Προκάλεσε η ανακοίνωση του νέου μνημονίου συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης για την εξερεύνηση, γεώτρηση και εκμετάλλευση ακόμη και μεταφορά των ορυκτών που θα αντληθούν είτε από χερσαίο υπέδαφος ή από υπέδαφος θαλάσσιου βυθού ανοικτά της Λιβύης. Η Τουρκία κατάφερε να εκμεταλλευτεί μια χώρα ευάλωτη και ασύντακτη μετά από έναν εμφύλιο πόλεμο να συμφωνεί από πριν μαζί της μια παράνομη τυπικά και ουσιαστικά οριοθέτηση.

Αυτό το μνημόνιο συνεργασίας, όπως και το προηγούμενο της οριοθέτησης, υιοθετήθηκε καθ’ υπέρβαση των ορίων εντολής του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ προς την κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας. Και αυτό δεν έχει επικυρωθεί από το Κοινοβούλιο, εξ ου και οι αντιδράσεις μελών της Λιβυκής κυβέρνησης. Στο ερώτημα εάν μπορεί να ακυρωθεί, επ΄ αυτού λόγο έχουν μόνο τα συμβαλλόμενα κράτη.

Με το νέο μνημόνιο η κρατική Τουρκική Εταιρία Πετρελαίων (TPAO)θα προσφέρει τα ερευνητικά και γεωτρητικά σκάφη της, καθώς και τεχνογνωσία. Παράλληλα κάθε ερευνητική και γεωτρητική δραστηριότητα θα διασφαλίζεται από την παρουσία πολεμικών πλοίων της Τουρκίας. Ενώ η Άγκυρα αναβαθμίζεται γεωπολιτικά, στην Αθήνα οι εξελίξεις αυτές προσθέτουν ανησυχία εάν η Λιβύη προτίθεται να διεκδικεί υφαλοκρηπίδα πλησίον των ακτών της Κρήτης.

Πρόκειται για περιοχές υφαλοκρηπίδας και πέραν της τουρκολιβυκής οριοθέτησης του 2019 όπου η Λιβύη προβάλλει διεκδικήσεις. Τρείς είναι οι περιοχές που απασχολούν την Ελλάδα με δυνητικές αντιδράσεις μέσα στα όρια του διεθνούς δικαίου. α) Σε αυτές όπου η Ελλάδα απολαύει κυριαρχικών δικαιωμάτων υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ βάσει της συμφωνίας της με την Αίγυπτο μπορεί να παρεμποδίσει και διακόψει τις ερευνητικές δραστηριότητες στην Λιβυκή ΑΟΖ τηςτουρκολιβυκής οριοθέτησης. β) Σε περιοχές Λιβυκής ΑΟΖ όπου η Ελλάδα δεν έχει οριοθετήσει ούτε με συμφωνία ούτε δικαστικά, οι όποιες αντιδράσεις διακοπής θα περιορίζονται σε ρηματικές διαμαρτυρίες. Δεν είναι αυτονόητη η προσφυγή σε προειδοποίηση για παρεμπόδιση ερευνητικών σκαφών, όπως θα συνέβαινε αναμφισβήτητα εάν είχε κατοχυρώσει τα κυριαρχικά δικαιώματά της. Τώρα δυνατότητα τέτοιας συμφωνίας οριοθέτησης-σαν την ελληνοαιγυπτιακή- για να διεμβολίσει δεν υπάρχει. γ) Σε περιοχές που καμία χώρα δεν έχει κατοχυρώσει κυριαρχικά δικαιώματα, η Ελλάδα όπως και η Λιβύη -πέραν της τουρκολιβυκής οριοθέτησης-έχουν διεκδικήσεις και έχουν υποχρέωση διαπραγμάτευσης για οριοθέτηση, απέχοντας από μονομερείς ενέργειες. Σύμφωνα με τουρκικούς χάρτες οι διεκδικήσεις της Λιβύης φτάνουν μια ανάσα από την Κρήτη. Ο νόμος του 2011,υποδηλώνοντας τα όρια διεκδικήσεων της Ελλάδας, μπορεί να λειτουργήσει μόνο ως αμφισβήτηση των αντίστοιχων ορίων της Λιβύης.

