Η κάθε πλευρά επικεντρώνεται στο «πού κάνει λάθος η άλλη πλευρά». Ταυτόχρονα, ενώ έχουν γίνει σημαντικά θετικά διαχρονικά βήματα, η μεγάλη εικόνα στη διαχείριση των απορριμμάτων στην Ελλάδα είναι ότι, παραμένουμε στις 2-3 τελευταίες θέσεις στην ΕΕ, παρά τις σημαντικές διαχρονικές ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Εάν κοιταχτούμε με ειλικρίνεια στον καθρέφτη, θα καταλάβουμε ότι υπάρχουν διαχρονικά ευθύνες όλων των εμπλεκομένων.
Ας θυμηθούμε επιγραμματικά το ιστορικό του Τέλους Ταφής Απορριμμάτων:
- Χρειάζεται το Τέλος Ταφής; Η εμπειρία δείχνει ότι, σε όλες τις χώρες που εφαρμόστηκαν οικονομικά εργαλεία για τη διαχείριση των απορριμμάτων (Τέλος Ταφής, Πληρώνω Όσο Πετάω-ΠΟΠ, Εγγυοδοσία, Κερδίζω Όσο Διαλέγω-ΚΟΔ), η Διαλογή στην Πηγή (ΔσΠ) αυξήθηκε θεαματικά και σε λίγα χρόνια η ταφή μειώθηκε σε μονοψήφιο ποσοστό. Αυτό συμβαίνει διότι, τα οικονομικά εργαλεία δίνουν άμεσα κίνητρα στους δήμους, στις επιχειρήσεις και στους δημότες να κινητοποιηθούν και να αυξήσουν τη ΔσΠ, αφού με κάθε τόνο που διαλέγουν στην Πηγή εξοικονομούν αρκετές δεκάδες ευρώ και αυτό είναι ιδιαίτερα ενισχυτικό σήμερα, ιδιαίτερα για τις οικονομικά ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Άρα, ΝΑΙ τα οικονομικά εργαλεία χρειάζονται και γι’ αυτό, πέραν από την κοινή λογική, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μας προτείνει να τα εφαρμόσουμε, όπως ήδη εφαρμόζονται σε όλες τις προηγμένες χώρες που αποτελούν παράδειγμα διαχείρισης απορριμμάτων. Σήμερα, π.χ. το Τέλος Ταφής στην Γερμανία είναι 120€/τόνο και κανείς δε διαμαρτύρεται, διότι η ταφή στην Γερμανία είναι σχεδόν μηδενική!!
- Περίοδος 2014-2019: το Τέλος Ταφής θεσμοθετήθηκε το 2014 και δεν εφαρμόστηκε ποτέ, διότι: α) δεν υπήρχαν βασικές υποδομές διαχείρισης, β) τα απορρίμματα δε ζυγίζονταν στους ΧΥΤΑ, γ) η ανακύκλωση αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, που δεν έλυνε η πολιτεία και ο ΕΟΑΝ, δ) ο Καφέ Κάδος δεν υπήρχε, ε) Πρόληψη δεν ξέραμε τι είναι, στ) η ενημέρωση εμφανιζόταν ως κόστος και όχι ως επένδυση κ.α.. Αντί τότε να συζητήσουμε τα προβλήματα και να τα λύσουμε, η πολιτεία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση περιορίστηκαν σε μια αντιπαράθεση, όπως και σήμερα, με αποτέλεσμα να μην εφαρμοστεί το Τέλος Ταφής και να μη λυθεί κανένα από τα προβλήματα. Έτσι, η Πρόληψη παρέμεινε ανύπαρκτη και η ΔσΠ έμεινε στάσιμη έως σήμερα. Το Τέλος Ταφής είχε ορισθεί το 2014 σε 30€/τόνο και με σταδιακή αύξηση θα έφθανε μέχρι τα 60€/τόνο. Με βάση αυτά τα δεδομένα, το Τέλος Ταφής από το 2020 θα ήταν ήδη στα 60€/τόνο.
