κόσμου!
- Η γκρίζα φάλαινα μπορεί να διανύσει αποστάσεις αρκετών χιλιάδων χιλιομέτρων χωρίς καθόλου διαλείμματα, αφού μπορεί να επιβιώσει για μήνες από τα αποθέματα λίπους της και να κρατήσει τον μισό εγκέφαλό της ξύπνιο όταν κοιμάται.
- Δεν είναι ανάγκη να πάμε πολύ μακριά, οι πτεροφάλαινες και οι απειλούμενοι με εξαφάνιση φυσητήρες, κολυμπούν και στα δικά μας νερά, τη Μεσόγειο θάλασσα και την Ελλάδα. Ήξερες όμως, ότι οι φυσητήρες, είναι τα βαθύτερα καταδυόμενα θηλαστικά, με τον μεγαλύτερο εγκέφαλο στο ζωικό βασίλειο, και ότι τρέφονται στο εντυπωσιακό βάθος των 2.000 μέτρων;
Η Παγκόσμια Ημέρα των Φαλαινών, καθιερώθηκε να γιορτάζεται στις 20 Φεβρουαρίου προς τιμήν της ημέρας που η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας (IWC) απαγόρευσε τη φαλαινοθηρία σε όλο τον κόσμο και μαζί και το εμπόριο κρέατος φάλαινας, το 1986.