Η Ελλάδα θα έπρεπε να είχε οριοθετήσει νότια της Κρήτης με τη Λιβύη. Όμως οι απαιτήσεις της τελευταίας ως προς την επήρεια της Γαύδου δεν άφηνε στην Ελλάδα το περιθώριο να υπερβεί την ανυποχώρητη θέση της περί μέσης γραμμής. Και έτσι δεν αποδεχόταν ένα μικρό ποσοστό προσαρμοσμένης οριοθέτησης που θα επέφερε η μειωμένη επήρεια της Γαύδου, αποκλίνοντας από την αυστηρή μέση γραμμή. Κίνηση που θα ευθυγραμμιζόταν με τη νομολογία του Δικαστηρίου. Υπό αυτά τα δεδομένα η οριοθέτηση θα μπορούσε να επιλυθεί δικαστικώς.

Εν τέλει η εκκρεμότητα μακροπρόθεσμα ωφέλησε την Τουρκία, η οποία με την γνωστή τακτική των τετελεσμένων έχει επιχειρήσει να αποκλείσει την Ελλάδα από τις διεκδικήσεις της στην Αν. Μεσόγειο.

Οι διαφορές αυτές απαιτούν επειγόντως επίλυση για τον καθορισμό περιοχών υφαλοκρηπίδας και η Ελλάδα πρέπει να κατοχυρώσει την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της. Η διαπραγμάτευση είναι το πρώτο βήμα που εάν δεν αποδώσει τότε αναζητείται η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο με συνυποσχετικό.

Η Λιβύη με δήλωση της ότι όποιο κράτος ζημιώνεται από την τουρκολιβυκή οριοθέτηση μπορεί να προσφύγει στο ΔΔΧ ως προςτη νομιμότητα της, εικάζουμε ότι δεν θα απέκλειε τυχόν προσφυγή για οριοθέτηση. Κατά συνέπεια η Ελλάδα πρέπει να διερευνήσει με τους Λίβυους πιθανότητα παραπομπής στη Χάγη, όχι μόνο για τις μη οριοθετημένες περιοχές αλλά και γι’ αυτές που έχουν οριοθετήσει. Η παραπομπή αυτού του πακέτου στη Χάγη είναι το κλειδί για να κατοχυρωθούν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ.

Πριν αποφασισθεί η προσφυγή στη Χάγη προέχει η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. νότια της Κρήτης, άμεσα με προεδρικό διάταγμα. Την έκδοσή του για την εφαρμογή της σχετικής διάταξης της Σύμβασης Δικαίου Θάλασσας εξουσιοδοτεί ο κυρωτικός νόμος του 1995. Πρόκειται για επέκταση στο όριο των 12νμ και όχι για θέσπιση αιγιαλίτιδας ζώνης, αυξάνει δεν μειώνει τα όρια της επικράτειας για να απαιτείται νόμος.
Κατόπιν όλων αυτών θα ήταν σημαντικό να εξεταστεί η στρατηγική της προσφυγής στη διεθνή δικαιοσύνη και να διευθετηθούν επί τη βάσει του διεθνούς δικαίου οι νομικές διαφορές με την Τουρκία. Οι εκκρεμότητες δεν είναι καλός σύμμαχος, ενώ η Τουρκία προβάλλει νέες αιτιάσεις. Η Ελλάδα έχει πολύ ισχυρά επιχειρήματα για να την αντιμετωπίσει, ακόμη και για το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης, δεν πρέπει να επικρατεί φόβος.

(Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από «Τα Νέα Σαββατοκύριακου»)