Σε άρθρο του στο "Money Review", ο Κωστής Μουσουρούλης, Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, αναφέρθηκε στην έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή της ένταξης των νησιών του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και της Κρήτης στις Περιφέρειες προς υποστήριξη από το ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund), επιπρόσθετα των λιγνιτικών περιοχών της Δ. Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης. Ακολουθεί το άρθρο.
Ως ανταπόκριση στις ανάγκες απανθρακοποίησης και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal), το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) προβλέπει την πλήρη απόσυρση έως το 2028 των λιγνιτικών μονάδων, που συντηρούν σημαντικό όγκο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Παράλληλα, στον εθνικό σχεδιασμό για την πράσινη μετάβαση, αποτυπώνεται και η ανάγκη σταδιακής παύσης λειτουργίας των ρυπογόνων αυτόνομων ατμοηλεκτρικών σταθμών στα νησιά, με παράλληλη υλοποίηση ηλεκτρικών διασυνδέσεων με την ηπειρωτική χώρα και εγκατάσταση μονάδων ΑΠΕ.
Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών στα νησιά σήμερα γίνεται μέσω πεπαλαιωμένων μονάδων καύσης πετρελαίου ή μαζούτ, διαδικασία που συνεπάγεται σημαντικά υψηλότερο κόστος παραγωγής σε σχέση με την ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ συνδέεται με επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία (λόγω της κακής ποιότητας αέρα), αλλά και στον τουρισμό. Παράλληλα εγκυμονεί κινδύνους για την ενεργειακή ασφάλεια των νήσων, με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις σε περίπτωση διακοπής εφοδιασμού.
Οι σημαντικές προοπτικές διείσδυσης ΑΠΕ στα νησιά σε συνδυασμό με τις διασυνδέσεις δημιουργούν ευκαιρίες ενεργειακής αυτονομίας και εξαγωγών καθαρής ενέργειας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ωστοσο, η βέλτιστη υλοποίηση του εγχειρήματος εμπεριέχει μια σειρά από προκλήσεις σε ένα περιβάλλον με σημαντική οικονομική εξάρτηση από τον τουρισμό, αλλά και ιδιαίτερες γεωπολιτικές ιδιαιτερότητες που απειλούν την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή των συγκεκριμένων εδαφών.
Συνεπώς, μια ατελής ή “ασυνεπής” μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα όπως η οικονομική αβεβαιότητα, η περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών και η μετάβαση πολλαπλών ταχυτήτων. Την παραπάνω ενεργειακή και κοινωνικο-οικονομική συγκυρία αναγνώρισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εντάσσοντας τα νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και την Κρήτη στις Περιφέρειες προς υποστήριξη από το ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund), επιπρόσθετα των λιγνιτικών περιοχών της Δ. Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης. Το εν λόγω Ταμείο, από το οποίο η Ελλάδα αναμένεται να απορροφήσει συνολικά περίπου €1,7 δις., αποτελεί τον πυρήνα χρηματοδότησής του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, ο οποίος πέρα από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης περιλαμβάνει και συμπληρωματικούς πυλώνες για την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων (InvestEU), καθώς και τη διευκόλυνση του δημοσίου τομέα μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Όπως απαιτείται από τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, η στήριξη από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα βασίζεται σε Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ) που θα καλύπτουν ένα ή περισσότερα επηρεαζόμενα εδάφη. Για αυτό το σκοπό η Ελλάδα καταρτίζει ένα αυτόνομο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027, στο οποίο θα ενσωματωθεί το Εδαφικό Σχέδιο Νήσων Αιγαίου και Κρήτης επιπρόσθετα των Εδαφικών Σχεδίων Κοζάνης-Φλώρινας και Δήμου Μεγαλόπολης.
Τα Εδαφικά Σχέδια ανοίγουν το δρόμο για την απαραίτητη χρηματοδοτική και θεματική μόχλευση, ενσωματώνοντας παράλληλες σχετικές πρωτοβουλίες και αξιοποιώντας επιλεξιμότητες τόσο από τους λοιπούς δύο πυλώνες του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, αλλά κυρίως από τα Περιφερειακά και Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021-2027. Προς αυτή την κατεύθυνση, υπό την ομπρέλα του εδαφικού σχεδίου Νήσων έχει ενταχθεί και η πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής GReco Islands, η οποία επικεντρώνεται στην ολοκληρωμένη μετάβαση μικρών κατά βάση νησιών προς μία κυκλική και κλιματικά ουδέτερη οικονομία.
Την περίοδο αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη η κατάρτιση του Εδαφικού Σχεδίου Νήσων από την Τεχνική Γραμματεία ΣΔΑΜ. Για το συντονισμό της συμμετοχής των ενδιαφερομένων μερών έχει συσταθεί Ομάδα Εργασίας, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και με τη συμμετοχή εκπροσώπων από συναρμόδια υπουργεία, περιφέρειες και οργανισμούς.
Οι βασικοί άξονες προσανατολισμού των πρωτοβουλιών παρέμβασης του Εδαφικού Σχεδίου Νήσων θα είναι οι ίδιοι με τα εδαφικά σχέδια Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης. Στην περίπτωση των νήσων, ιδιαίτερη έμφαση αναμένεται να δοθεί στον άξονα της ενεργειακής μετάβασης – κλιματικής ουδετερότητας και στον άξονα των ολοκληρωμένων εδαφικών επενδύσεων.
Η χώρα μας καλείται να ανταπεξέλθει αποτελεσματικά στις προκλήσεις της ενεργειακής μετάβασης που συνδέονται με τη νησιωτικότητα, εξασφαλίζοντας σημαντικά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Το ΣΔΑΜ, ως θεσμικός θεματοφύλακας της δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης παραμένει αρωγός στη διαδικασία σχεδιασμού, διασφαλίζοντας ότι καμία περιοχή δεν θα μείνει ουραγός στην εθνική προσπάθεια για την δίκαιη, πράσινη και αειφόρο ανάπτυξη.
