Κατά τη διάρκεια του 2022, το Μπακού ακολούθησε μια πιο ακτιβιστική εξωτερική πολιτική λόγω των εξελίξεων στον Νότιο Καύκασο και τις γύρω περιοχές. Πρώτα απ' όλα, ο πόλεμος του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν κατά της Ουκρανίας ήταν το μοναδικό σημαντικό γεγονός που επηρέασε την εξωτερική πολιτική του Αζερμπαϊτζάν κατά το περασμένο έτος.
Ενώ ο ρωσοουκρανικός πόλεμος προκάλεσε μεγάλη διεθνή αβεβαιότητα, δημιούργησε επίσης νέες ευκαιρίες. Από οικονομική άποψη, η σημασία του Αζερμπαϊτζάν ως προμηθευτή φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχει αυξηθεί. Οι εμπορευματικές μεταφορές έχουν αυξηθεί μέσω του Αζερμπαϊτζάν σε αυξανόμενο αριθμό, καθώς η ρωσική διαδρομή έχει καταστεί δυσλειτουργική λόγω του πολέμου και των σχετικών δυτικών κυρώσεων.
Τα τελευταία χρόνια, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία είχαν βιώσει μια ψυχρότητα στις διμερείς σχέσεις. Τώρα όμως αυτό έχει αλλάξει χάρη στις ευκαιρίες που προκύπτουν από τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ως εκ τούτου, το Μπακού και η Τιφλίδα ασχολούνται με ένα έργο για την αύξηση της χωρητικότητας διέλευσης της σιδηροδρομικής γραμμής Μπακού-Τιφλίδα-Καρς, η οποία αποτελεί βασικό τμήμα του ανατολικοδυτικού διεθνούς δια-κασπιακού διαδρόμου μεταφορών που συνδέει την Κίνα και την Ευρώπη.
Επιπλέον, το Αζερμπαϊτζάν, η Γεωργία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία υπέγραψαν πρόσφατα έγγραφο για την εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη κατά μήκος του πυθμένα της Μαύρης Θάλασσας. Μια τέτοια προοπτική καθιστά αναγκαία μια ισχυρότερη δέσμευση στη συνεργασία μεταξύ του Μπακού και της Τιφλίδας για τη διατήρηση της στρατηγικής τους εταιρικής σχέσης.
Πολιτικά, το πιο λογικό αποτέλεσμα του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είναι ότι η Μόσχα αποσπάστηκε από τον Νότιο Καύκασο και, ως αποτέλεσμα, η θέση της εκεί έχει αποδυναμωθεί αισθητά. Αυτό έχει ωθήσει άλλους περιφερειακούς παράγοντες να παλέψουν για την κάλυψη του κενού. Ως εκδήλωση αυτής της τάσης, το 2022 καταγράφηκε ένα πρωτοφανές κύμα κλιμάκωσης μεταξύ Μπακού και Τεχεράνης. Σε αυτό, το Αζερμπαϊτζάν αποφάσισε τελικά να ανοίξει πρεσβεία στο Ισραήλ.
Ταυτόχρονα, το Αζερμπαϊτζάν αντιμετώπισε σοβαρές εντάσεις με τη Γαλλία. Κορυφαίοι Ρώσοι και Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν απέφυγαν να αναγνωρίσουν ότι η Ομάδα Μινσκ του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, η οποία επέβλεπε τη διαμεσολάβηση μεταξύ Μπακού και Ερεβάν για την επίλυση της σύγκρουσης του Καραμπάχ, έχει καταστεί δυσλειτουργική.
Ως εκ τούτου, η Ουάσινγκτον και η Μόσχα άρχισαν να επιδιώκουν τους δικούς τους ρόλους ανεξάρτητα. Ωστόσο, η Γαλλία απέτυχε να μετατρέψει τον ρόλο της από συμπρόεδρο της Ομάδας Μινσκ σε ανεξάρτητο. Πριν από τον Δεύτερο Πόλεμο του Καραμπάχ μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, έγιναν πολλές συζητήσεις σχετικά με την ανάληψη του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως συμπροέδρου της Ομάδας Μινσκ, στη θέση της Γαλλίας, η οποία ποτέ δεν συμφώνησε σε αυτή τη ρύθμιση.
Μετά τον πόλεμο του 2020, προέκυψαν δύο παράλληλες διαδικασίες διαμεσολάβησης, η μία μέσω της Μόσχας και η άλλη μέσω των Βρυξελλών, και συγκεκριμένα του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Σαρλ Μισέλ. Η Ουάσινγκτον διατηρεί επίσης ενεργή επικοινωνία στο θέμα αυτό με το Μπακού και το Ερεβάν.
Από την πλευρά του, κατά την άποψη του Μπακού, το Παρίσι προσπάθησε να σφετεριστεί το σχήμα των Βρυξελλών. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν συμμετείχε στις συναντήσεις μεταξύ των ηγετών της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της ΕΕ, κάνοντας έντονες δηλώσεις που απευθύνονταν προς το Μπακού. Τα σχόλια του Μακρόν, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση δύο ψηφισμάτων από το γαλλικό κοινοβούλιο που καταδικάζουν το Αζερμπαϊτζάν, έχουν ουσιαστικά εκτροχιάσει το σχήμα των Βρυξελλών. Έτσι, το Ερεβάν επέμεινε στην παρουσία του Μακρόν στη σύνοδο κορυφής που έχει προγραμματιστεί για τις 7 Δεκεμβρίου 2022, ενώ το Μπακού την απέρριψε κατηγορηματικά.
