Η πρώην Σοβιετική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, που ανήκει στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ αλλά και της Τουρκίας έχει προταθεί ως εναλλακτική πηγή για τις εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ, καθώς η Ευρώπη επιδιώκει να μειώσει την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια.
Οι εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου εξακολουθούν να κυριαρχούν στην οικονομία του Αζερμπαϊτζάν και να παρέχουν την πλειονότητα των κρατικών εσόδων. Παρόλο που είναι άφθονα, οι μακροπρόθεσμες προοπτικές για τους πόρους ορυκτών καυσίμων (και, επομένως, για τα κρατικά έσοδα) καθίστανται αβέβαιες υπό το φως των πρόσφατων δεσμεύσεων των μεγάλων εισαγωγικών χωρών να επιτύχουν καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) έως το 2050.
Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποφέρουν περίπου το 90% των εσόδων από τις εξαγωγές του Αζερμπαϊτζάν και χρηματοδοτούν περίπου το 60% του κρατικού προϋπολογισμού. Παρέχουν επίσης το 98% της πρωτογενούς ενέργειας και περισσότερο από το 90% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Το πετρέλαιο και, πιο πρόσφατα, το φυσικό αέριο ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την αξιοσημείωτη άνοδο του βιοτικού επιπέδου στο Αζερμπαϊτζάν από τα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Το Αζερμπαϊτζάν κατάφερε να δημιουργήσει ένα σταθερό επενδυτικό κλίμα για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και έχει καταστεί ένας σημαντικός και αξιόπιστος εξαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ένα σημαντικό επίτευγμα διεθνούς σημασίας είναι ο πρόσφατα ολοκληρωμένος Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου (SGC) που προμηθεύει φυσικό αέριο από το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ 2 του Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Ο SGC παρέχει στο Αζερμπαϊτζάν μια νέα πηγή εσόδων από τις εξαγωγές φυσικού αερίου, ενώ παράλληλα βοηθά την Ευρώπη να διαφοροποιήσει τις οδούς προμήθειας φυσικού αερίου και να βελτιώσει την ασφάλεια του φυσικού αερίου, καθώς η εγχώρια παραγωγή συνεχίζει να μειώνεται. Η Διεθνής Οργάνωση Ενέργειας (ΔΟΕ) αναμένει ότι η ευρωπαϊκή ζήτηση για εισαγωγές φυσικού αερίου θα αυξηθεί κατά περίπου 45 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως (bcm/a) έως το 2025. Με αυξήσεις της δυναμικότητας, ο SGC θα μπορούσε να μεταφέρει διπλάσια παραγωγή από τα 16 bcm/a του κοιτάσματος Σαχ Ντενίζ 2, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει το Αζερμπαϊτζάν σε περιφερειακό κόμβο φυσικού αερίου.
Τι λένε οι αναλυτές
Σύμφωνα όμως με τους αναλυτές είναι εξαιρετικά απίθανο το Αζερμπαϊτζάν βραχυπρόθεσμα να έχει την παραγωγική ικανότητα ή τα μέσα παράδοσης για να λειτουργήσει ως βιώσιμη εναλλακτική λύση στη Ρωσία.
Όπως έχουν τα πράγματα, το Αζερμπαϊτζάν δεν θα μπορέσει να βοηθήσει την Ευρώπη να μειώσει σημαντικά την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο στο εγγύς μέλλον. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο λόγοι γι' αυτό. Ο πρώτος είναι η περιορισμένη ετήσια χωρητικότητα του αγωγού TAP, ο οποίος παραδίδει αζέρικο αέριο στην Ευρώπη. Επί του παρόντος, η χωρητικότητα του αγωγού ΤΑΡ επιτρέπει τη μεταφορά 10-11 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων αερίου.
Η χωρητικότητα του αγωγού ΤΑΡ μπορεί να επεκταθεί στα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Επιπλέον, το έργο του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου απαιτεί πρόσθετες επενδύσεις και χρόνο. Το έργο αυτό πρέπει να αναπτυχθεί και η ετήσια χωρητικότητά του μπορεί να αυξηθεί πρώτα στα 24 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα και στη συνέχεια στα 31 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ταυτόχρονα, οι ευρωπαίοι αγοραστές φυσικού αερίου πρέπει να αναλάβουν νομικές και εμπορικές δεσμεύσεις έναντι των παραγωγών φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν. Αυτές οι αλλαγές θα χρειαστούν χρόνο.
Δεύτερον, ακόμη και αν η χωρητικότητα του αγωγού ΤΑΡ αυξηθεί βραχυπρόθεσμα, το Αζερμπαϊτζάν δεν θα μπορέσει να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη τα επόμενα χρόνια. Όπως σημειώνεται, για να επιτευχθεί αυτό, μαζί με τα κοιτάσματα Αζέρι-Τσιράγκ-Γκουνέσλι και Σαχ Ντενίζ, πρέπει να αυξηθεί η παραγωγή φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου Αμπσερόν, Καραμπάχ, Καπάζ και Ουμίντ.
