Το σχέδιο του Ερντογάν να καταστήσει την Τουρκία περιφερειακή δύναμη θεωρώ ότι θα συνεχιστεί και την επόμενη περίοδο της προεδρίας του (φυσικά με την προϋπόθεση ότι θα κερδίσει στον επαναληπτικό γύρο των εκλογών στις 28 Μαΐου κάτι που φαίνεται πολύ πιθανό μετά τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου). Περιφερειακή δύναμη θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αυτή που έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Προβάλλει την ισχύ της και απαιτεί να έχει αποφασιστικό λόγο στα τεκταινόμενα στην περιοχή της.

2. Σε σχέση με τις μεγάλες – πλανητικές δυνάμεις βρίσκεται σε μια συνεχή κατάσταση διαπραγμάτευσης αναφορικά με την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, έχοντας πάντοτε σε πρώτη θέση το ίδιον συμφέρον. Ως εκ τούτου δεν υπακούει με το πρώτο κέλευσμα. Προχωρά σε συμβιβασμούς και υποχωρήσεις εκεί που δυσκολεύεται να αντιπαρέλθει σε πιέσεις και απαιτήσεις των μεγάλων δυνάμεων έχοντας πάντοτε συνείδηση αυτών των συμβιβασμών, και αναμένει πάντοτε την ευκαιρία να επωφεληθεί στο μέλλον.

3. Προσπαθεί να μιμηθεί τις μεγάλες δυνάμεις στη διάρθρωση της ισχύος. Δηλαδή επιχειρεί η ισχύς της να περιλαμβάνει στοιχεία πολιτικο-στρατιωτικά, οικονομικο-παραγωγικά και πολιτιστικά – πολιτισμικά.

4. Έχει κατανοήσει πλήρως τη συγχώνευση της οικονομικής με την πολιτική ισχύ, χρησιμοποιώντας την πρώτη στην υπηρεσία της δεύτερης. Παράλληλα η πολιτική ισχύς χρησιμοποιείται ασταμάτητα στην υποβοήθηση της οικονομίας.

Με απλά λόγια έχει διαμορφωμένο ένα όραμα για το μέλλον της στο διεθνή καταμερισμό ισχύος το οποίο προσπαθεί να υλοποιήσει. Ο συνολικός σχεδιασμός κατατείνει οργανικά στην πραγμάτωση αυτού του οράματος.

Κομμάτι σημαντικό αυτού του οράματος είναι και η οικονομία της να αποκτήσει ορισμένους βαθμούς ελευθερίας από τις παγκοσμιοποιημένες χρηματοπιστωτικές αγορές (επιτόκια, συναλλαγματική ισοτιμία) ενώ αντίθετα θεωρεί ότι οι βαθμοί αυτοί υπάρχουν σε ικανοποιητικό βαθμό στον πραγματικό – παραγωγικό τομέα αγαθών και υπηρεσιών της οικονομίας δεδομένου της μεγάλης επέκτασης της παραγωγικής βάσης και της ισχυρής εγχώριας παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Το ότι το κατά κεφαλή εισόδημα σε όρους αγοραστικής δύναμης (2022: 30.900 δολάρια) είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο ελληνικό (2022: 29700) είναι απόρροια της μεγάλης παραγωγής αγαθών εγχωρίως.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι η Τουρκία αποτελεί τον 6ο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της ΕΕ αντιπροσωπεύοντας το 3.3% του συνολικού εμπορίου αγαθών της ΕΕ το 2022. Αντίστοιχα το 2022 το 26% των εισαγωγών στην Τουρκία ήταν από την ΕΕ και το 41% των εξαγωγών της κατευθύνθηκαν προς την ΕΕ. Το συνολικό εμπόριο αγαθών μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας το 2022 ανήλθε σε 198,1 δις ευρώ : οι εξαγωγές της Τουρκίας ήταν 98,6 δις ευρώ ενώ οι εισαγωγές της ήταν 99,1 δις ευρώ.

Ακόμη η ισχυρή παραγωγική βάση αντανακλάται και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών το οποίο μπορεί να εμφανίζει έλλειμμα, περίπου 5,0% του ΑΕΠ, αλλά οφείλεται αποκλειστικά στις εισαγωγές προϊόντων ενέργειας. Η κατασκευή των πυρηνικών σταθμών ενέργειας (Η Rosatom κατασκευάζει ήδη το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο της Τουρκίας στο Ακουγιού στις ακτές της Μεσογείου και η πρώτη μονάδα αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία της τον επόμενο χρόνο. Η εταιρεία συμφώνησε το καλοκαίρι του 2022 να μεταφέρει 15 δισεκατομμύρια δολάρια για το έργο μέσω θυγατρικής της με έδρα την Τουρκία, παρέχοντας ζωτικής σημασίας οικονομική ένεση στην Τουρκία. Επίσης ο ρωσικός κρατικός γίγαντας πυρηνικής ενέργειας Rosatom έκανε γνωστό τον Οκτώβρη 2022 ότι βρίσκονται σε εξέλιξη συνομιλίες για μια πιθανή συμφωνία για την κατασκευή ενός νέου εργοστασίου με τέσσερις αντιδραστήρες στη Σινώπη, στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας) θα βοηθήσει αποφασιστικά στη βελτίωση του συγκεκριμένου ελλείμματος και θα συσφίξει περαιτέρω τις σχέσεις με τη Ρωσία. Είναι γνωστή η αντίθεση της ΕΕ στην κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων στη σεισμογενή Τουρκία αφενός για περιβαλλοντικούς λόγους αλλά και για αντίστοιχους γεωπολιτικούς.