- Περίοδος 2019-2021: Το 2019 τέθηκε ένα θετικό οικονομικό κίνητρο στους ΟΤΑ, σύμφωνα με το οποίο ανάλογα με το πόσο υψηλό ποσοστό ανακύκλωσης συσκευασιών πετύχαιναν, πλήρωναν μικρότερο Τέλος Εισόδου στους ΦοΔΣΑ για τα σύμμεικτα απορρίμματα. Το θετικό κίνητρο ίσχυε εν μέρει και προγενέστερα, δηλαδή ένας δήμος με υψηλό ποσοστό ανακύκλωσης σαφώς πήγαινε λιγότερους τόνους σύμμεικτων στον ΧΥΤΑ και άρα πλήρωνε λιγότερα στον ΦΟΔΣΑ. Εντούτοις, λόγω των διαχρονικών άλυτων προβλημάτων στην Ανακύκλωση, καθώς και της έλλειψης ενημέρωσης και βούλησης από τους ΟΤΑ, το μέτρο αυτό -με τα επιπλέον θετικά κίνητρα- δεν έφερε κάποιο αποτέλεσμα μείωσης του ποσοστού ταφής απορριμμάτων.
- Περίοδος 2021-2025: Το 2021 θεσμοθετήθηκε πάλι το Τέλος Ταφής με το Νόμο 4819/2021, στα 20€/τόνο για το έτος 2022 και θα έφτανε σταδιακά στα 55€/τόνο το 2027. Εν τω μεταξύ, αντιμετωπίστηκαν κάποια από τα προβλήματα της περιόδου 2014-2021 (π.χ. η ζύγιση στους ΧΥΤΑ), και τα υπόλοιπα κάπως άρχισαν να μπαίνουν σε μία διαδικασία ωρίμανσης και δρομολόγησης λύσεων. Έτσι σήμερα, υπάρχει η δυνατότητα από τους ΟΤΑ να αυξήσουν τη ΔσΠ (με Ανακύκλωση και Καφέ Κάδο και άλλα υλικά και προϊόντα) και να κάνουν πολλές δράσεις Πρόληψης, ώστε να μειώσουν σε 2-3 χρόνια σημαντικά τα σύμμεικτα απορρίμματά τους και να εξοικονομήσουν σημαντικά ποσά που θα πήγαιναν στο Τέλος Ταφής (το οποίο πληρώνουν μόνο για τις ποσότητες υπολειμμάτων/σύμμεικτων).
- Τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα: Είναι σημαντικό να διδασκόμαστε από την ιστορία και να αποφεύγουμε τα ίδια λάθη. Άρα, πρέπει όλοι να στοχεύουμε στην επίλυση των πραγματικών προβλημάτων για να επιτύχουμε κατ’ ελάχιστον τους στόχους της ΕΕ. Ας πορευτούμε, με ειλικρινή διάλογο, στην κατάθεση θετικών προτάσεων για να προχωρήσουμε μπροστά. Έτσι, εκτός από τις αυτονόητες για εμάς δράσεις και πρωτοβουλίες που πρέπει να ενθαρρύνει ή/και να χρηματοδοτεί η Πολιτεία και να υλοποιούν οι ΟΤΑ (π.χ. δράσεις Πρόληψης, Καφέ Κάδος, εφαρμογή ΠΟΠ, δράσεις ενημέρωσης κ.α.), επαναδιατυπώνουμε τις εξής τρεις κρίσιμες προτάσεις για να ξεπεραστεί θετικά το διαφαινόμενο σημερινό αδιέξοδο και να δούμε σημαντική βελτίωση μέσα στα επόμενα 1-3 έτη:
- Μετατροπή του Τέλους Ταφής σε πλήρως Ανταποδοτικό Τέλος: Επειδή οι ΟΤΑ βλέπουν το Τέλος Ταφής σαν έναν ακόμη Φόρο, προτείνεται να μετατραπεί σε πλήρως Ανταποδοτικό Τέλος για κάθε ΟΤΑ. Το ποσό που θα πληρώνει κάθε ΟΤΑ για το Τέλος Ταφής να μπαίνει σε έναν ειδικό λογαριασμό π.χ. στον οικείο ΦοΔΣΑ, από όπου θα χρηματοδοτούνται δράσεις του ίδιου του ΟΤΑ για την ανώτερη βαθμίδα διαχείρισης απορριμμάτων (Πρόληψη, ΔσΠ, Ενημέρωση, Καφέ Κάδος, ΠΟΠ, ΚΟΔ κ.α.).