Τα κοιτάσματα Αζέρι-Τσιράγκ-Γκουνέσλι και Σαχ Νετνίζ συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο υποσχόμενων κοιτασμάτων που λειτουργούν σήμερα στο Αζερμπαϊτζάν. Από την έναρξη λειτουργίας αυτών των κοιτασμάτων έως την 1η Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους, παρήχθησαν 583 εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου (συμπεριλαμβανομένου του συμπυκνώματος). Περισσότεροι από 548 εκατ. τόνοι πετρελαίου εξορύχθηκαν από το Αζέρι-Τσιράγκ-Γκουνέσλι και περίπου 35 εκατ. τόνοι συμπυκνώματος από το Σαχ Ντενίζ. Την ίδια περίοδο, περισσότερα από 191 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου παρήχθησαν από το Αζέρι-Τσιράγκ-Γκουνέσλι και περίπου 160 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα από το Σαχ Ντενίζ.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, εξήχθησαν περίπου 110 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που παρήχθησαν από το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ. Οι κύριοι αγοραστές του αζέρικου φυσικού αερίου είναι η Τουρκία, η Γεωργία, η Βουλγαρία, η Ιταλία και η Ελλάδα. Η μόνη οδός εξαγωγής του αζέρικου φυσικού αερίου είναι το έργο του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου. Η συνολική χωρητικότητα του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου είναι 16 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, εκ των οποίων τα 10 δισεκατομμύρια πηγαίνουν στην Ευρώπη και τα 6 δισεκατομμύρια στην Τουρκία. Το αέριο που εξάγεται στην Ευρώπη μεταφέρεται μέσω του αγωγού Trans Adriatic Pipeline (TAP). Ο αγωγός αυτός τέθηκε σε λειτουργία τον Δεκέμβριο του 2020 και έχει ετήσια χωρητικότητα 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων.
Πέρυσι, το Αζερμπαϊτζάν προμήθευσε 8,15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω του αγωγού TAP. Από αυτά, 6,8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα πήγαν στην Ιταλία και περίπου 1,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Η παραγγελία από την Ευρώπη προς το Αζερμπαϊτζάν για το 2022 είναι 9 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα και για το 2023 είναι 11 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Η Ευρώπη επιθυμεί την επέκταση του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου. Εάν οι εργασίες επέκτασης ξεκινήσουν σύντομα, η χωρητικότητα του αγωγού θα φθάσει τα 31 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2025, που είναι η μέγιστη σχεδιασμένη χωρητικότητα.
Ωστόσο, για να αυξηθούν οι εξαγωγές προς την Ευρώπη, το Αζερμπαϊτζάν πρέπει να ξεκινήσει τουλάχιστον το δεύτερο έργο στο κοίτασμα Άμπσερον. Στο μέλλον, αναμένεται να πωληθούν 5-6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές στο πλαίσιο αυτού του έργου. Ωστόσο, θα χρειαστούν τουλάχιστον τέσσερα χρόνια για να αυξηθεί η παραγωγή στο κοίτασμα Άμπσερον. Αυτό σημαίνει ότι αν η βαθύτερη εγκατάσταση της πλατφόρμας ξεκινήσει το 2023, η κατασκευή θα διαρκέσει μέχρι το 2027. Ταυτόχρονα, το 2027, μαζί με το κοίτασμα Άμπσερον, μπορεί να αυξηθούν οι ποσότητες φυσικού αερίου στα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου Καραμπάχ και Καπάζ, καθώς και στο κοίτασμα Ουμίντ. Έτσι, σε περίπου πέντε ή έξι χρόνια, το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη κατά 5-7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Μια ποσότητα η οποία δεν ικανοποιεί στο μέγιστο βαθμό τις ευρωπαϊκές ανάγκες.
Όμως εδώ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η διαδρομή του αζέρικου φυσικού αερίου προς την Ευρώπη διέρχεται από τη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Η κοινοπραξία αγωγών Κασπίας (CPC), η οποία προμηθεύει σήμερα στην ευρωπαϊκή αγορά περίπου το 80% των εξαγωγών του Καζακστάν, καθώς και το 90% του πετρελαίου που παράγεται από ξένες κοινοπραξίες στα κοιτάσματα Τενγκίζ, Κασαγκάν και Καρασαγκανάκ, έχει κλείσει δύο από τα τρία αντλιοστάσιά της κοντά στο Νοβοροσίσκ. Ως αποτέλεσμα, το Καζακστάν, το οποίο πουλά ένα εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου την ημέρα από τον τερματικό σταθμό, αντιμετωπίζει προβλήματα στις εξαγωγές πετρελαίου.
Το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε ενδεχομένως να υποστεί την ίδια μοίρα. Η Ρωσία έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν ότι προκάλεσε έκρηξη σε αγωγό στην Τουρκία πριν από τον πόλεμο Ρωσίας-Γεωργίας το 2008. Ένα παρόμοιο "ατύχημα" θα μπορούσε κάλλιστα να συμβεί στον πετρελαιαγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Τζεϊχάν (BTC) και στον αγωγό φυσικού αερίου Μπακού-Τιφλίδα-Ερζερούμ (BTE), εάν η Ρωσία αισθανθεί ότι απειλούνται τα συμφέροντά της. Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη αυτή η πιθανότητα κατά την αξιολόγηση της χρήσης του Αζερμπαϊτζάν ως εναλλακτικής πηγής φυσικού αερίου.
Μοιάζει με δύσκολο παζλ ο ενεργειακός εφοδιασμός της Ευρώπης και η απεμπλοκή από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα φαντάζει δύσκολη στο αμέσως επόμενο διάστημα.