Τον Ιανουάριο του 2023, η ΕΕ αποφάσισε να στείλει μια μακροπρόθεσμη πολιτική αποστολή στην Αρμενία για την παρακολούθηση των αμφισβητούμενων συνόρων της με το Αζερμπαϊτζάν, χωρίς όμως να συμφωνήσει με το Μπακού. Τόσο η Μόσχα όσο και το Μπακού εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για την απόφαση της ΕΕ.
Ενώ οι θέσεις της Ρωσίας και του Αζερμπαϊτζάν συμπίπτουν στη συγκεκριμένη περίπτωση, συνολικά, η σχέση μεταξύ Μπακού και Μόσχας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια προσέγγιση ώθησης και έλξης. Σε διάφορες χρονικές στιγμές, το Μπακού και η Μόσχα έχουν ανταλλάξει κατηγορίες και υποψίες, ιδίως μέσω της γλώσσας των επίσημων καναλιών και των μέσων ενημέρωσης το 2022.
Ένα σημαντικό σημείο διαφωνίας σχετίζεται με τις δραστηριότητες του ρωσικού ειρηνευτικού αποσπάσματος που έχει αναπτυχθεί προσωρινά στην περιοχή του Καραμπάχ. Είχαν προηγηθεί θερμότερες σχέσεις νωρίτερα μέσα στο έτος, καθώς ο Πούτιν και ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ υπέγραψαν δήλωση για την αύξηση της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών στις 22 Φεβρουαρίου 2022.
Ωστόσο, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Μόσχα και το Μπακού βρίσκονται όλο και περισσότερο σε αντιπαράθεση. Για παράδειγμα, ένας Ρώσος δισεκατομμυριούχος αρμενικής καταγωγής, ο Ρούμπεν Βαρντανιάν, εμφανίστηκε στο Καραμπάχ και διορίστηκε ως «υπουργός Επικρατείας» του αυτοανακηρυγμένου καθεστώτος στις 4 Νοεμβρίου 2022. Σε απάντηση, ο Αλίγιεφ δήλωσε δημοσίως ότι ο Βαρντανιάν εστάλη στο Καραμπάχ «με μια πολύ ξεκάθαρη ατζέντα από τη Μόσχα».
Περίπου ένα μήνα μετά τον διορισμό του Βαρντάνιαν, οι οικολογικοί ακτιβιστές και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησαν εκστρατεία κατά της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων χρυσού και χαλκού-μολυβδαινίου στις αρμενοκατοικημένες περιοχές του Καραμπάχ. Η διαμαρτυρία αυτή συνεχίζεται από τις 12 Δεκεμβρίου 2022 στον δρόμο Λατσίν, ο οποίος βρίσκεται υπό την εποπτεία των Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων και συνδέει τις αρμενοκατοικημένες περιοχές με την ίδια την Αρμενία. Η δράση έχει λάβει διεθνή προσοχή, με το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών να συζητά το θέμα στα τέλη Δεκεμβρίου 2022. Και στις 18 Ιανουαρίου, το Αζερμπαϊτζάν κίνησε την πρώτη του διεθνή διαδικασία διαιτησίας κατά της Αρμενίας για περιβαλλοντικούς λόγους στον ΟΗΕ.
Οι εξελίξεις του 2022 θα εκδηλωθούν πιθανότατα το 2023 για το Αζερμπαϊτζάν με τους ακόλουθους τρόπους: Οι επιπτώσεις και οι συνέπειες του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία θα παραμείνουν απρόβλεπτοι παράγοντες για την εξωτερική πολιτική του Αζερμπαϊτζάν. Πέραν αυτού, γίνεται όλο και πιο σαφές ότι το Μπακού θα πιέσει για την ανάπτυξη αζερικών σημείων ελέγχου κατά μήκος του διαδρόμου Λατσίν, ιδίως στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στο άνοιγμα του διαδρόμου Ζανγκεζούρ για τη σύνδεση του ηπειρωτικού Αζερμπαϊτζάν με τον αποκλεισμό του Ναχτσιβάν μέσω του νότιου αρμενικού εδάφους.
Το Ιράν αντιτίθεται σθεναρά σε οποιοδήποτε άνοιγμα του διαδρόμου Ζανγκεζούρ. Παρεμπιπτόντως, μια θανατηφόρα ένοπλη επίθεση στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στην Τεχεράνη στις 27 Ιανουαρίου αποτελεί την επιτομή της αυξανόμενης έντασης μεταξύ Τεχεράνης και Μπακού, με την αζέρικη πλευρά να χαρακτηρίζει την επίθεση ως «τρομοκρατική ενέργεια» και να εκκενώνει αμέσως όλο το προσωπικό της πρεσβείας.
Τον Φεβρουάριο του 2019, ο Αλίγιεφ δήλωσε ότι το Μπακού δεν ακολουθεί μια ισορροπημένη προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής, αλλά μάλλον μια προσέγγιση που βασίζεται στα εθνικά συμφέροντα. Ουσιαστικά, η δήλωση αυτή σήμανε το τέλος αυτού που το Αζερμπαϊτζάν είχε διαμορφώσει ως ισορροπημένη εξωτερική πολιτική για πάνω από 25 χρόνια. Ωστόσο, έκτοτε, το Μπακού δεν έχει διαμορφώσει εννοιολογικά το ακριβές ύφος των στόχων της εξωτερικής του πολιτικής για την εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων. Ως εκ τούτου, η αναζήτηση του Αζερμπαϊτζάν για μια νέα συνεκτική προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής θα συνεχιστεί το 2023.