- Αυτοδιαχείριση των οργανικών αποβλήτων από τον κλάδο των HORECA (επιχειρήσεις καφεστίασης και φιλοξενίας) με ταυτόχρονη εφαρμογή του ΠΟΠ: Τα HORECA, ως μεγάλοι παραγωγοί οργανικών αποβλήτων, να αναλάβουν το κόστος διαχείρισης των οργανικών τους αποβλήτων (συλλογή – μεταφορά – επεξεργασία), ώστε οι ΟΤΑ να απαλλαγούν σταδιακά από ένα μεγάλο και δύσκολο μέρος των σύμμεικτων απορριμμάτων τους, χωρίς κόστος και να μπορέσουν να μειώσουν μεσοσταθμικά έως περίπου 17% το Τέλος Ταφής και κατά 17% και το κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων τους. Αυτό μπορεί πρακτικά να υλοποιηθεί με την δημιουργία ενός ΣΣΕΔ για τα οργανικά απόβλητα των HORECA με βάση την Ευθύνη του Παραγωγού και υπό την επίβλεψη του ΕΟΑΝ. Ταυτόχρονα μπορεί να προετοιμασθεί η αποτελεσματική και έγκαιρη εφαρμογή του ΠΟΠ στα HORECA, και είναι κρίσιμο να εκκινήσει άμεσα η προτυποποίηση διαδικασιών και μεθόδων για την εφαρμογή του σε πανελλαδική κλίμακα, με ταυτόχρονη κατάρτιση όλων των δημοτικών αρχών. Οπότε, από το 2027 να έχει ξεκινήσει την λειτουργία του το ΣΣΕΔ για τα οργανικά στα HORECA και να τεθεί σε λειτουργία και το ΠΟΠ στα HORECA, που όπου έχει εφαρμοστεί έχει καταφέρει να προκαλέσει μείωση των παραγόμενων αποβλήτων και σημαντική αύξηση της ανακύκλωσης. Έτσι, με την εφαρμογή του ΠΟΠ τα HORECA θα αντισταθμίσουν πλήρως το κόστος λειτουργίας του ΣΣΕΔ για τα οργανικά τους απόβλητα.
- Δημιουργία κατάλληλων μονάδων κομποστοποίησης σε παλαιούς ΧΥΤΑ: Το πρόβλημα με τον Καφέ Κάδο σε όλη την Ελλάδα δεν είναι το κόστος προμήθειας του Καφέ Κάδου, αλλά είναι το «πού θα πηγαίνουν τα προδιαλεγμένα οργανικά υλικά;». Αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί άμεσα και με τον πιο οικονομικό τρόπο με την χωροθέτηση κατάλληλων μονάδων κομποστοποίησης στα πλατό των αποκατεστημένων ΧΥΤΑ. Το κόστος ανά τόνο οργανικών αποβλήτων μπορεί να είναι σημαντικά μικρό (μικρότερο από 15€/τόνο), λόγω οικονομιών κλίμακος, και οι ΟΤΑ να πηγαίνουν εκεί τα προδιαλεγμένα οργανικά τους, έτσι ώστε να μειώνουν έως και 40% τα σύμμεικτα υπολείμματά τους, μειώνοντας κατά το ίδιο ποσοστό τα ποσά που θα πλήρωναν αθροιστικά για το Τέλος Ταφής και το Τέλος Εισόδου στους ΧΥΤΥ.
Εκτιμάται ότι η αποτελεσματική εφαρμογή των 3 παραπάνω προτάσεων μπορεί να μειώνει μέσα στο 2027 το κόστος ΔΣΑ των ΟΤΑ ακόμη και περισσότερο από 150€/τόνο, όταν το Τέλος Ταφής θα είναι 55€/τόνο.
Είναι προφανές ότι οι λάθος κεντρικοί χειρισμοί (δυσανάλογη ετήσια χρέωση Τέλους Ταφής) προκαλούν μεγάλη δυσλειτουργία στους Δήμους και η αντίδρασή τους επ’ αυτού είναι απολύτως δικαιολογημένη.
Το σημερινό πρόβλημα ας το δούμε σαν πρόκληση για να λύσουμε χρόνια προβλήματα Διαχείρισης Απορριμμάτων στη χώρα μας και να φτάσουμε γρηγορότερα στο μέσο όρο της ΕΕ.