Το μεγάλο πρόβλημα της χώρας, από το οποίο προέρχονται τα κύρια προβλήματα της χώρας, είναι το βραχυχρόνιο εξωτερικό χρέος το οποίο το Φεβρουάριο του 2023 έχει φθάσει τα 196,5 δις δολάρια. Η αναχρηματοδότηση του αποτελεί μόνιμο πονοκέφαλο του προέδρου Ερντογάν. Η αδυναμία άμεσης χρηματοδότησης από πόρους προερχόμενους από το εξωτερικό (ΑΞΕ, επενδύσεις χαρτοφυλακίου κτλ) σπρώχνει σε συνεχή διολίσθηση το νόμισμα, επειδή ο Ερντογάν αρνείται να το υποστηρίξει με την άνοδο των επιτοκίων, κάτι που συμβάλλει αποφασιστικά στον πληθωρισμό δημιουργώντας φαύλο κύκλο. Την χρηματοδότηση του βραχυχρονίου εξωτερικού χρέους , το μέρος που δεν καλύπτεται από τους εισρέοντες πόρους (εξαγωγές, τουρισμός κτλ), ο πρόεδρος Ερντογάν την καλύπτει από το γεωπολιτικό του κεφάλαιο. Η ΚΤ είναι ο ύστατος δανειστής της ποσότητας απαιτούμενων δολαρίων από διάφορες χώρες: Swaps και forwards ανήλθαν σε 69 δις δολάρια το Νοέμβριο του 2022. Το δανειστικό όργιο έχει πλέον αλλάξει μορφή, καθώς είναι οι πολιτικές συμμαχίες της Τουρκίας και του προέδρου Ερντογάν που εξασφαλίζουν συμφωνίες currency-swap με φιλικές (κυρίως ισλαμικές αλλά όχι μόνο) χώρες: Κατάρ, ΗΑΕ, Κίνα, Ν. Κορέα και Σαουδική Αραβία.

Έχω την εντύπωση ότι οι δυτικοί οικονομικοί αναλυτές (που αυτονομούν ολοκληρωτικά την οικονομία από την πολιτική) δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι μια τέτοια πολιτική, μπορεί να είναι διατηρήσιμη, επειδή δεν βασίζεται στους κανόνες της αγοράς (όπως την αντιλαμβάνονται αυτοί). Όλα εξαρτώνται από το γεωπολιτικό κεφάλαιο της Τουρκίας και του ίδιου του Ερντογάν το οποίο δεν μπορεί εύκολα και βραχυπρόθεσμα να εξαλειφθεί. Το στοίχημα του Ερντογάν είναι η δυνατότητα βελτίωσης των προβλημάτων στο εξωτερικό ισοζύγιο όσο διαρκεί και ισχύει αυτό το γεωπολιτικό κεφάλαιο. Πόσο επομένως γεωπολιτικό χρόνο διαθέτει ο Ερντογάν; Απαντώ: Πολύ. Θεωρώ ότι και η Τουρκία υπό τον Ερντογάν παράλληλα έχει πολύ γεωπολιτικό χρόνο. Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται, εκτός από τις εμφανείς χρηματοπιστωτικές πράξεις ενίσχυσης της ΚΤ της Τουρκίας από παρεμβάσεις των φιλικών κρατικών οντοτήτων, και από τα στοιχεία του Ισοζυγίου Πληρωμών της χώρας, όπου στο κονδύλι Neterrorsandomissions, τόσο το 2021 αλλά κυρίως το 2022, εμφανίζονται ποσά πάρα πολύ υψηλά χωρίς καμία εξήγηση σε τι αφορούν και από που προέρχονται. Συγκεκριμένα την περίοδο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2022 εμφανίζεται ποσό ύψους 22,314 δις δολαρίων έναντι ποσού 11,993 δις δολαρίων το αντίστοιχο διάστημα του 2021.

Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσει αυτή την πολιτική ο Ερντογάν. Νομίζω ότι όλα θα εξαρτηθούν από τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις υποχωρήσεις που θα προβούν οι δυτικές χώρες. Αν ο Ερντογάν αισθανθεί ότι μπορεί να προσαρμόσει την οικονομική του πολιτική χωρίς κινδύνους για το όραμά του θα κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Διαφορετικά προβλέπω ότι θα συνεχίσει την προσπάθεια που έχει αρχίσει τυπικά μετά το πραξικόπημα του 2016, αλλά ουσιαστικά από το 2003.

(Ο Κώστας Μελάς διδάσκει διεθνή χρηματοοικονομική και τραπεζική στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όπου υπηρετεί ως καθηγητής)